Heima er bezt - 01.04.1983, Blaðsíða 2

Fyrir nokkru gat að líta í blaði tvær
skýringarmyndir, er sýndu hlutföll
helstu gróðurlenda á íslandi, eins og
þau eru nú og ætla má, að þau hafi
verið við landnám íslands fyrir 1100
árum, og hefi ég leyft mér að taka þær
hér upp, en sannast sagna eru þær
uggvænlegar.
Landbreyting
á íslandi í 1100 ár
Vötn Gróðurlaust land
Við landnám
Vötn
1.500 km.
Árið 1974
Það sem mesta athygli vekur eru
annars vegar útbreiðsla skóglendis
og kjarrs og hins vegar stærð
hins gróðurlausa lands: mela, urða og
sanda. Skóglendi og kjarr hefir
minnkað úr25.000km2í l.250km2, en
gróðurlausa landið, auðnin, aukist
úr 18.000 km2 í 58.000 km2, og er
Tvær myndir
þannig meira en helmingur alls flat-
armáls landsins. Þetta er i rauninni
myndin af því, hvernig þjóðin hefir
búið að landinu í 11 aldir. Segja má
þó til málsbóta, að ræktað land er
nú 1.500 km2, sem er harla lítil sára-
bót.
Nú kann einhver að segja sem svo,
að ekki sé unnt að gera sér grein þess,
hvernig gróðri var háttað í upphafi
íslands byggðar, og því sé ekkert að
marka, það sem sagt er um það efni,
en fjarri fer þvi að svo sé. Einkum má
fara nærri um víðáttu skóglendis, þar
koma til ritaðar heimildir, örnefni,
landslag, og kjarrleifar sem enn finn-
ast víða á hinum ystu útkjálkum, og í lítt
kleifum klettum í skóglausum góð-
sveitum og upp til fjalla í allt að 600
m. hæð yfir sjó. Slíkir vaxtarstaðir eru
ekki tilviljun, heldur ótvíræð vitni um
það, sem var og gæti verið. Tölurnar,
sem nefndar voru eru fullgild sönnun
þess, að rányrkja hefir verið stunduð í
11 aldir, en fyrst nú á þessari öld hafa
menn tekið að veita því athygli og trúa
því, hvert stefnir og um leið gert
nokkrar ráðstafanir til að tálma öfug-
þróun liðinna alda, þótt enn sé langt í
langt að nægilega sé unnið.
Myndin af nútíma gróðurlendun-
um er óvefengjanleg. Hún er unnin
eftir allnákvæmum gróðurmælingum
og kortum, sem unnið hefir verið að
nú um rösklega aldarfjórðungs skeið,
og er langt komið um land allt.
Ég sagði, að myndirnar sýndu
sambúð þjóðar og lands. Landsmenn
hafa spillt gróðrinum með skógar-
höggi og ofbeit, og rutt með því braut
eyðingaröflum náttúrunnar.
Vér getum afsakað forfeður vora,
þó að þeir yrðu djarftækir um of til
gæða landsins. Þeir vissu ekki betur
en þeir gerðu. Þeir þekktu ekki nátt-
úrufar landsins, og hugðu að náttúru-
gæði þess væru óþrjótandi, og þegar
þeir sáu hvað gerðist, er jarðvegur og
gróður fauk og flaut undan fótum
þeirra, hugðu þeir þar vera ófrávíkj-
anlegt lögmál náttúrunnar, sem ekki
yrði á móti spyrnt. Því verður ekki
neitað, að vér búum við kalt og á-
fellasamt veðurfar, jarðvegur landsins
er laus og léttur og þarfnast sterk-
byggðrar gróðurbreiðu til að standast
átök vinda og veðra, en enginn gróður
veitir meiri mótspyrnu gegn eyðing-
aröflunum en kjarr og skógur, bæði
með rótum sínum og því að draga úr
afli vindanna og veita viðkvæmum
gróðri betri vaxtarskilyrði en fást á
bersvæðinu. Og það hefir komið í ljós,
að sá viðkvæmi skógsvarðargróður er
hinn nytsamasti gróður til vaxtar bú-
peningi, en um leið er hann öðrum
gróðri þolminni, ef hann er sviftur
skjóli skógarins.
Fátt sýnir betur áhrif byggðarinnar
á skóginn en Eyjafjarðarhérað. Eng-
inn vafi getur á því hvílt, að þar hefir
allt héraðið verið skógi vaxið milli
fjalls og fjöru á landnámsöld, nema
flæðimýrarnar meðfram ánum.
Hvergi hefir örlað á steini, en nú hefir
Eyjafjörður öldum saman verið eitt
skógsnauðasta hérað landsins, en fá
munu þó þau klettagil, að þar finnist
ekki birkihríslur. Ekki getur óblíðri
veðráttu verið um að kenna, því að
óvíða hefir nýrækt trjáa og skóga gef-
ist betur en við Eyjafjörð. En þar var
snemma þéttbýlt og margt stórbýla,
og þurfti því mikils við um skógvið til
eldsneytis og húsagerðar, en mikill
fjöldi búfénaðar á tiltölulega þröngu
landi tálmaði því, að skógur yxi að
nýju, en að ekki kom til stórkostlegs
uppblásturs er því að þakka, að hér-
aðið liggur á blágrýtissvæði, og jarð-
vegur í hófi þykkur. Er því ólíkt um að
litast um Eyjafjörð og í móbergshér-
öðum landsins allt norðan frá Þing-
eyjarsýslum suðvestur á Reykjanes.
Skýrustu dæmin um það, hversu
beit og ágangur búfjár hefir tálmað
Framhald á bls. 141
110 Heimaerbezt