Heima er bezt - 01.09.1983, Side 2

Nú að undanförnu hafa óvenjulegar
og að ýmsu leyti uggvænlegar fréttir
birst í fjölmiðlum, og umræða nokkur
verið um þær. Minnist ég ekki að
slíkar fregnir hafi áður verið fjöl-
miðlafæða. En þessar fréttir eru fjár-
þröng skóla víðsvegar á landinu á öll-
um skólastigum að kalla. Svo mikil
vandræði hafa skapast, að í sumum
skólum er lokað fyrir rafmagn, hita og
síma, en á öðrum stöðum hefir verið
haft við orð, að loka verði skólum á
komandi vetri sakir þess að rekstrar-
kostnaður sé að sliga skólahéraðið, og
enn hefir heyrst að skólar dragi sig
áfram frá degi til dags fyrir góðvild og
langlundargeð lánardrottna. Sjálfur
háskólinn hefir uppi ráðagerðir um að
takmarka aðgang að deildum sínum
sakir skorts á húsnæði og fjárveiting-
um.
Vandræðin eru hin sömu allt neðan
frá grunnskólum og upp í háskólann,
bæði í þeim skólum, sem ríkið stendur
eitt straum af og hinum, sem reknir
eru í félagi af ríki og sveitarfélögum
eftir tilteknum hlutföllum kostnaðar.
Frá mörgum hinna félagsreknu skóla
heyrist, að vandræðin stafi af því, að
ríkið standi ekki við skuldbindingar
sínar gagnvart sveitarfélögunum, en
fjármálastjórnin svarar að svo sé ekki,
heldur sé fé það sem fjárlög heimila
uppurið. Sveitarfélögin verði því að
bjarga sér það sem eftir er þangað til
ný fjárlög verða sett. En svo virðist
sem ekki sé síður tómahljóð í kössum
sveitarfélaganna en ríkisins sjálfs.
Meðal annars, sem sveitarfélögunum
er svarað, er að eyðsla þeirra sé meiri
en fjárhagsáætlun skólanna leyfi, og
alls staðar kveður við sama tón, að
það sé verðbólgan, sem öllu meininu
veldur. Engin fjárhagsáætlun, sem
gerð er heilt ár fram í tímann fái
staðist í því verðbólguflóði, sem á oss
skellur. Heyrst hefir að ríkisstjórnin
hafi gefið skólunum bendingu um,
með hve mikilli verðbólgu ætti að
Að sníða stakk eftir vexti
reikna, þegar áætlanirnar voru gerð-
ar, og hún hafi síðan reynst drjúgum
meiri, og er naumast að efa, að þetta
sé rétt. Og er þá sök ráðamanna
nokkur, ef áætlanir hafa ekki staðist í
framkvæmd, og beri ríkissjóði því
siðferðileg skylda, að greiða sinn
hluta af hallanum. En það er ekki nóg
að tala um skyldur, og hver eigi að
borga brúsann. Allt sem vér heyrum
um fjárhagsstöðu ríkis og sveitarfé-
laga ber að sama brunni, að allir sjóðir
séu tæmdir. Og ekki verði lengur
fleyst áfram á lánum. Þau séu þegar
meiri og skuldabaggi hins opinbera
stærri en góðu hófi gegnir, og þjóðinni
sé hættulaust.
Vér verðum að leita dýpra til or-
sakanna, þar nægir ekki að kenna
verðbólgunni um allt, sem aflaga fer,
þótt þáttur hennar sé stór. Ég hefi ekki
heyrt nokkurn minnast á hvort ekki
væri full ástæða til að kanna, hvort
skólakerfið sé ekki orðið of stórt, það
sé orðinn þjóðinni þyngri baggi en svo
að hún fái risið undir. Og ég játa fús-
lega, að ég óttast að svo sé. Þetta lætur
vissulega illa í eyrum þeirra, sem allt-
af kalla á meiri menntun, fleiri og
dýrari skóla, umfangsmeiri stjórnun
o.s.frv. Enginn neitar því að góð
menntun er mikils virði, en spurning-
in er ekki um menntunina sem slíka,
heldur hverra þátta hennar sé mest
þörf, og hvemig góðum árangri verði
náð án þess tilkostnaður flæði yfir alla
bakka.
Á s.l. áratug má kalla að gjörbreyt-
ing væri gerð á öllu skólakerfi lands-
ins, og verður ístuttu máli sagt, að það
var allt gert umfangsmeira og um leið
dýrara. Farið var mjög að erlendum
fyrirmyndum, og sumar þeirra
gleyptar óreyndar og hálfhráar.
Skólakerfið varð allt að einskonar til-
raunastofu. Vitanlega var þetta af
góðum hug gert í þeim tilgangi bæði
að bæta skólamenntun landsmanna
og greiða sem flestum leið í skólana,
og er það virðingarvert. En vér hljót-
um að spyrja, hefir árangurinn orðið
samsvarandi því, sem til kerfisins
hefir verið kostað? Ýmsar raddir hafa
heyrst um að árangurinn hafi orðið
misjafn, en ekki skal á það lagður
dómur hér. En hitt er víst, að kostn-
aður við skólakerfið hefir orðið gífur-
legur, miklu meiri en menn létu sér til
hugar koma í upphafi, ef þá nokkur
hefir hugsað svo langt að spyrja um,
hvað allt þetta mundi kosta. Grunar
mig fastlega að þarna sé að leita
megin orsakarinnar til fjárhagsvand-
ræðanna sem nú dynja yfir með full-
um þunga, þegar efnahag þjóðarinnar
hefir hnignað.
Mikið hefir verið reist af skólahús-
um. Mörg þeirra virðast vera gerð
meira til að þjóna listhneigð arkitekt-
anna en brýnni þörf skólanna, og víst
er að stofnkostnaður þeirra er þungur
baggi á þjóðinni. Hin óþarflega dýru
hús gera reksturinn dýrari en ella, og
eiga sinn þátt í rekstrarerfiðleikunum.
Þá hefir bæði skólaskylda og lengd
skólatímans á hverju ári verið aukin
svo um munar. Víst er að það eykur
mjög rekstrarkostnað og er að margra
dómi til lítilla þarfa, a.m.k. ístrjálbýli
sveitanna, þar sem ekki þarf að bjarga
krökkunum frá götunni.
Þá hefir stjórnunarkerfi skólanna
þanist út með alls konar lögbundnum
störfum, skrifstofuhaldi og skrif-
finnsku. Hefir það blásið út með
hverju ári að kalla eftir lögmáli Park-
insons, og vandséð hvar endar. Hlaðið
hefir verið á skólana æðri sem lægri
alls konar embættum sálfræðinga, fé-
lagsfræðinga, deildarstjóra og ham-
ingjan má vita hvað. En hvað hefir
komið í staðinn?
Hið nýja fyrirkomulag skólanna
með annakerfi og öllu, sem því heyrir
til, er sýnu kostnaðarsamara en gamla
kerfið, en vandséð hvort það hefir
Framhald á bls. 306
270 Heima er bezt