Heima er bezt - 01.02.1966, Síða 9

nesi, og herra söðlasmið J (ón) Guðmundsson á Kagað-
arhóli. Þó lögin af 15. okt. f. á. sé ekki enn þá þingles-
in, vona ég það standi ekki fyrir útmælingunni, enda
vil ég lofa, að félagið byggi þar ekki verzlunarhús, fyrr
en eptir þann tíma ef það loforð þætti nauðsynlegt.“
Hinn sama dag gefur forseti út tvö umboð til handa
áður greindum bændum. Hið fyrra til að vera við vænt-
anlega útmælingu, sem áður segir, en hið síðara til þess
„að semja mín vegna við eiganda jarðarinnar Ennis um,
að hann selji nefndu félagi (Grafarósfél.) dálítinn lands-
part til nota fyrir hinn fyrirhugaða verzlunarstað fé-
lagsins við Blönduós, þar ég verð að telja þar óbyggi-
legt án hans .... “
Fór útmæling lóðarinnar fram, svo sem ákveðið var.
Skal hér getið til gamans, að kostnaður varð alls kr.
29.49 og skiptist þannig: Til sýslumanns kr. 9.33, til
Jóns á Kagaðarhóli kr. 6.00 og til Jóns í Stóradal „fyrir
að vera við útmælingu með fleiru“ kr. 14.16.
Samkvæmt því, er að framan greinir, hefur hinum
væntanlcga verzlunarstað félagsins við Blönduós verið
fyrirhugaður staður norðan (austan) Blöndu, þar sem
síðar risu af grunni hinar myndarlegu byggingar Kaup-
félags Húnvetninga.
Verðlag.
Kaupstjóri gerði tillögur um verðlag allrar vöru, a. m.
k. útlcndrar, en stjórn félagsins staðfesti. Stundum vék
hún þó nokkuð frá tillögum kaupstjóra. í sumarkaup-
tíð 1876 verðlagði stjórnin eftirgrcinda vöruflokka sem
hér scgir — og virðist þá hafa vikið eitthvað frá tillög-
um kaupstjóra: „1 pund hvít ull 90 au., mislit 56—65
au. cptir gæðum, æðardúnn 18 kr. (pundið). Rúgur 19
kr. (tn. = 100 kg), B. B. (bankabygg) 32 kr. tn., baun-
ir 2 kr. tn., sykur 50 au. pundið.“ „A öðru man ég cigi
að um sc brcytt frá vöruskrá kaupstjóra vors,“ segir for-
scti í bréfi til Clacssens vcrzlunarstjóra í Grafarósi, þar
sem hann tilkynnir honum að stjórnin hafi tckið ákvörð-
un um framangreint verðlag á Sauðárkróki. „Sömu prísa
álít ég að þér vcrðið að gcfa viðskiptamönnum yðar,“
bætir hann svo við.
Kcmur allvíða fram, að stjórnin hcfur kostað kapps
um að haga svo vcrðlagi, á innlcndri vöru jafnt sem cr-
lcndri, að samkeppni stæðist við kaupmcnn. Hcfði fé-
lagið og vafalaust tapað viðskiptum clla. En varasamt
hlaut það að vcra fvrir fátækt félag, að tcfln svo á tæp-
ustu nöf, þar sem við var að etja gamlar og grónar kaup-
mannavcrzlanir, sem cigi skirrðust sumnr við að hæna
að sér hina efnaðri bændur mcð fríðindum vmiss kon-
ar, cn skuldbinda fátæka mcð fjötrum loforða frá ári
til árs — og ósjaldan ævilangt. Slíkt hvorki gátu vcrzl-
unarfélögin né hcldur vildu. Og sjálft skipulag þcirra,
félagsformið, var á þann vcg, að þau gátu ckki safnað
sjóðum. Þcss vcgna, m. a., urðu þau skammæ flest. Og
þó áttu þau sína merkilegu siigu og hiifðu sína miklu
þýðingu, bæði hagræna og andlcga, ckki aðcins fyrir þá,
scm að þcim stóðu hverju sinni, heldur cinnig og ckki
síður fyrir hina ungu og jafnvel ófæddu kynslóð. Vís-
ast hefur það hvergi gerzt nema í goðsögn Grikkja, að
Aþena hafi stokkið fullsköpuð fram úr höfði Seifs.
Verðflokkun á kjöti.
Fyrir sláturtíð 1876 ákvað stjórn félagsins verð á
sauðakjöti, og auglýsti verzlunarstjóri verðlagið í „sauða-
bréfum“, er svo voru kölluð. Þá brá svo við, að kaup-
menn kváðu upp hærra verð — og hafa vafalaust ætlað
félaginu lítinn hlut. En stjórnin brá við skjótt og hækk-
aði „verð á kjötinu No 1 — No 2 — No 3 þannig: að
No 1 sé á 20 a., No 2 á 17 a., og No 3 á 15 a.“ Er hér
miðað við pund. Þetta biður hún verzlunarstjóra „að
kunngera hið allra bráðasta“.
Eigi er hér frá þessu skýrt fyrir sakir þess, að sjald-
gæft væri eða nokkur nýlunda, að kaupmenn reyndu að
kyrkja ung og vanmáttug verzlunarsamtök almennings
með yfirboðum á innlendri eða undirboðum á erlendri
vöru. Annað er stórum athyglisvert: Það fyrst, að
stjórnin verðflokkar kjötið eftir gæðum, sem eigi mun
hafa tíðkazt hjá kaupmönnuin, — og heldur fast við þá
flokkun. Hitt annað, að hún gerir 5 aura verðmun á
bezta flokki og lakasta. Sé þess minnzt, að gæðamat er
þá lítt þekkt og sjálfsagt misjafnlega vinsælt, þá er þetta
ærinn verðmunur á einu pundi — og eigi sízt þar sem
hér var um sauðakjöt að ræða, sem var tiltölulega jöfn
vara að gæðum.
Bændur áttu frumkvæði að allri vöruvöndun á landi
hér. Þcir settu gæðamat á sína eigin framleiðslu, til að
afla henni meira álits. Verzlunarfélögin hófu merkið.
Arftakar þeirra, samvinnufélögin, héldu því við hún —
og gera svo cnn í dag. Kaupmcnn komu þar hvergi
nærri. Fyrr á árum voru þeir jafnvel dragbítir á allri
viðlcitni til vöruvöndunar. Kaupmaðurinn greiddi stór-
bóndanum sama verð fyrir alla ullina, jafnt fyrir það,
sem lakast var og hitt, sem var bezt. Má nærri geta,
hversu sá háttur hcfur hamlað því, að verzlunarsamtök
almennings, þar sem cnginn var öðrum rétthærri, nytu
þess skilnings og næðu þeim þroska, sem þau annars
voru borin til að njóta og ná.
En verzlunarsiðferðið var nú einu sinni ekki mcira cn
|>ctta. Og þcss var cngin von að vísu. Einokunarkaup-
mcnn — og á síðan selstöðukaupmcnn þeir, sem verzl-
unarsamtökin áttu við að etja, hugsuðu um annað meir,
cn að ástunda hciðarlcga vcrzlun og innræta sjálfum sér
og viðskiptamönnum nauðsyn og þýðingu heilbrigðra
viðskiptahátta — og áttu þó cngan vcginn allir óskilið
mál. Hér þurfti hugarfarsbrcyting til að koma. Bænd-
ur urðu fvrst að sigra sjálfa sig — vcgna sjálfra sín. Slík
þróun verður ekki átakalaust — né hcldur á skömmum
tíma. En cftir þcirri þróunarbraut hafa þó íslcnzkir
bændur fctað sig fram og æ haldið í áttina á nýjan leik,
þótt stundar-óhiipp og ósigrar hafi tálmað um sinn. Og
þótt cnn sé langt á lciðarenda, þá cm stefnumörkin svo
glögg, að héðan af er cigi við því hætt, að þcir villist af
lcið. Hugsjón samvinnunnar vísar vcginn. Og víst gxtu
Heima er bezt 45