Muninn - 01.12.1957, Blaðsíða 12

HANDRITIN
saga jjeirra er saga f)jó($arinnar
Allt frá því, er norrænir menn stigu hér
fyrst fæti á land og út landnáms- og sögu-
öld, má segja, að þjóðlíf íslendinga sé líkast
skáldsögu; furðulegri, eðlilegri, skemmti-
legri, átakanlegri og viðburðarríkri í senn.
Sérkennileg siðmenning stórbrotinna
manna og kvenna skapar þar yrkisefni, ein-
stætt í sögu mannkynsins. Úr tveim gagn-
ólíkum þáttum, norskum bændum og kelt-
neskum herföngum, vex upp þjóð með sér-
stökum einkennum og siðum, enda má
gjörla sjá af heimildum, að íslendingar
urðu skjótt sérstök þjóð. Þegar í árdaga
taka íslenzkar bókmenntir sína eigin stefnu,
þótt vafalaust sé margt frá Norðurlöndum
komið og keltneskra áhrifa gæti meira en
ef til vill mætti ætla. Við segjum bókmennt-
ir, því að bókmenntir voru það, þótt eigi
væru þegar í letur færðar sagnir þær og
bundið mál, er íslendingar þróuðu með sér
eða höfðu frá öðrum þjóðum. Bókmenntir
þurfa ekki að standa á bók. Frásagnargáfa
og sagnaást almennings sá um varðveizluna.
Arið 1118 markar þáttaskil að þessu leyti
með ríkjum Vígslóða. Það er á blómatíma-
bili þjóðveldisins, að ritlistin heldur inn-
reið sína. Erjur óg stríð fyrri tíma
hefur lægt. Það er sem ríki heiði og kyrrð
yfir þessu tæpra tveggja alda skeiði. Nú rísa
von bráðar upp tveir höfuðsnillingar sagn-
ritunarinnar, Ari fróði og Snorri Sturlu-
son. Sá fyrri starfar á kyrrasta tímabili ís-
lenzkrar fornsögu. Hinn síðarnefndi vinn-
ur bókmenntaafrek sín, er þjóðveldið ligg-
ur í andarslitrunum, og sjálfur stendur
hann mitt í þeirri mestu skeggöld, sem yfir
þetta land hefur dunið.
Með tileinkun íslendinga á ritlistinni er
sem sagt lagður grundvöllur að einhverjum
einstæðustu menningarverðmætum heims-
bókmenntanna, islenzku handritunum.
Skriðan er komin á hreyfingu. í klaustrum
og torfbæjum kotþjóðarinnar sitja snilling-
ar, óþekktir síðari tímum, margir hverjir,
sakir hæversku sinnar að láta ekki einu
sinni nafns síns getið, og þeir vefa úr þátt-
um munnmælanna ódauðleg listaverk eða
endurrita eldri. Af djúpsæjum skilningi á
mannlegu eðli flétta þeir saman áhrifa-
miklar lýsingar á lífi og örlögum söguhetj-
anna. Flærðin, sviksemin og grimmdin vega
við drengskap, trygglyndi og réttsýni. Ást
og hatur, sterkustu ástríður mannskepn-
unnar, ganga víðast sem rauður þráður
gegnum söguna, er grunntónn hennar. Auk
listagildisins má ekki gleyma því, hvílíkur
ótæmandi heimildabrunnur fornritin eru
sagnfræðingum nútímans um daglegt líf og
venjur fornmanna, ekki aðeins á íslandi,
heldur og víðsvegar um Evrópu, já, jafnvel
i öðrum heimsálfum. — Þannig kemur
heildarmynd fornbókmenntanna mér fyrir
sjónir, þótt margt sé þar auðvitað misjafnt
að gæðum. Slíkt verður sjaldnast umflúið.
Eftir fall jrjóðveldisins lægði öldur ófrið-
arins brátt, og friður mátti síðan heita alger
með íslendingum. Vopnaburður leggst af,
og þjóðhættir breytast að ýmsu leyti. Nokkr-
ar deilur voru þó milli Noregskónga og
íslendinga. í Gamla sáttmála kemur ótví-
32 M U N I N N