Heima er bezt - 01.09.1983, Blaðsíða 7

Þar kom þó, að Rafmagnsveitur ríkisins reyndu að stuðla að því
að bændur hættu við einkastöðvarnar.
furðuverk, 4U-M) kw vatnsaflsrafstöð við Búðará á Húsavík.
Sá hún þorpinu fyrir rafmagni. Jón var þarna á ferð með
móður sinni, sem lét það eftir syninum að fá forvitninni
svalað.
En ekki voru allir jafn skilningsríkir á það hvert stefndi
hjá hugvitsmanninum unga. Hann hafði heyrt um Bjarna
Runólfsson frá Hólmi í Landbroti, sem var helsti frum-
herjinn í sögu heimarafstöðvanna og smíðaði a.m.k. 120
túrbínur á árunum 1927-1937. Og hann breytti víða lækjum
í rafmagn til ljósa, „það eru mörg rafljós í slóðinni hans“,
eins og Jón kemst sjálfur að orði. Þetta hafði þau áhrif á Jón
Sigurgeirsson, að á aldrinum 10-12 ára útbjó hann að
gamni sínu spjaldahjól, leiddi lækjarbunu gegnum tréstokk
og lét strauminn snúa þessu undirfallshjóli sér til ununar.
Ekki þótti þetta tíðindum sæta, og flestir létu sér fátt um
finnast, þegar Jón bisaði við það að láta lækinn á sama hátt
snúa strokknum fyrir sig. Einhverjum hefur fundist þetta
smáskrítið og skemmtilegt, en jafnvel þegar Jón tengdi
vatnshjól með reim við sagarblað og hafði til þess kvörn við
húsvegginn, þá vakti það enga verulega athygli.
En ástríðan var vöknuð. Ásamt bræðrum sínum
og fleirum hófst Jón handa í hlíðinni og fjallinu ofan við
bæinn um að grafa rásir og veita lækjum saman til að auka
bæjarlækinn. Og þegar Jón er 24 ára fer að muna um
hugvit hans svo eftir er tekið: 1945 er íbúðarhús byggt á
staðnum. Þá var algengt að hræra steypu í fótstignum
tunnum eða láta hesta erfiða við hræruna. Jón Sigurgeirs-
son greip hins vegar til sinna ráða: Hann tók bæjarlækinn í
þjónustu sína, þótt hann væri 100 metra frá húsbygging-
unni. Með traustum útbúnaði og kaðalreim lét hann væt-
una í brekkunum taka af þeim ómakið. Þarna voru kost-
irnir við verktæknina loks augljósir hverjum manni.
4 árum áður hafði Jón smíðað sér plötuspilara, vafði
spólurnar, segulmagnaði stálið í kjarnanum, hleypti straum
á þetta og spilaði síðan gegnum útvarp. Hann hafði líka
fiktað eitt og annað við hátalara, heyrnartæki og síma. Það
var greinilegt, að bæði smátt og stórt lék í höndum hans. I
fyrstu smíðaði hann úr tré, og upp úr 1940 hafði hann
unnið við ýmsa trésmíðavinnu, fina og grófa, smíðað
hurðir, glugga, eldhúsinnréttingar og þess háttar. Það var
svo ekki fyrr en um 1960, er Jón hætti venjulegum búskap,
að hann„fór yfir í járnaruslið“, eins og hann segir. Á árum
áður hafði hann þó stundað skeifnasmíði og lært að um-
gangast eld og málm. Ekki var að furða þótt slíkum völundi
væri falið að setja upp margar litlar ljósavélar í nærsveitum.
En fyrsta raunverulega jámsmíði Jóns Sigurgeirssonar
var þó heimarafstöðin sem hann kom upp 1950 ásamt
hinum heimilismönnunum. Þá framleiddi hann túrbínuna
og vatnsrör þau sem til þurfti. Hann hafði tileinkað sér
hugarfar virkjunarmannsins við að setja upp nokkrar 12
volta ljósastöðvar í Kinn, Aðaldal og Reykjadal áður.
Ágúst Halblaub hafði síðan athugað aðstöðuna til virkj-
unar á Granastöðum 1949.
Það voru 8 bæir í nyrsta hluta sveitarinnar, Útkinninni,
sem ekki fengu samveiturafmagn á sínum tíma, heldur
voru smíðaðar 4 heimarafstöðvar í hlíðinni. Jón smíðaði
vélarnar í þær allar nema eina. Og þar með var framtíðin
ráðin. 1949 höfðu líka þau tímamót orðið í lífi Jóns að hann
giftist Hildi Eiðsdóttur, nágranna sínum frá Þóroddsstað.
Þau höfðu þekkst frá unglingsárum og verið einn vetur
samtíða á Laugaskóla.
jÓn Sigurgeirsson hefur einkum fengið til-
sögn hjá tveim mönnum í sambandi við rafmagn og virkj-
anir. Þeir eru Þorgeir Jakobsson frá Brúum í Aðaldæla-
hreppi, sem útvegaði honum bækur, og svo Guðmundur
Kinnungar í Laugaskóla 1943-1944.
Aftari röS frá vinstri: Sigurður Jóns-
son, ,,Þingeyingur“, Ystafelli; Jón Sig-
urgeirsson, Granastöðum, nú í Árteigi;
Jón Jónsson frú Holtakoti, nú í Grund-
argili, Reykjadal; Þorkell Skúlason frá
Hólsgerði, nú í Reykjavík.
Fremri röS frá vinstri: Helgi Marteins-
son, Hálsi; Sigurður Marteinsson, Ysta-
felli; Hildur Eiðsdóttir, Þóroddstað,
varð síðar eiginkona Jóns; Sœmundur
Helgason, Gvendarstöðum, nú á Galta-
lœk, Skilamannahr. Borg.; Hreinn Þór-
hallsson, Ljósavatni.
Heima er bezt 275