Heima er bezt - 01.02.1966, Side 23

Eins vil ég þó geta, sem kom fram við síðasta upp-
gröftinn. í rústunum fannst sviðinn birkiraftur. Hann
var sendur til Danmerkur til að gera á honum það sem
nefnt er aldurs-ákvörðun. Rannsóknina gerði dr. J.
Troels Smith. Kom þá í ljós, að þessi trjábútur hafði
vaxið á árunum 840 til 1040, og kemur þetta vel heim
við frásögn Njálu af brunanum, en hann er talinn hafa
verið árið 1011.
Ég sagði hér áður, að Njálsbrenna hefði í fornöld
þótt stór viðburður, því að þótt nienn væru ýmsu van-
ir á þeirri öld vígaferla, þá var Njálsbrenna einstæður
atburður. En þegar ég stóð þarna á Flosahól og leit yfir
landið, þá undraðist ég ýmislegt í frásögninni um brun-
ann.
Hinn 23. ágúst er nokkuð farið að stytta daginn og
orðið allskuggsýnt klukkan níu til tíu. En brennumenn
munu þó hafa komið að Bergþórshvoli í sæmilegri birtu,
því að heimamenn sjá þá ríða að bænum, stíga af baki
og ganga síðan heim, „og gengu þeir þröngt, og fóru
seint,“ til að vita, hvað þeir tækju til bragðs þar heima.
Líklega byrja þeir ekki brennuna fyrr en kl. 10 eða jafn-
vel síðar.
Seinna segir svo í Njálu: „Þeir Flosi voru við brenn-
una, þar til morgnað var mjög. Þá kom þar að maður
ríðandi. Hann nefndist Geirmundur og kvaðst vera
frændi Sigfússona.“
Hvað er þá orðið framorðið dags? Eftir algengri mál-
venju gæti þá klukkan hafa verið 4—6 að morgni. Þá
taka brennumenn hesta sína, sem bundnir hafa verið
um nóttina, og riðu af skyndingu af stað. Segir svo í
sögunni: „Flosi reið fyrir og stefndi upp til Rangár,
upp með ánni.“ En um fótaferðatíma eru þeir komnir
upp til Þríhyrningshálsa og þaðan geta þeir séð, það
sem gerðist niðri í byggðinni. Þetta er næstum ótrúleg-
ur hraði, en þó er hitt ótrúlegra, að ekki skyldi sjást til
þeirra.
Þessu var ég að velta fyrir mér er ég var þarna stadd-
ur á söguslóðum Njálu. Gera má ráð fyrir, að á þess-
um árum hafi sveitirnar: Landeyjar, Fljótshlíð og Hvol-
hreppur verið fullbyggðar. Hvernig hafa þá brennu-
menn komizt ósénir í gegnum fullbyggðar sveitir upp
fyrir alla byggð, til að leynast að fjallabaki? Þetta er
næstum óskiljanlegt, þótt þetta væri snemma morguns.
En hvers vegna liggja sveitirnar í dái? Veit þetta fólk
ekki, hvað gerzt hefur um nóttina?
Þessum spurningum er ekki gott að svara. Helzt get
ég hugsað mér, að þegar fólk á þeim árum, í strjálbýl-
um sveitum, sá aðkomna herflokka með alvæpni þeysa
um héruðin, hafi það hugsað sem svo, að bezt væri að
koma þar hvergi nærri, einkum smábændur, sem helzt
hafa viljað standa sem fjærst slíkum stórmálum og víga-
ferlum, sem þeim fylgdi, og hafa því látið slíka her-
flokk afskiptalausa.
Þeim brennumönnum brá mjög í brún, er þeir fréttu
að Kári hefði komizt lifandi úr brennunni. Undankomu
Kára er þannig lízt í Njálu: „Þeir Kári og Skarphéð-
inn höfðu haldið saman í brennandi húsunum og í
fyrstu hafði Grímur, bróðir Skarphéðins verið með
þeim, en örmagnaðist svo í hitasvælunni. Er þökin tóku
að hrynja niður, þá komu þeir, þar sem þvertré hafði
fallið niður og brunnið mjög um miðju, en annar end-
inn mun hafa legið uppi á skálaveggnum.
Kári mælti þá til Skarphéðins: „Hlaup þú hér út og
mun ég beina að með þér, en ég mun hlaupa þegar á
eftir.“ En Skarphéðinn vildi að Kári hlypi fyrr. En svo
fór, er Skarphéðinn ætlaði að hlaupa á hæla Kára, þá
brast tréð í sundur af þunga hans og féll hann þá aft-
ur niður í eldana. En þannig segir frá Kára: „Þá tók
Kári einn stokk logandi í hönd sér og hleypur út eftir
þvertrénu. Slöngvir hann þá stokkinum út af þekjunni
og féll hann ofan að þeim, er úti voru fyrir. Þeir hljópu
þá undan. Þá loguðu klæðin öll á Kára og svo hárið.
Hann steypir sér svo út af og stiklar svo með reykn-
um“.“ Og síðar segir svo: „Kári hljóp til þess, er hann
kom að læk einum og kastaði sér í ofan og slökkti í sér
eldinn. Þaðan hljóp hann með reyþnum í gróf nokkra
og hvíldi sig. Og er það síðan kölluð Kára-gróf.u
Um þetta segir sr. Jón Skagan í ritgerð sinni um Berg-
þórshvol:
„í Landeyjum er austan átt alltíð. Ég veitti því oft
athygli á Bergþórshvoli, að í hægri austanátt lagði reyk-
inn frá bænum meðfram hól þessum norðanverðum í
áttina að Káragerði. Kemur það vel heim við söguna
um för Kára úr brennunni. Var sú leið sjálfsögð, bæði
til að fylgja reyknum og dyljast um leið bak við hól-
inn. Skammt vestan frá Bergþórshvoli er bærinn Kára-
gerði. Dregur hann nafn af Kára Sölmundarsyni. Þama
em líka tvö örnefni kennd við hann, sem vert er að
muna. Rétt austan við bæinn Káragerði er lægð, sem
heitir Káratjörn. Sagt er áð þar hafi Kári slökkt eldinn
í klæðum sínum. Sú tjöm er nú öll uppgróin. En leifar
sjást enn af görðum hlöðnum út í hana, sem sýna, að
þar hefur áður verið dýpi mildð. Svo sem 20 metram
vestur frá Káratjörn er Káragróf. Þar er sagt að Kári
hafi hvílzt. Gróf þessi hefur grynnzt frá því á þeim
tímum, er Njálsbrenna var. Er þetta Örlítil dæld eða
jarðfall í Lambhúshólnum í Káragerði. Ennþá er þar
þó felustaður sæmilegur fyrir einn mann.
-------Ennþá eitt örnefni frá dögum Njáls eru svo-
nefndir Línakrar. En þeir eru við Affallið á austur-
mörkum jarðarinnar, um hálftíma gang frá Bergþórs-
hvoli. Reitir þessir eru ferkantaðir, einir sex að tölu,
markaðir görðum, sem enn sézt fyrir. Talið er að þar
hafi Njáll stundað kornyrkju og jafnframt ræktað hör
til língerðar og annarra þarfa. Bendir nafnið mjög til
þess að svo hafi verið.
Eins og kunnugt er af Njálu, var Njálsbrenna hefnd-
arráðstöfun vegna vígs Höskuldar Þráinssonar Hvíta-
nesgoða. Höskuldur var fóstursonur Njáls, og bauð
Njáll Höskuldi fóstur í föðurbætur, því að Skarphéð-
inn hafði vegið Þráinn föður hans, er Þráinn og fleiri
menn höfðu veitt þeim Njálssonum fyrirsát við Mark-
Heima er bezt 59