Heima er bezt - 01.02.1966, Qupperneq 2

Seint á síðastliðnu ári gerðust tveir atburðir á Iandi
voru, sem um margt eru óvenjulegir. Annars vcgar
sýndu íslenzkir bankar það rausnarbragð að kaupa
Skarðsbókarhandritið og gefa það þjóðinni, og hins
vcgar sýndu útvegsmenn þann þcgnskap og rausn að
leggja á sig skatt, til þess að kaupa síldarleitarskip. Það
sem óvenjulcgt er við þessa atburði cr, að þótt Islend-
ingar séu örlátir á fé, er þeim ckki tamt að gefa gjafir til
þcirra hluta, sem almcnningsálitið telur vera skyldu hins
opinbera að annast. Og ekki verður því neitað, að í
fljótu bragði virðist, að þetta hvort tveggja hefði ver-
ið skylda ríkisstjórnarinnar að annast og ríkissjóðs að
kosta.
Enginn neitar því, að íslendingar eru oft viðbragðs-
fljótir til samskota cf um bágstadda cr að ræða, cr það
allt að því þjóðareinkcnni og hcnni til sæmdar. Hins
vegar sýnist sem fórnfýsi til almcnningsþarfa á félags-
sviði, hafi þvcrrað mjög í seinni tíð, hafi hún nokkurn
tíma verið almcnn. .Mcnn cru fúsir að stofna félög í
ýmsum tilgangi, cn oft virðist scm fyrsta stcfnuskrár-
atriði fclaganna sc, að hcrja opinbcran stvrk út úr sveit-
arfélögum cða ríki. Þráfaldlcga hcyrist, að fjölmcnn
landssamtök kvarta undan því, að starfsemi þcirra sé
lömuð vcgna nánasarháttar ríkisvaldsins. En lítið hcyr-
ist oft samtímis frá þcim sömu aðilum um framlög cða
fórnir þcirra sjálfra, ncma að skrifa umsóknir. \’itan-
lcga cru undantekningar frá þcssu og þær mcrkar sem
bctur fcr, en þó fáar um of. En ískyggilcgast í þessu cr
þó, að sá hugsunarháttur að krcfjast mcira af öðrum cn
sjálfum sér, þróast gcigvænlega ört. Einkum virðist það
vcra lcnzka að hcrða sífcllt á kröfum til ríkisvaldsins
um hvcrs konar styrki og fyrirgrciðslur, cn kvarta um
leið því meir yfir þeim álögum, sem ríkisvaldið leggur
þegnunum á herðar, til þess að fullnægja kröfunum.
Það er oft eins og menn haldi, að hið opinbera geti gert
allt af engu.
Af því sem nú er talið, eru atburðir þeir, sem ég
nefndi, fagnaðarefni. Að vísu verður að geta þess, að
bankarnir eru flestir ríkiseign, þótt þeir starfi sjálfstætt.
Þar er því ekki um fórnir einstaklinga að ræða, þótt þeir
gæfu þjóðinni Skarðsbók. En fagna ber samt því víð-
sýni ráðamanna þeirra, að verja nokkru af stórgróða
bankanna, til að styðja menningarmál og auka sæmd
þjóðarinnar. Því að vansæmd hefði það verið íslending-
um á þessum peningaflóðs árum, ef Skarðsbók hefði
gengið oss úr greipum, og harðla óskemmtilegt á sama
tíma og yfir stendur heimt handrita vorra frá Dönum.
En þótt góð væri endurhcimt Skarðsbókar, þykir mér
þó meira um vert þá ákvörðun útvegsmanna, að leggja
skatt nokkurn á hverja síldartunnu, sem aflast, til þess
að koma upp síldarlcitarskipi.
Engum dylst, að hin síðari árin hafa síldveiðarnar
verið einn þeirra hornsteina, sem hagur vor allur hef-
ur hvílt á. Það cr og fullljóst, að ár eftir ár hefðu síld-
artorfurnar farið framhjá landi voru og enginn íslend-
ingur haft þcirra nokkur not, ef ekki hefði til komið
annars vegar vísindaleg rannsókn á síldargöngunum og
skipulögð leit undir stjórn vísindamanna að þeim hverju
sinni, og hins vegar aukin veiðitækni og bættur skipa-
kostur. En þó er víst, að til lítils hefðu tækni og skip
komið, cf síldarleitin hefði ekki farið á undan. Hefur
þar gefizt áþreifanlcgt dæmi um gildi vísindanna á hag-
nýtu sviði, og hve margfaldan ávöxt það fé gefur, sem
varið cr til raunvísinda og rannsókna á þeim sviðum.
Ejárvciting útgcrðarmanna er ótvíræð viðurkcnning
þessara staðrcynda. Er það [>ví ánægjulegra, sem mönn-
um hcfur löngum verið tamt að taka brjóstvitið fram
yfir vísindin. Þcssi viðurkenning ætti að nægja, til að
brjóta ísinn í því efni. En um aðra stefnubreytingu er
cinnig að ræða. þá, að vilja Icggja eitthvað fram sjálfir,
í stað þcss að skora á ríkisvaldið um fé til framkvæmda.
Mcð síldarskattinum hafa útvcgsmcnn tryggt sér síld-
arlcitarskip, gcfið vísindamönnum þeim, scm að henni
starfa maklega viðurkenningu og öllum landslýð merki-
lcgt fordæmi. Er ánægjulcgt fyrir oss hér nyrðra, að
norðlcnzkir útvegsmenn áttu frumkvæðið.
ÓneitanJega cr hér um mikið fjárframlag að ræða, cn
cins og það cr ákveðið, cr það trúa niín, að síldarútveg-
urinn gcti innt það af hendi án þcss að finna til þcss. í
góðærinu cr það Icikur cinn, og þótt illa gangi, er það
svo lítill hundraðshluti allrar veltunnar, að það ætti
cngum að vcra ofvaxið. Kcmur þá að cinu cnn, sem
oft brennur við. Oss vaxa háar upphæðir í augum. Það
cr alkunnugt l>ragð stjórnmálamanna að hræða almenn-
ing á háum upphæðum, scm stjórnarvöldin íþyngi hon-
um mcð hvcrju sinni í sköttum og skyldum, enda þótt
þær séu í raun réttri aðcins fjöður af fati hvcrs cin-
staklings. Þann hugsunarhátt verðum vér að uppræta,
38 Heima er bezt