Heima er bezt - 01.09.1983, Qupperneq 38

Umsagnir um bækur
var það eins og að hitta gamlan og góðan
vin að fá hana í hendur. Mér er það
minnisstætt, hversu mjög ég og jafnaldrar
mínir á skólaárum mínum fögnuðum
hverri nýrri bók eftir Hamsun og ekki síst
eldri sögunum frá hans yngri árum og
flökkulífi. Þær snertu ótrúlega marga
strengi. En á seinni árum hefir verið
hljóðara um Hamsun en fyrr, og geldur
hann þar, ómaklega að vísu, afstöðu
sinnar til Þjóðverja á heimsstyrjaldarár-
unum. Þykir mér hörmulegt ef feilspor
hans þá kunna að verða til þess, að svifta
lesendur nautninni af að kynnast snilld-
arverkum hans. Þessi útgáfa af sögunni
Að haustnóttum ætti að rjúfa þann víta-
hring og opna íslenskum lesendum leið
inn í töfralönd Hamsuns. Og ekki spillir
snilldarþýðing Jóns frá Kaldaðarnesi
áhrifum sögunnar. Enginn fslendingur
hefir enn kunnað að túlka Hamsun á ís-
lensku eins og hann. Eins og nafnið bendir
til gerist sagan að hausti til, og þegar
Hamsun sjálfum þótti sem haustið færðist
yfir hann sjálfan, þótt ekki væri hann
meira en vel á miðjum aldri og ætti eftir að
skrifa margt af sínum bestu verkum. Þetta
er síðasta flakkara saga hans, og lýsir rót-
leysinu og leitinni, sem einkenndi margar
persónur hans á þeim árum, og hann
sjálfur var haldinn af. En hvað um það.
Sagan orkar á lesandann eins og hún gerði
fyrir löngu. Hún er eitt þeirra verka, sem
ekki fymist.
Heimildimar um
eyðibyggðimar
alltaf vinsælar
Þórleifur Bjamason:
HORNSTRENDINGABÓK.
Rvík 1983. öm og örlygur.
Það eru ekki nema sjö ár siðan hin mjög
aukna önnur útgáfa af Hornstrendinga-
bók kom út, fyrsta útgáfan kom 1943 og
seldist fljótt upp, og nú hefir hið sama
gerst um 2. útgáfu. Sýna þessar viðtökur
best hversu lesendum fellur bókin í geð,
enda er það mála sannast, hún höfðar til
margvíslegra áhugaefna, enda þótt þau öll
snúist um land vort og þjóð. Þar er að
finna landlýsingu, atvinnusögu, þjóðtrú,
mannlýsingar og mannlíf, bæði hetjusög-
ur og harmleiki, svo að eitthvað sé nefnt,
og frá öllu þessu margbreytilega efni er
sagt í ljósu og lifandi máli, kjarngóðu eins
og fólkið við björgin var. Ekki síst verður
þetta merkilegt rit vegna þess að nú er öll
byggð á Hornströndum löngu komin í
eyði, og þeir orðnir fáir til frásagna af
mannlífinu þar. En höfundur var fæddur
og upp alinn við björgin, gat hann því sagt
margt af eigin heyrn og sjón, og átti
greiðan gang að mörgum þeim, sem
mundu lengra aftur og óþreytandi að leita
heimilda. Bókin er ómetanleg heimild um
íslenska menningarsögu, sögð af skáldi og
Framhaldafbls. 270
jafnmikla kosti og fylgismenn þess
telja.
Eitt af einkennum, og mér liggur
við að segja meinum aldar vorrar er
skriffinnskan og pappírsflóðið, sem
vitanlega krefst mikillar vinnu og
efnis, og mikið af því virðist gagns-
laust til þess að efla starf skólanna,
sem síst af öllu hafa farið varhluta af
því. Virðist margt af því vera til þess
eins að þjóna skýrslugerðaræði á
hærri stöðum. Nýlega var í blöðum
bent á hvílíkar upphæðir skólarnir
notuðu í fjölritunarefni, og hvað þar
mætti spara á því einu að nota ódýrari
pappír en gert er. Hefði ekki hvarflað
að mér, að þar væri um slíkan út-
gjaldalið að ræða, og er hann þó einn
af hinum minni. En þá kem ég að því,
sem ef til vill getur dregið fljótar úr
hinum mikla rekstrarkostnaði en
annað, en það er að spara í hinu smáa.
Margt smátt gerir eitt stórt. Og það
væri verðugt hlutverk skólanna allt
frá neðstu bekkjum og upp úr að
kenna nemendum dyggð sparsem-
innar og hófsins. Og er þá annað betur
fallið til að leggja áherslu á viðfangs-
efnið, en að skólinn sjálfur gangi á
undan og sýni fordæmið?
sagnamanní. Hornstrandir hafa á seinni
árum orðið vinsælt ferðamannasvæði, svo
að árlega leggja stórir hópar fólks leiðir
sínar þangað. Ég hygg að Hornstrend-
ingabók sé þeim öllum nauðsyn, til þess
að njóta ferðarinnar og hinnar stórbrotnu
náttúru Hornstranda, og hún gefur ómet-
anlegt færi á að finna samband fólksins
við náttúruna, þótt allt sé nú autt. Þessi
útgáfa er lítt breytt frá 2. útg., nema bætt
er við nýjum myndum, og munar þar mest
um frábærar litmyndir Hjálmars Bárðar-
sonar. Vonandi kunna menn að meta
þessa útgáfu eigi síður en hinar fyrri.
St. Std.
Ég hefi drepið á hitt og þetta, sem
vekur óþægilegan grun og jafnvel
vissu um, hvemig ofþensla í kerfinu
skapar þau vandræði sem nú kreppa
að. Þarna er lífsnauðsyn að taka allt
kerfið til athugunar og niðurskurðar,
hvar sem fært er. Það er gamall sann-
leikur, að sníða verði stakk eftir vexti.
Þeim sannleik höfum vér gleymt á
síðari árum, og ekki síst i skólakerfinu
öllu saman. Þar hefir óskhyggja ráðið
allt of miklu, og vér sniðið kerfi vort
eftir fyrirmyndum stærri og auðugri
þjóða, en ekki eftir eigin þörf, stærð
vorri og getu. Ég efast ekki um, að þeir
sem stóðu að breytingu og sköpun
skólakerfis vors hafi gert það af góð-
um hug, viljað bæta úr mörgu, sem
miður fór og skapa eitthvað nýtt og
betra. En þeir gleymdu takmörkunum
þeim, sem geta vor var háð og að
sníða framkvæmdir eftir því. Þeir
horfðu út á við en ekki inn á við ef svo
mætti að orði kveða. Eitt er víst. Ekki
verður áfram haldið í sama horfi og
nú er stefnt. Kerfið allt þarfnast end-
urskoðunar og aðhalds, svo að það
megi gegna þvi hlutverki, sem því er
ætlað, og það gerir það aðeins með því
að sníða stakk eftir vexti.
St. Std.
- Að sníða stakk eftir vexti. . .
306 Heima er bezt