Muninn - 01.12.1949, Blaðsíða 5

M U N I N N
13
um laust niður. Kennsla lians bar það
auðkenni lífsins, að aldrei varð vitað
með vissu, hvað næst kynni að koma.
Það skapaði eftirvæntingu og vökula
athygli, frjóa óvissu.
Eitt er það, sem ekki verður gengið
fram hjá í kennslu Sigurðar skóla-
meistara. Það var ást hans á íslenzku
máli. Eg hefi engan vitað gleðjast jafn-
hjartanlega af fögru, íslenzku máli,
hvort heldur var hin þýða raust Jón-
asar Hallgrímssonar eða römm stef
Gríms Thomsens. Eg man hann vikn-
aði næstum eitt sinn, er hann talaði
um Guðmund Friðjónsson, hve góður
sonur hann hefði verið móðurmálinu.
Einnig hryggðist hann einlæglega, er
hann las á prenti ritsmíðar eftir nem-
endur sína, þar sem honum fannst
hirðuleysislega og óvönduglega farið
með ísenzkt mál. Hreinleikur tung-
unnar var honum heilagur. Hann
hafði sjálfur reynt, að erfitt gat verið
að finna orð „um allt, sem er hugsað
á jörðu“. En þeir örðugleikar knúðu
aðeins á kraftana og hertu átökin, og
Sigurður skólameistari hafði trú á erf-
iðum andlegum átökum. Honum var
og allra manna ljósast, að tungan var
fjöregg þjóðarinnar, með henni stóð
og féll íslenzkt þjóðerni, og með slík-
an dýrgrip var aldrei of varlega farið.
Sjálfur var hann rammíslenzkur í
máli, átti til að vekja upp gömul, ís-
lenzk kjarnyrði, en þekkti og vel yngi-
lindir málsins og skóp mörg nýyrði,
bæði vitandi og óvitandi, og hafa ýmis
þeirra löngu unnið sér þegnrétt í mál-
inu og eru á hvers manns vörum.
Hann vandaði mjög málfar á ritgerð-
um sínum og ræðum, breytti og lag-
aði, svo að honum þótti nær aldrei
fullunnið. Stíll hans var sterkur og
svipmikill, líkt og persóna hans sjálfs,
en yljaður hjartavarma hans, með
djúpnið draumkenndrar viðkvæmni.
Sigurður skólameistari lét þess
stundum getið, að ævistarf hans hefði
fremur átt að verða annað en það
varð. Eg ætla, að fáir munu undir það
taka. Sjaldan hefir nokkur maður
virzt vaxnari embætti sínu en einmitt
hann. Sigurður Guðmundsson varð
Sigurður skólameistari eða aðeins
Skólameistari. Hann varð ímynd sjálfs
skólameistarans. í flestra augum var
hann hinn rétti maður á hinum rétta
stað. Það var ekki aðeins, að persónu-
leik hans fylgdi sá gustmikli myndug-
leiki, sem gerði honum hægt um alla
stjórn, heldur átti hann til að bera
þann mannskilning, sem er öllu öðru
nauðsynlegri í skólastjórn. Hann var
þrunginn siðferðilegri alvöru, sem
enginn sannur uppalandi má án vera,
og hann var gæddur þeim næmleika
tilfinninganna, er kom honum í lif-
andi snertingu við mannlegar sálir.
Ollum, sem heyrðu ræður hans hér
í þessum sal, er eflaust minnisstæður
sá alvöruþungi, sem bjó í orðum
hans, brennandi löngun hans til að
örva nemendur til þegnskapar og rétt-
skapar og ábyrgðar á sjálfum sér. Þó
að orðin kunni að hafa farið fyrir ofan
garð og neðan hjá óþroskaðri nem-
endum, hlýtur myndin af manninum
að verða ógleymanleg og þau sterku
áhrif, sem henni fylgdu. Ahrifaríkast-
ur fannst mér hann oft, er hann talaði
blaðalaust, eins og títt mun um geð-
heita andagiftarmenn. Prentaðar ræð-
ur hans geyma án efa margar spakleg-
ustu hugsanir hans, en margt lifandi
orð hans er aðeins „rist inn í fáein
hjörtu“.
Annars var Sigurður skólameistari
aldrei svo alvarlegur, að hann hætti
að vera mannlegur. f miðri alvörunni
brá fyrir brosi kímninnar. Hann átti
náðargáfu „humorsins“ eða þeirrar
gamansemi, sem viðurkennir takmörk
mannlegrar viðleitni. Mér er nær að
halda, að Sigurður skólameistari hafi
aldrei flutt svo ræðu, hvorki „á sal“
né annars staðar, að ekki væri brosað.
En það spillti ekki alvörunni, gerði
hana aðeins aðgengilegri og raunsann-
ari.
Sigurður skólameistari vildi hefja
nemendur yfir sjálfa sig, venja þá á
hlutlægt mat og rólega athugun. Sjálf-
ur var hann í eðli sínu sjálfum sér
háður. En það er því aðdáunarverð-
ara, hversu þessum geðríka og tilfinn-
ingaheita manni tekst í boðskap sín-
um og almennum viðhorfum að ná
valdi á sjálfum sér, að sveigja geðs-
munina undir vitsmunina. Hann veltir
hverju máli margvíslega fyrir sér, slær
varnagla, spyr og spyr. Hann veit, að
líf hins andlega aðalsmanns er eilíf
leit, og honum er illa við, að ungir
skóladrengir festist í skoðunum og
{jykist kunna lausn hinna vandasöm-
ustu mála. Hann sá í því þroskaleysi
og það, sem verra var: stöðvun á
þroska. Hann vildi opna hugi nem-
enda og varðveita þá opna. Leitin er
aðal hans, og sjálfur var hann nógu
sterkur til að þora og þola að efast —
og halda áfram leitinni. Þegar hann
dó, var hann enn hinn mikli leitandi.
Má vera, að þess vegna hafi hann verið
svo ungur í anda. Ef til vill er þeim
einum ætluð hin eilífa æska, sem
aldrei hafa ratað í kyrrstöðu viss-
unnar.
Samband Sigurðar skólameistara við
nemendur var hið merkilegasta. Hann
hafði mikið samneyti við nemendur,
ræddi oft við þá, leitaði álits þeirra
og ráða, hlýddi á skoðanir þeirra og
tillögur. Otrúlega margir þeirra urðu
persónulegir vinir hans. Það var af
því, að hann opnaði þeim aðgang að
hjarta sínu, og skilningur hans á þeim
var samúðarskilningur, eins og allur
sannur mannskilningur hlýtur að vera.
Hann vissi, að margt gat amað að
ungum sálum, að „hið smáa er stórt í
harmanna heim“. Það varð að sýna
nærgætni og umhyggju. Hann tók
þátt í áhyggjum nemenda og gleði,
hryggðist með hryggum og kættist
með kátum. Og vinátta hans fylgdi
þeim langt út fyrir skólann, út yfir
gröf og dauða, eins og sjá má af eftir-
mælum hans eftir látna nemendur.
Hann hélt sambandi — oft bréfasam-
bandi — við furðulega marga. Hann
fagnaði sigrum þeirra, en var þeim ekki
síður tryggur í raunum og sjúkdóm-
um. Og hann var allra manna minnug-
astur á það, sem honum var vel gert.
Vanþakklæti heyrði ég hann telja til
lítilmennsku. Hann minntist gamalla
velgerðamanna sinna eða þeirra, sem
eitt sinn höfðu gert lionum greiða,
með því að hlúa að niðjum þeirra í
þriðja lið. Þó að hann kynni vel að
finna að og vanda um, liafði hann
yndi af að gleðja, ekki sízt börn,
gamalmenni og sjúklinga. Nemend-
um mun stundum hafa fundizt hann
hrjúfur og ósanngjarn, en allir, sem
kynntust honum náið, fundu góðvild
hans og hjartahlýju. Mér fannst jafn-
vel stundum, að á bak við ósanngirni
hans, sem ég ekki neita, fælust ein-
hver æðri sannindi. Og allar refsiað-
gerðir við nemendur tók hann sér
mjög nærri. Eg heyrði hann segja, að
hann fyndi alltaf til sektarkenndar, er
hann þyrfti að refsa einliverjum. Ann-
ars dáðist ég oft að því, hve vel hon-
um tókst að rata meðalveginn í þjón-