Heima er bezt - 01.05.1962, Blaðsíða 2

Gott eða illt
Fyrir nokkru ræddi útvarpsfyrirlesari einn um það,
að oss væri tamara að gera að umræðuefni, það sem
miður fer en hitt, sem vel er gert, og mun þetta rétt
vera. Oss liggur oft léttar á tungu last en lof, og það
jafnvel þegar vér viljum vel.
Ekki verður því neitað, að margt gengur miður en
æskilegt væri í lífi sjálfra vor og þjóðarinnar allrar.
Engin ráð eru til þess að bæta úr slíkum göllum, nema
gera sér fyrst Ijóst hvað að er. Fer um slíkt eins og
sjúkdóma, að þeir verða ekki læknaðir, nema á undan
fari rétt greining þeirra. Á þessum forsendum hvílir
nauðsyn og nytsemi gagnrýninnar. Tilgangur hennar
er sá að benda á hvað aflaga fer, en um leið að kunna
einhver ráð til úrbóta, eða að minnsta kosti hafa á reið-
um höndum rökstuddar tillögur í þeim tilgangi. En
umfram allt verður gagnrýnin að verða reist á réttum
forsendum. Annars er hún neikvæð og meira til meins
en gagns, þar sem hún sjálf fer með blekkingu. Hvort
sem gagnrýni er beitt við einstakling eða heild er hún
ekki sífelld upprifjun raunverulegra eða ímyndaðra
galla, fremur en kennsla, sem að gagni á að koma, er
einungis ávítur og þula um vitleysurnar, sem nemand-
inn hefur sagt eða gert. Hvort tveggja er jafnneikvætt
og leiðir til þess eins að gera góðan vilja áhrifalausan,
eða jafnvel það sem verra er, að beina þeim, sem verið
er að aga inn á þveröfuga braut við það, sem til var
ætlazt. I þessu er fólgin hættan við að þrástagast á
„hinu illa“, en geta sjaldan „hins góða“, jafnvel þótt í
góðri meiningu sé gert.
í þessu sambandi verður mér oft hugsað til vanda-
mála æskunnar, sem svo oft er rætt um, af misjöfnum
skilningi eins og vænta má, en þó vissulega alltaf í
þeirri von að gera eitthvað til gagns. Enginn fær neit-
að því, að hið þróttmikla og svipfríða íslenzka æsku-
fólk er um ýmsa hluti öðruvísi en vér helzt myndum
æskja. Afbrot æskumanna eru of tíð, og skemmtanalíf-
ið oft og einatt einkennt af meira taumleysi en samir í
siðuðu þjóðfélagi. Ekki dugir að loka augum fyrir þess-
um staðreyndum, þótt hér sé sennilega um að ræða
sjúkdóm allra þjóða en ekki vor einna. En hvernig er
almennt brugðizt við þessum hlutum. Ef unglingur
lendir á glapstigu og kemst í kast við lögregluna, eru
um það langar fregnir í blöðunum, þótt nöfnum sé
sleppt. Ferill vandræðamanns, sem strýkur úr fangelsi
er rakinn eins og viðburðaþráður í reyfarasögu. Frá-
sagnir af svallsamkomum fylla marga blaðadálka, og
er engu líkara en greinarhöfundar geri sér leik að því
að lýsa öllum atburðum sem nákvæmast. Að sumu
leyti mun þetta vera gert til að fá lesendum í hendur
æsandi lestrarefni, en hitt er oft engu síður tilgangur-
inn að rekja þessa hluti í siðbótar og umvöndunar-
skyni. En sé svo þá orkar það sennilega þveröfugt við
tilganginn. Mjög er um það rætt, hversu sögur hinna
svonefndu sorpblaða spilli hugsunarhætti og framferði
unglinga, en vafasamt er, hvort þau eru nokkru sekari
í þeim efnum, en einmitt ýmsar þær frásagnir, sem
blöð vor birta í frétta- eða uppbyggingarskyni. Ein-
hver mun þá spyrja, hvort þegja beri við öllum ósóm-
anum. Vissulega ekki, en það á aðeins ekki að gera
honum of hátt undir höfði, svo að ekki sé rúm til að
skýra frá því sem betur fer.
Kemur þá að því, sem sagt var í upphafi, að hið
góða sé látið liggja í láginni. Það þyki ekki nógu frétt-
næmt. Margt er þó vissulega í frásögur færandi um
afrek æskufólks og annarra, ef menn væru jafn fund-
vísir á það og hina hlutina.
Ekki verður því þó neitað, að talin eru fram íþrótta-
afrek og er það gott, svo langt sem það nær. En vér
verðum einnig að horfast í augu við þá staðreynd, að
íþróttir eiga ekki einungis að skapa hástökkvara og
hraðhlaupara, heldur einnig þann siðræna anda, sem
nauðsynlegur er í hverju þjóðfélagi. Og væri vissu-
lega vel, ef svo mætti takast og ekki síður lagt kapp á
að kenna mönnum fagran leik en harða keppni. Oft er
og getið einstakra námsafreka. En það er svo fjölmargt
annað í lífi manna, sem ekki er síður frásagnarvert en
íþróttir og nám. Fjöldi æskumanna sýnir lofsverðan
dugnað í starfi ekki síður en í námi. Ótalin eru þau
afrek, sem fjöldi ungra fjölskyldna vinnur við að koma
sér upp húsi og heimili, og hvarvetna á vinnustöðum
bæði á sjó og landi gerast margir atburðir og afrek,
bæði í afköstum og vel unnum verkum, sem vert væri
að segja frá. Og ég er sannfærður um, að vel ritaðar
frásagnir og fréttagreinir af þessum hlutum væru væn-
legri til þess að sveigja æskuna á réttar brautir en æsi-
fregnir af skiptum vandræðapilta við lögregluna eða
af Jörvagleði um verzlunarmannahelgar, enda þótt frá
sé sagt í viðvörunarskyni.
Sumir munu segja, að ef afrekasögum daglega lífsins
væri haldið á lofti, mundi það ala upp hroka og sjálf-
birgingsskap. Lítil hætta er á því, en það mundi skapa
metnað um að verða ekki minni. Flestir sem vinna verk
146 Heima er bezt