Heimilisblaðið - 01.10.1923, Blaðsíða 5

HEIMILISBLAÐIÐ
125
þá var Torricelli leyft að vera lijá honum
á Arcetri, eins og annar heimilismaður og
^eiri lærisveinum hans. Galileo hafði ritað
eins konar samtalsbók um hreyfingar hluta
°g lögmál hreyfinganna. Pessa bók sá
lorricelli og ritaði þá þegar aðra bók um
sama efni svo meislaralega, að Galileo
Geiddist þess, að Torricelli fengi að vera
hjá sér til viðtals og dægradvalar. Torricelli
vai' afbrigðaglöggur á margt, er laut að
eðlisfræði, og jafnskjótt sem Galileo var
dáinn, þá varð hann þegar eftirmaður hans
i stærðfræði við visindaskólann i Florents.
Einusinni sem oftar var Torricelli að
hugsa um tómið í dælunni, þá flaug hon-
nm i hug: Ef aflið, sem lyftir vatninu 10
•fletra upp eftir dælustólpanum, fengi að
heita sér við kvikasilfur, þá hlyti kvikasilfrið
að verða 13,6 sinnum lægra eða 760 mm.,
þar sem kvikasilfrið er 13,6 sinnum þyngra
en vatnið.
Nú fór Torricelli að gera tilraun eftir
þessaii hugmynd sinni; hann tók glerpípur,
meter á lengd (3 fet), opna í annan end-
ann, fylti hana kvikasilfri og brá svo fing-
Ul’gómi yfir opið og setti hana á þann end-
ann ofan i ker, fult af kvikasilfri; að því
húnu tók hann fingurinn frá opinu og rætt-
Ist þá hugboð hans. Kvikasilfrið lækkaði
•’eyndar reyndar i pipunni, jafnskjótt sem
hann tók fingurinn frá opinu, en þó aldrei
•neira en svo, að það tók 760 mm. upp
ehir pipunni. Tómið efst í pípunni, sem
hom fram, þegar hann tók fingurinn frá
°pinu og kvikasilfrið féll, gat enga mót-
sPyrnu veitt, þvi að það var loftlaust, at
ÞVl að kvikasilfrið sem upphaflega var látið í
Pipuna, rýmdi burt öllu lofti.
Séu nú 760 mm. margfaldaðir með eðlis-
þyngd kvikasilfursins 13,6, þá verða það
Þvi sem næst 10 metrar.
Nú var þröskuldurinn yfirstiginn; nú rak
hver tilraunin aðra. Þá gerði Torricelli sér
aðra hugmynd: Ef hið ókunna afl (sem
Galileo hefir, ef til vill, rent grun i) er í
>aun og veru fólgið í þunga loftsins, þá
hlýtur kvikasilfrið að standa lægra i píp-
unni uppi á háum fjöllum. Þessa hugmynd
sína bar hann undir hinn frakkneska eðlis-
fræðing, Paskal Blaise (1623—1662), sendi
honum eina pipu og lét þessa orðsendingu
fylgja með: »Með þessu verkfæri getur þú
fundið, hvort loftið er léttara eða þyngra,
eftir því hvar þú ert staddur, og að loftið
liggur mjög þungt á niður við sjó, en verð-
ur æ léttara og hreinna, því hærra sem
vér förum upp eftir fjöllunum«. Paskal
fanst mjög til um þessa hugmynd Torri-
cellis, enda þótt hann, eins og fleiri náttúru-
spekingar, ætti erfitt með að segja skilið
við gömlu erfikenninguna um »óttann við
tómið«.
Torricelli dó (1647), áður en hann gæli
gert tilraunir eftir þessari siðari hugmynd
sinni. En Pascal tók hana upp, því að
hann sá, að eigi tjáði annað en að gera
margar tilraunir til að reka burtu »óttann
við tómið«. Beiddi hann M. Perier, mág
sinn, að gera fyrstu tilraunina með Torri-
celspípunni, til þess, ef verða mætti að taka
af öll tvímæli. Perier varð við beiðni hans
og rnældi fjallið Puy de Dome, 1000 metra
hátt fjall, efst sem neðst. Þelta var árið
1618. Fyrst leit hann á pípuna við fjalls-
rælurnar; altaf lækkaði stöpullinn í píp-
unni smátt og smátt á leiðinni upp fjallið,
unz hann var eigi orðinn nema 680 mm.
efst uppi á tindinum; kvikasilfrið var um
80 mm. lægra þar en við fjallsræturnar.
. Nú var þá loks fullsannað, að loftþung-
inn var valdur að »óttanum við tómið«,
°g upp frá þessu var tómið kent við Torri-
celli og kallað Torricelstóm eða »loftleysaiT
hans Torricellis«. Síðan hefir enginn efast
um það, að loftið hefði þunga, og væri því
létlara, sem hærra drægi frá jörðu.
Um þessar sömu mundir notaði italskur
maður Torricelspípu, til að mæla hinn svo
nefnda »halla turn« í borginni Pisa, hve
hár hann væri.
Með þessari uppgötvun sinni gerbreytti
Torricelli eðlisfræði-hugmyndum manna frá
þvi sem áður var. Nú var ráðin hver gát-
an af annari, sem átti rót sina í loftþung-