Alþýðublað Hafnarfjarðar - 01.12.1977, Qupperneq 8

8
ALÞÝÐUBLAÐ HAFNARFJARÐAR
Skólastarf
eina
öld
Þegar saga vor hefst fyrir
hundrað árum — árið 1877 —voru
þrjú ár liðin siðan alþingi fékk
fjárforræöi og löggjafarvald.
Sjálfstæðisbaráttan hafði gert
vart við sig á öllum sviðum þjöð-
lifsins og engan veginn verið ein-
skorðuð viö baráttu fyrir valdi
alþingis og auknu stjórnfrelsi,
heldur fylgdi henni almenn vakn-
ing. Hér veröur ekki á annað
minnst en það sem snertir
fræðslumál.
Jón Sigurðsson skrifaði gagn-
marka ritgerö um skólamdl í Ný
félagsrit 1842. Þar verður það'
ályktun hans eða öllu heldur staö-
hæfing: ,,Þvi engum peningum er
variö heppilegar en þeim, sem
keypt er fyrir andleg og likamleg
framför sem veröa má.”
Og athafnir á skólasviöi á ára-
tugnum 1870—1880, beggja megin
viö þjóöhátiöaráriö 1874, voru
ekkert smáræöi:
Barnaskólarvoru stofnaöir 1872
á Vatnsleysuströnd og i Garöi
suöur, 1875 á Seltjamarnesi, Isa-
firöi og Eskifiröi, og 1877 i
Hafnarfiröi.
Kvennaskólinn i Reykjavík var
stofnaöur 1874 og þrlr kvenna-
skólar aörir skömmu slöar.
Btlnaðarskóla stofnaði Torfi
Bjarnasonl ólafsdal 1880og þrem
árum siðar risu upp bændaskól-
amir á Hólum og Eiöum.
Og alþingi 1879settilög þár sem
kveöið var á aö skylt væri aö
kenna bömum skrift og reikning
undir fermingu auk kristindóms
og lesturs, en ákvæöi um aö þær
tvær greinar væru kenndar börn-
um voru frá 1790.
Slæmt fræðsluástand.
Ég sagöi áöan aö saga vor hæf-
ist áriö 1877. Þetta er ekki alls
kostar rétt. Hún hefst 1868, þegar
séra Þórarinn Böövarsson veröur
prestur i Görðum, kemur þang-
aö frá Vatnsfiröi, tæplega hálf-
fimmtugur maöur sem þegar
haföi sýnt aö hann var vel til
forustu fallinn.
Séra Þórarni þótti fræöslu-
ástandiö slæmt I prestakalli sínu
samfara bágum efnahag. Arið
1869, þegar hann haföi veriö eitt
ár prestur I Görðum, segir hann
að rúmur þriðjungur barna I
prestakallinu 10—14 ára sé ólæs.
Og um Hafnarfjörö, sem þd var
litiö þorp, segir hann: ,,En þar er
hiö andlega ástand barna hvaö
sorglegast.”
Hérerekkitimitilaörekja átta
ára baráttu séra Þórarins til þess
aö koma upp barnaskóla á örugg-
um fjárhagsgrundvelli I presta-
kalli slnu, hvemig hann studdi
Þorstein Egilsson guöfræöi-
kandidat — son Sveinbjamar
Egilssonar skólameistara, siöar
útgeröarmann og kaupmann I
Hafnarfiröi— til kennslu bama I
Hafnarfiröi frá 1869, hvernig
hann keypti Hvaleyri fyrir skóla-
setur 1870, en þá voru þrir barna-
skólar til á landinu: f Reykjavfk,
stofnaöur 1862 (áöur haföi þar
veriö skóli 1830—1848, en hann
lagöist niöur), á Akureyri þar
sem einkaskóli Jóhannesar
Halldórssonar haföi starfaö frá
1853 og barnaskólinn á Eyr-
arbakka, stofnaöur 1852, elsti
starfandi barnaskóli á landinu.
Þaö er engum efa bundiö aö
athafnir séra Þórarins til þess aö
koma upp skóla á Hvaleyri ýttu
undirstofnun skóla á Vatnsleysu-
strönd og I Garöi, en þaö voru
prestarnir á þeim stööum sem
áttu mestan þátt I aö koma skól-
unum á fót.
Skólamálið til alþingis.
Séra Þórarinn flutti mdliö inn á
sýslufund 1871. Þar var sam-
þykkt bænarskrá til al-
þingis um að koma upp
skóla á Hvaleyri og flutti séra
Þórarinn hana sjálfur, en hann
var þá alþingismaður og lengi
siöan. Og á Þingvallafundi 1874
bar hann fram og fékk
samþykkta tillögu um aö stofna
skyldi menntunarskóla handa
alþýðu. Þá ræddihann og viö séra
Matthlas Jochumsson um aö
hann tæki aö sér forstööu fyrir
væntanlegum skóla á Hvaleyri.
Einnig gekkst hann þetta ár fyrir
samskotum til þess aö koma
skólanum upp.
Ekki uröu undirtektir miklar
undir máliö. Þó leiddi þetta til
umræöna á alþingi 1875 og aftur
1877, en þær umræður leiddu til
þess, aö samþykkt var aö stcrfna
gagnfræöaskóla, ekki á Hvaleyri,
heldur á Möðruvöllum I Hörgár-
dal, — meöfram fyrir atbeina
séra Þórarins. Mööruvallaskóli
hóf starfsemi 1880.
Stórmannleg
minningargjöf.
Nú tók séra Þórarni aö leiöast
þófiö.
Ariö 1877 gáfu þau hjónin, séra
Þórarinn og maddama Þórunn
Jónsdóttir, heimajöröina Hval-
eyri og Flensborgarhúsin viö
fjarðarbotninn til skólastofnunar,
svo aö skólinn ætti húsnæöi og
jafnframtárlegar tekjur þar sem
jaröarafgjaldiö var. Þau mæla
þannig fyrir um gjöfina,
aö hún veröi höfö til stofnunar al-
þýðuskóla,
að þessi skóli verði fyrst og
fremst barnaskóli fyrir Garða-
prestakall á Álftanesi.
að hann þar næst, eftir þvi sem
efni og kringumstæður leyfa,
jafnframt verði almennur
menntunarskóli, þar sem kost-
ur sé á að afla sér þeirrar þekk-
ingar, sem álitast má nauösyn-
leg hverjum alþýðumanni, er á
að geta kallast vel að sér.
Þau segjast stofna sktílann til
minningar um Böövar son sinn er
látist haföi 27. júni 1869, 19 ára
gamall, nemandi I Læröa skólan-
um I Reykjavlk, glæsilegur piltur
og mikiö mannsefni. Höföu
prófastshjónin i Göröum gert sér
miklar vonir um hann. Hugmynd-
in um þessa minningargjöf mun
snemma hafa komið fram hjá
þeim og siðar tengst og samofist
baráttu séra Þórarins fyrir stofn-
un skóla.
Skólastarfið hefst.
Skólinn tók til starfa um haust-
iö, fyrir réttum 100 árum. Slöan
hefur veriö samfelldur barnaskóli
I Hafnarfirði. Skólastjóri varð
Þorsteinn Egilson. Börn I skólan-
um uröu 20 eða rúmlega þaö.
Námsgreinar voru: lestur, skrift,
reikningur og kristindómur (þ.e.
kveriö). Siöar bættust viö bibliu-
sögur, réttritun, nátturufræði,
landafræðiog saga, einnig söngur
þegar unnt var, en það var nokk-
uö stopult.
Nú gerðist þaö aö Alftanes-
hreppur skiptist árið 1878 I
Garöahrepp og Bessastaöahrepp.
Barnaskóli var stofnaður I Bessa-
staöahreppi 1880. Þótti mönnum
úti á Alftanesi óhægt aö láta börn
sin sækja skóla inn I Hafnarf jörö
auk þess sem þaö var nú I öörum
hreppi.
Pr3fastshjónin I Göröum
breyttu gjafabréfi slnu T882 og
kváöu nú svo á aö gjöf þeirra
skyldi variö „til aö stofna alþýöu-
og gagnfræöaskóla”. Þá var gjöf
þeirra metin á 13.400 kr. af til-
kvöddum mönnum.
Gagnfræöaskólinn I Flensborg
haföi þannig starfaö I 95 ár
samfleytt á siöastliönu vori.
Skólastjóri varö Jón Þórarins-
son, sonur prófastshjónanna i
Göröum. Hann varö einnig for-
stööumaöur barnaskólans, en
annars var barnaskólinn sérstök