Heima er bezt - 01.03.1985, Síða 26

Hundarnir voru mjög vel vandir, en þó kom það einu
sinni fyrir, að St. Bernharðshundar réðust á stúlku, sem var
í skíðaför, og særðu hana til ólífis. Það varð til að koma
óorði á St. Bernharðshundanna á tímabili, og var talað um
að hætta að hafa þá við þessi björgunarstörf. Síðar gaf
auðmaður einn stóra fjárupphæð, til þess að unnt yrði að
venja hundana betur, svo að slíkt gæti ekki komið fyrir
aftur.
St. Bernharöshundurinn
/F,ttfeðnr hins núlifandi St. Bernharðshunds var að
finna í Tíbet. Frá Tíbet var hann fluttur til Indlands, en þar
var hann einkum notaður til Ijónaveiða. Alexander mikli,
sem varð mjög hrifinn af honum, flutti nokkra til Evrópu.
Rómverjar hinir fornu lærðu mikið af þessum vitru dýrum,
sem ekki þekktu hið minnsta til hræðslu. Rómverskir her-
menn fluttu hundana til Helvetiu, hins rómanska Sviss, og
þar urðu þeir brátt tryggir verðir bændabýla og búpenings.
á voru þeir kallaðir „Molosser“-hundar, en síðar St. Bern-
harðshundar eftir munkinum, sem stofnaði klaustrið í Stóra
St. Bemharðsskarði.
Frægastur allra St. Bernharðshunda er án efa Barry
(1800-19), sem með teppi á bakinu og litla vínflösku um
hálsinn, fór óþreytandi eftir Alpastígnum í afspyrnusnjó-
stormum í leit að týndum mönnum, og til þess að færa þeim
hina fyrstu hjálp. Hinn velþekkti Barry dó sem píslarvottur
hinnar göfugu köllunar sinnar. „Hann bjargaði fjörutíu
mannslífum og var drepinn af því fertugasta og fyrsta",
stendur á minnismerkinu, sem var reist til minningar um
hann. Fertugasta og fyrsta mannslífið var hermaður, sem
Barry hafði grafið upp úr miklum snjó. En vegna þess að
hermaðurinn var hálfmeðvitundarlaus, hélt hann að
hundurinn væri að ráðast á sig og drap hið trygga dýr með
hnífi.
Það er ennfremur sagt frá því, hvernig Barry bjargaði frá
dauða tiu ára gömlu barni, sem hann fann sofandi í snjón-
um. Barry hitaði litla líkamann upp með bringu sinni og
sleikti barnið og hristi þangað til það vaknaði. Þá lagðist
hann niður alveg upp við barnið og fékk það til þess að
setjast á bak sitt. Þannig komst Barry með barnið að lokum
til sæluhússins. Minnismerkið um Barry er gert eftir þessari
áhrifamiklu lýsingu. Sjálfurstendurhann nú uppstoppaður
í náttúrugripasafni Bern, höfuðborgar Sviss.
Fyrsta sundlaugin
á Reykjum á
Skeiðum, Árnes-
sýslu, og vígslu-
dagur hennar eru
í barnsminni
Hinriks.
Lýsir hann eftir-
minnilegu ferða-
lagi þangað
Það var á fyrsta og öðrum
áratug þessarar aldar, sem
Ungmennafélagshreyfingin
sveif yfir íslandi, eins og
marglit norðurljós á heiðu
haustkvöldi. Félög voru stofn-
uð og margt átti að gera. Er
því best lýst í Ijóðum skáld-
anna, „Vormenn íslands" og
„Sjá hin ungborna tíð“, sem
allir kunnu og sungu. Þótt fátt
kæmist þá þegar í fram-
kvæmd af hugsjónum þeim,
sem efst voru settar, verða
seint metin sem vert er, þau
áhrif, sem hreyfingin hafði og
hefurennáland ogþjóð.
í þessum hrifningarhita var
Ungmennafélag Skeiða-
manna stofnað. Og eitt það
fyrsta, sem félagið tók sér fyrir
hendur, var að byggja sund-
laug. Það hefur raunar staðið
að byggingu fjögurra sund-
lauga, og telja sumir það
raunasögu. Það er þó naum-
ast rétt að segja svo, frekar að
skipst hafi á Ijós og skuggar,
þar sem Ijósið hefði þurft að
vera meira. Það er fyrsta
laugin, sem hér kemur við
sögu. Hún var byggð á Reykj-
:Jt£?

um á Skeiðum, þar sem
stærstu og fegurstu fjárréttir
landsins voru staðsettar.
Um 80 stiga heitt jarðvatn
var á Reykjum, kallaður
Reykjahver. Vatnsrennsli lítið
en átti þó að nægja í litla
sundlaug. Hún var öll ofan-
jarðar, svo frárennsli næðist.
Til hennar kom vatnið í opinni
járnrennu, sem lá á grjótgarði
nokkurn spöl. Maður var svo
ráðinn til að kenna sund. Það
var Steingrímur, sonur Páls
Erlingssonar, sundkennara.
Strax og laugin var tilbúin,
hófst námskeið í sundi, sem
var vel sótt, mest af ungu fólki,
og þótti beragóðan árangur.
Bygging laugarinnar fór að
mestu fram með sjálfboða-
vinnu, en efni varð að kaupa
fyrir peninga, sem ekki voru
þá í hvers manns vasa. Til að
ná einhverjum fjármunum
upp í kostnaðinn, var haldin
skemmtun, með sundsýningu
og hlutaveltu, sem þá var
kölluð tombóla. Þetta var eig-
inlega vígsla laugarinnar, þó
búið væri að synda í henni
áður.
Auðvitað var samkoman
haldin á sunnudegi, og sá
dagur skartaði því besta, sem
þekkist á Suðurlandi, heið-
ríkju, sól og stafalogni. Og
bæirnir tæmdust af fólki.
Eftir þeirri tímasetningu, sem
skráð er frá þessum degi, hef
ég verið þriggja ára, eða lítið
eitt kominn á það fjórða og
man ekkert eftir því tilstandi,
sem alltaf fylgdi því, þegar
margt fólk bjó sig til heiman-
ferðar. Og ég átti að fara í
102 Heimaer bezt
HINRIK A. ÞÓRÐARSON
FYRS71
MANNFAGNAÐURINN
fyrsta sinn á skemmtisam-
komu. Hvers vegna veit ég
ekki. Líklegast hefur enginn
óskað þess að vera heima til
að hafa eftirlit með einum
óþægum krakka.
Reiðskjóti minn var hryssa,
sem fóstra mín átti, fífilbleik
með mjóa blesu, sögð 49
tommur, bandmál á herða-
kamb. Þætti það smátt hross
nú. Hún var af því fræga
hrossakyni, sem kennt er við
Gest á Varmalæk í Borgar-
firði. Var keypt sem gæðingur
háu verði, fulltamin og mið-
aldra. Hvers vegna, verður
ekki sagt hér. Til þess liggurof
löng saga. Hún hafði þá nátt-
úru, að haga sér eins og best
þótti þeim, sem á henni sat.
Þó fjörið stæði hátt, svo
hestfærum mönnum fannst
stundum nóg um, hentaði hún
jafn vel börnum og gamal-
mennum. Haggaðist ekki, ef
hún fann að knapinn var lé-
legur. Þetta var hrossið sem
átti að bera mig til fyrstu
skemmtisamkomunnar.
Grátt gæruskinn var látið á
hryssuna, og ég settur klof-
vega þar ofaná. Þó hrossið
væri í minna lagi, náðu fæt-
urnir á knapanum skammt
niður á síðurnar. Svo átti að
teyma undir. Þá vandaðist
málið. Ég neitaði alveg svo
niðurlægjandi verknaði, vildi
ríða einn eins og hitt fólkið.
Ekki minnist ég þess að hafa
þá verið búinn að fara nokkuð
einn á hesti. En veturinn áður
var bleikálótt hestfolald í kúa-
hlöðunni. Það var seint
kastað, móðirin þrevetur, og
því tekið undan og látið
skammta sér sjálft. Gamall
maður, sem Halldór hét, gekk
um hlöðuna, leysti hey og
fleira, sem með þurfti. Mér var
sagt það, ég man það ekki, að
ég hefði sótt mjög til hans í
hlöðuna, því hann lét mig á
bak folaldinu, en því líkaði fé-
lagsskapurinn vel. Ungviðið
dregst oftast hvað að öðru.
Aðeins örlítill stigsmunur eftir
þvíhvertegundiner.
Líklega hefur eitthvað verið
messað yfir þessu vandamáli,
hvort óhætt væri að láta
krakkann vera einan á hross-
inu. Hvort sem þar um rætt
lengur eða skemur, varð end-
irinn sá, að taumurinn var
látinn upp á hryssuna og riðið
úr hlaði. Fór allt vel fyrst í stað,
en Adam var ekki lengi í Para-
dís. Þegar komið var snerti-
spöl frá bænum, sveif ég af
baki og lenti á mjúkri mosa-
þúfu. Hvað ég man þetta vel.
Ég held nærri því, að ég þekki
þúfuna, ef ég leitaði. Ég
meiddi mig ekkert, því þegar
maður er ungur og dettur, er
líkt og fjúki fífuhnoðri. En þung
eru gamalla föllin, þá er eins
og falli tonn, og hætt við að allt
fari í klessu. Ég var fljótlega
gripinn, snarað á bak og
bundinn á hrossið, snæri
brugðið um annan fótinn, ofan
við hné og undir kvið á hross-
inu og um hinn fótinn á sama
hátt. Svo var haldið af stað
aftur, og man ég ekki eftir
neinu sérstöku, það sem eftir
var leiðarinnar. Grunar mig,
að ekki hafi verið hátt risið á
þessu sunnlenska hrossa-
kóngsefni, þar sem hann fór
bundinn á hrossið, til fyrsta
mannfundarins, sem hann
sótti ríðandi.
Það næsta, sem ég man,
var það, að fóstri minn hélt á
mér, en hann sat, ásamt fleira
fólki, á bekk, sem komið var
fyrir á þaki sundskýla, sem
voru við enda laugarinnar. Allt
í kring var fullt af fólki, sem
horfði á blátært vatnið.
Krökkum var lyft upp, svo þau
gætu séð hvað fram fór. í einu
horninu bunaði volgt vatn í
laugina úr opinni blikkrennu.
Það mátti heita foss í mínum
augum, þó smárværi.
Niðri í tæru vatninu syntu
nokkrir ungir menn. Þvílíkt
undur. Þeir voru bara eins og
hornsílin í pollunum heima.
Og það, sem mér þótti undar-
legast hreint af öllu og raunar
algerlega ómögulegt. Þeir
gátu sumir synt í kafi, án þess
að drukkna. Ég spurði ekki,
hvernig þettaværi hægt, hefði
áreiðanlega ekki skilið svarið.
Aldrei hefur þessi minning
fölnað í tímans rás, þó heill
mannsaldur sé liðinn síðan
húnvarðtil.
Næst man ég, að mér var
lyft upp til þess að draga miða
úr tómbólukassanum. Ég var
heppinn, dró grænan kistil
með læsingu, góðri, og
hjörum. Kistilinn smíðaði ung-
ur maður, Eiríkur Jónsson í
Vorsabæ, ágætur smiður.
Hann var nágranni minn, og
lengi oddviti Skeiðahrepps.
Ég man ekkert meira frá
þessum degi. Sjálfsagt hefur
verið sungið og dansað fram
á kvöld, og fólkið skemmt sér
á margan hátt. Ég man heldur
ekkert eftir heimferðinni eða
hver reiddi kistilinn, en hann
var mér mikil gersemi sem
geymsla margra hluta, í fullan
áratug. Síðar fékk hann hvíld
og var ekki snertur langan
tíma. Ég átti hann í hálfa öld.
Þá eyddist hann í eldsvoða,
með öllu, sem í var. Hefur það
varla verið mikið né merkilegt,
eðaeftirsjónað.
Síðan þessi skemmtan var
haldin, er liðinn heill
mannsaldur. Það er ekki
langur tími í sögu þjóðar, en
hann hefur samt verið
mannfólkinu viðburða- og ör-
lagaríkur. Þar hafa tvær
heimsstyrjaldir markað
dýpstu sporin. Menn hafa far-
ið skemmtiferðir til tunglsins,
sett á loft nýja himinhnetti,
smíðað sprengjur, sem geta
tætt jarðarhnöttinn í smáagn-
ir. Og hér heima, í litilli sveit,
þar sem fréttnæmast þótti
fyrr, ef vinnukona varð
þunguð, þar hafa á þessum
tíma, verið byggðar fjórar
sundlaugar og búið að jafna
þrjár þeirra við jörðu. Þjórsá
veitt yfir hreppinn, þess sér nú
engra staði. Öll hús, smá og
stór, byggð að nýju, sum
margsinnis. Enginn fer á hesti
til mannfunda og lítil börn
detta nú ekki af baki, af þeirri
einföldu ástæðu, að þau eru
ekki látin á bak. Innan
skamms eru allir þeir, sem
sóttu þessa vígslu, horfnir bak
við tjaldið, og þá er ekkert orð-
ið eftir af því, sem einu sinni
var stórviðburður í lítilli sveit.
Heimaerbezt 103