Heima er bezt - 01.12.1986, Page 24

Þverbrekkuvatn, sem bœjarlœkurinn á Þverbrekku (eyðibýli)
rennurúr. (H.Hg.)
dalsá, og þekktist á önglinum. Hafa menn það fyrir satt,
að einnig þaðan sé undirgangur upp í Hraunsvatn.
[Eftir sögusögn Stefáns bónda Sigurðssonar á
Víðivöllum í Árnesbyggð í Nýja íslandi í Can-
ada. Saga, I. ár, bls. 265-267.]
Ur ritsafninu ,,Að vestan“, I. bindi, Akureyri
1949. (Árni Bjarnarson gaf út), bls. 199-200.
Auk þess sem hér er getið, eru til frásagnir um
skrímsli eða eitthvert þess háttar fyrirbæri í Hraun-
svatni, en þær verða ekki raktar hér.
Tvíbytnur
Ýmis fleiri vötn og tjarnir í Eyjafirði, eiga að hafa sam-
gang (undirgöng) sín á milli, eða við sjóinn. Slík vötn
hafa menn stundum kallað tvíbytnur af því þau höfðu í
I vorflóðum nær Hraunsá stundum að renna ofanjarðar lang-
leiðina niður í Oxnadalsá, og má greina þennan flóðfarveg á
myndinni, þvert niður í gegnum hraunið. (H.Hg.)
rauninni tvo botna. Hvernig það mátti vera, að vatnið
héldist uppi í þeim, og rynni ekki út um undirganginn
úr því vatni sem hærra lá, er mér vitnlega ekki til nein
skýring á, enda verður e.t.v. að líta á þetta sem hvert
annað „dulrænt fyrirbæri.“ Sögn þessi fylgir oftast
tjörnum, sem ekki hafa afrennsli ofanjarðar, en þau geta
jafnframt haft mjög mismunandi vatnsborð, og af því gat
sprottið sú trú að þau hefðu samgang við sjóinn og flóðs
og fjöru gætti í þeim.
Oft er umrædd þjóðtrúarsögn tengd mikilli silungsveiði
sem á að hafa verið í tjörninni fyrrum, en er nú horfin.
Þetta finnst mörgum ótrúlegt, að silungsgengd hafi verið
í smátjörnum eða vatnsaugum, en ekki verður því neitað
að svo hafi sumsstaðar verið (og sé jafnvel enn), því að
fyrir því eru víða til staðgóðar heimildir. Slíkar tjarnir
eða pollar voru gjarnan nefnd kvígildisaugu, og er það
örnefni víða til a.m.k. norðanlands (sbr. Týli 5(1), 1975,
bls. 27). Eftirfarandi tjarnir í Eyjafirði hafa menn talið
að væru tvíbytnur:
3. Djáknatjörn, Krossanesi.
„Þjóðsaga mun hafa verið til um það, að undirgöng væru
milli Djáknatjarnar og sjávarins.“ (JÓS: Örnefni).
4. Brúnklukkutjörn á Upsadal við Dalvík
„Framan við Stóralæk eru Beitarhúsahólar. Neðantil í
þeim er Brúnklukkutjörn. Þetta er lítil tjörn, en það er
einkennilegt við vatnið í henni, að það hækkar og lækkar
eftir sjávarföllum.“ (JÓS: Örnefni, bls. 354).
5. Gíslapollur, Árskógsströnd.
„sem sagður er botnlaus, og þjóðsagan fullyrðir að sé
í beinu sambandi við sjóinn.“ Maður nokkur, Gísli að
nafni, átti að hafa drukknað þar og fundist sjórekinn í
víkinni fyrir neðan Fagraskóg, ásamt hesti sínum. (JÓS:
Örnefni I, 1, bls. 64-65).
6. Hrossatjörn, á Vatnamýrum, Árskógsströnd.
„Þar þóttust menn hafa heyrt um eitthvert ókennilegt
vatnadýr, og var það tengt þeirri bábilju, að samgangur
væri þaðan í Gíslapoll og sjálfan Eyjafjörð." (JÓS: Ör-
nefni I, 1. bls. 68). Hrossatjörn er uppi á breiðum hjalla
í fjallinu ofan við Gíslapoll, um 150 m hærra en pollurinn.
7. Kýrauga, á Sökku í Svarfaðardal.
„Honum fylgir sú munnmælasaga, að í pyttinn hafi ein-
hverntíma í fyrndinni horfið kýr, sem næsta dag á svo
að hafa fundist rekin af sjó við Litla-Árskógssand." (JÓS:
Örnefni, bls. 254).
8. Skötutjörn í Leyningshólum.
„Þar hélt þjóðtrúin að væri skata, og jafnvel að undir-
gangur væri milli tjarnarinnar og Hestvatns, sem er sunn-
ar og neðar.“ (Örnefni í Saurbæjarhr., bls. 126). (Sjá
einnig Grímu hina nýju, 3. bindi, bls. 198).
436 Heimaerbezl