Heima er bezt - 01.03.1985, Side 22

Þetta er athyglisverður
þáttur frá Austfjörðum.
Stórhvelavöðurnar og
síldartorfurnar inni á
Mjóafirði forðum eru í
fersku minni Gísla.
Eftirminnileg er lýsing
hans á hvalnum sem
festi sig við mynni
Borgareyrarár.
Gísli býr nú í Hafn-
arfirði í hárri elli. Kona
hans var Fanný Ingv-
arsdóttir. Börn þeirra
eru Margrét, húsmóðir
á Akureyri, Ingvar, al-
þingismaður, María,
húsmóðir í Reykjavík,
Kristján, sjómaður í
Reykjavík, Ásdís,
fóstra í Kópavogi og
Tryggvi, skólameistari
á Ákureyri.
Ég er fæddur 1893 og mér finnst ég
muna eftir ýmsu er við bar, þegar ég
var fjögurra ára, en þó varla því er
nokkru skiptir. Litlu eftir þann aldur
fara að bera fyrir augu mér minnis-
stæðari atvik og sum sitja föst í minni
GÍSLI KRISTJÁNSSON
frá Mjóafirði
,
Það sem
geymist i
mínu ljóslifandi án þess þó að ég geti
með nokkurri vissu og nákvæmni
greint frá ártali, hvað þá meiri eða
nánari tímasetningu. Ég varð krafta-
Smár sjómaður tíu og hálfs árs.
Það mun þó hafa verið árið 1900
frekar en árið áður eða eftir, að ég
ásamt fjölda fólks stóð við flæðarmál í
Brekkuþorpi í Mjóafirði og horfði á
þvílíka stórhvelagengd um gervallan
fjörðinn að undrun vakti allra er á
horfðu.
Ég heyrði fullorðna sjómenn þver-
taka fyrir að mögulegt væri að setja
bát á flot, hvergi nánast auður blettur
á öllum firðinum svo langt sem til sást,
það mundi líftjón og bátstap. En
ólýsanleg var þessi stórfenglega sjón
og ógleymanleg. Víða í Mjóafirði er
aðdýpi með ólíkindum og mun svo
vera víðar á Austfjörðum.
Venjulega vatnslítil á, Borgareyr-
ará, fellur í sjó í þorpinu og mun hafa
gert í árhundruð eða þúsundir ára.
Hver veit það? Áin hefur myndað
nokkurt grunn fram af ósnum, sem er
andstæða við annars aðdýpið beggja
megin áróssins. Þá bar svo við, að eitt
stórhveli úr torfunni tók niðri á
grynninu fram af árósnum og barðist
um. Sveiflaði hinum gríðarmikla
sporði og braust um, s.vo bárur féllu
hratt við fjöruna eins og af sterkri
vindkviku. Á þessu gekk alllengi og
störðu menn agndofa á hamfarir
hvalsins, og sporðurinn þeytti möl og
steinum allt umhverfis. Menn munu
hafa búist við að skepnan spryngi af
þessum heljarátökum fyrir frelsi sínu
og að þeir fengju mikla björg þar á
móti. En loks hlaut hvalurinn laun
erfiðis síns og frelsið sem barist var
fyrir. Nóg var dýpið beggja megin
eyrarinnar og djúp víðátta hafsins.
Mönnum þóttu endalokin verri. Mat-
ur annars nægur á Mjóafirði hinum
fisksæla á þessum árum, hvað sem
áður kann að hafa verið. Hvað lengi
menn entust til að horfa á þessa
mikilfenglegu sjón hundraða eða
þúsunda stórhvela man ég ekki.
Einmitt um þessar mundir kom
Hans Ellefsen frá Vestfjörðum með
stóran flota veiðiskipa og tvö flutn-
ingaskip. Litlu síðar Lauritz Berg
með nokkru færri veiðiskip og eitt
flutningaskip. Um 1902 var allur floti
veiðiskipa í óða önn byrjaður að
skjóta stórhveli skammt undan aust-
urströnd landsins. En ekki liðu mörg
ár þar til sækja varð lengra á haf út og
vart mun hvalur hafa sést inni á
Mjóafirði. Þó var mér sagt, að áratug
síðar hafi reyðarhvalur haldið sig þar
einn, vikum saman. Vissulega varð
hann ekki fyrir áreitni á fyrri vett-
vangi kynbræðra og systra.
Ég má fullyrða, að 3-4 síðustu árin
sem hvalveiðar voru stundaðar frá
hinum tveim stöðvum á Mjóafirði
hafi hvalir ekki sést nærri Austur-
landi. En hvalveiðum lauk raunar
1912, þó eitthvað væri gert út 1913 og
örfáir hvalir veiddir það ár.
Því hugleiði ég þetta nú svo löngu
seinna, að ég er undrandi yfir hversu
skammur tími leið frá hinni ofboðs-
legu hvalagengd, þangað til í fjörðum
98 Heimuerbezt