Heima er bezt - 01.02.1966, Síða 7

GISLI MAGNUSSON, EYHILDARHOLTI:
Pœttir úr próimarsögu
(Framhald)
Torveldir flutningar.
Eigi leikur á tveim tungum að þeir menn allir, er fyrir
beittust um félagssamtök almennings til viðréttingar
og sjálfsbjargar í vcrzlunarmálum, fundu sárt til þess,
hversu örðugt var um alla vöruflutningg til landsins.
Sjálfir áttu íslendingar cngin skip. Kaupmenn voru
flcstir útlcnzkir og sátu löngum erlcndis, en höfðu verzl-
unarstjóra (faktora) uppi hér. Skipin áttu þcir sjálfir
að ölluni jafnaði og voru því hæg heimatökin um alla
vöruflutninga. Kann og stundum meir hafa verið litið
á cigin hag og hentiscmi cn hitt, hverjar væru brýnastar
þarfir viðskiptamanna úti þar á íslandi. Þó ber því sízt
að neita, að sumir voru þcir kaupmcnn, er gerðu það
cr máttu til að birgja vcrzlanir sínar nægum kosti
nauðsynja. En hvort tveggja var, að skip voru lítil og
cins hitt, að um breiðan og úfinn sjó var að sækja, þar
sem vcrið gat allra vcðra von á hvaða tíma árs að
kalla, scm var. Vildu því skipakomur stundum strjálast,
jafnvel þótt hafís lokaði eigi lciðum, en það var ckki
ótítt á ofanverðri 19. öld, að fjandi sá lvki Norðurland
allt og Austurland sínum heljarhrömmum. Sigling til
íslands á þcirra tíma skipum var því alltaf áhættusöm,
enda hlckktist þeim mörgum á og sum fórust með öllu.
Mun þá stundum margur hafa mænt vonaraugum út
á cndalaust hafið — cftir björginni, scm brást og aldrci
kom — cða j)á ckki fyrr en svo scint, að sorfið var æði
fast að.
JiugsaS til skipakaupa.
Vcrzlunarfélögin, scm risu hér á lcgg á síðara hclm-
ingi 19. aldar, stóðu á annan vcg og ólíkt vcrra að vígi
cn hinir crlendu kaupmcnn um flutning á vöru landa í
milli. Þau áttu jafnan undir hcigg að sækja. Sú var löng-
um vcnjan að kaupmaðurinn, sá cr félagið skipti við,
útvcgaði skipið, oftast cigið skip, scldi vöruna hingað
komna á höfn og kcypti í staðinn íslcnzka vöru, fram
komna í skip. Kom þá cigi til annarra kasta um kjör.
Því var cigi um kyn, þótt forráðamönnum félaganna
léki snemma hugur á að afla þeim skipakosts, svo að
þau mættu vcrða þcss umkomin, að taka alla flutninga
í cigin hendur. Varð og af nokkruin framkvæmdum,
scm kunnugt cr. En cigi fylgdi sú gifta, scm vonir stóðu
ril. Olli bæði ýmiss konar óhöpp og hrcin slys. Vcrður
sú hrakfallasaga ekki rakin hér. Hins ber að geta, að
stjórn Grafarósfélagsins hafði þegar í öndverðu sterkan
hug á því, að félagið eignaðist skip. Fól hún því fram-
kvæmdastjóra (kaupverði), er búsettur var í Björgvin,
að vera á hnotskóg og leita hófanna um kaup á skipi.
Lciddi það til þess, að í októbcrmán. 1875 útvegaði
kaupvörður og sendi stjórn félagsins tilboð um kaup á
skipi, „Gefjunni“. Mun fleyta sú hafa verið í förum
hingað, m. a. siglt til Grafaróss, og skuldaði þar ein-
hverja upphæð. En nú var skipið úti í Noregi, allmjög
laskað og ekki haffært. Skyldi það kosta 2300 ríkisdali
(4600 kr.) eins og það kom fyrir, og niður falla skuld
þcss við Grafarósverzlun. Þetta þykir stjóminni of
hátt verð, með tilliti til viðgerðarkostnaðar, en leggur
fyrir kaupvörð í bréfi 20. október, að hann „með sam-
þykki fyrrnefndra eigenda .... láti álíta skipið og gera
áætlun um kostnað til að gera það haffært, sömuleiðis
hvers virði það væri þá .... Og ef yður virðist þá fé-
lagi voru skaðlaust að ganga að samningum, að þér þá
innleysið skipið fyrir peninga félagsins, ef það fæst hjá
núvcrandi eiganda þess, og látið síðan setja það í stand
til íslandsferðar í vor, ef hægt er, og það svo snemma,
að vér gætum látið það fara á hákarlaveiðar, cf það
sýndist tiltækilegt."
Iiigi varð af kaupuin á Gefjunni. Þó var eigi svo, að
félagið væri afhuga skipakaupum, sem cnn mun frá
sagt. Athyglisvert er það, að félagsstjórnin hugðist ekki
lcggja skipinu við fcstar, cf í milli yrði um kaupferðir,
heldur gcra það út á hákarlaveiðar. En þær veiðar voru
þá stundaðar hér fyrir Norðurlandi, cnda lýsið allgóð
vcrzlunarvara — og kæstur hákarlinn hcrramannsmatur.
Forscti ræður mestu.
Stjórn félagsins réð öllu um rekstur þess og ákvarð-
anir milli aðalfunda, og forseti (Ólafur í Ási) mestu.
Réð hann raunar cinn öllu, einkum framan af. X’erður
ckki scð, að ráðríki hans kæmi félaginu að sök, ncma
síður væri. Hann var vcl að sér, reikningsmaður glögg-
ur og skrifari ágætur, ritaði gott mál íslcnzkt og skrif-
aði lýtalausa dönsku. Hann var reglumaður mikill um
alla hluti, framsækinn og framsýnn, kappsmaður hinn
mcsti og hörkuduglcgur. Harðdrægur var hann kallað-
ur og cigingjarn nokkuð. En í öllum sínum umsvifum
Heima er bezt 43