Nýjar kvöldvökur - 01.01.1914, Page 25

BÓKMENTIR
23
hafa haft mikil áhrif á allan iðnað meðal þjóð-
anna og alla lifnaðarhætti mannkynsins. Pau
verða ekki aðskilin, því að saman vinna þau
mest og bezt að iðnaðar- og hugsunarþroska
mannkynsins. Járnið hefur að vísu verið miklu
lengur kunnugt og lengur notað en kolin, því
að það var lítið farið að vinna þau fyr en
snemmaál8. öld. England og Norður-Ameríka
hafa sj'ðan orðið bæði að stórveldum auðsins
fyrir kolin og járnið, og hafa þannig sett lög-
>n fyrir iðnaðarþroska vorrar tíðar.
Meira.
Bókmentir,
Elnhver hin einkennilegasta bók, sem út
hefur verið gefin nokkurntíma hér á landi, er
Saga hugsunar minnar um sjálfan mig og til-
veruna, eftir Brynjólf jónsson frá Minna-Núpi
1 Arnessýslu. Maðurinn er að visu mörgum
kunnur bæði af ritgerðum, blaðagreinum og
svo söguritum þeim, sem hann hefur gefið út,
bæði Þuríðar sögu formanns, Hjálmars sögu
°g Natans sögu og Rósu. Af þessum bókum
er hann kunnur sem einn hinna fáu rithöf. á
landi hér í hinum forna sögustíl, enda hefur
bessum bókum verið vel tekið, og það þó að
nokkrar misfellur séu á Natans sögu og eink-
Un> Hjálmarssögu, sem stafar af ótrúum og ó-
areiðanlegum heimildtim, er hann varð að rita
Þ®r á aðra hönd. En slíks verður ekki vart í
uríðarsögu, því að þar var hann heima hjá
ser* Þá hefur hann og orðið víða kunnur af
Því að hann ferðaðist víða um land í þarfir
fornleifafélagsins; þá gaf hann og út kvæða-
hver og söguljóð um Ouðrúnu Ósvífsdóttur,
en fyrir það hefir hann minst kunnur orðið.
Hann er skáld af lærdómi og hugsun, en meira
ekki.
Hann hefur verið heilsulaus síðan hann var
uugur maður, svo höfuðveikur að hann gat
a e‘ns staulazt við staf og sundlaði við að
horfa ofan fyrir hæð sína. Hann gat ekki skrif-
að, og ekki heldur lesið, nema halda bók og
blaði jáfnhátt höfði sér, og skrifa svo á lofti.
Heldur hefur þetta skánað, er hann eltist. Hann
gat ekkert unnið, en hann gat lesið með köfl-
um. Og það gerði hann sleitulaust. Hann lærði
dönsku, ensku og þýzku af sjálfum sér og varð
svo með tímanum miklu lærðari maður en
margir vorra lærðu manna.
Um 1875 gaf hann út í Reykjavík heim-
spekilegt kvæði, er hann nefndi »Skuggsjá og
ráðgáta«; það var tilraun til þess að gera
heimspekilegt fræðikerfi um hin helztu atriði
tilverunnar; margt var þar vel hugsað og skarpt,
en lítið var tekið eftir því kvæði; menn skildu
það ekki, og svo var bragarhátturinn — forn-
yrðalag — ekki við alþýðu skap. Njóla náði
fastari tökum á mönnum, því að hún var ort
undir rímnalagi, og líka ljósara hugsað. Og þó
falst kjarninn .í hugsun Brynjólfs um grund-
vallarlög tilverunnar í þessu kvæði.
Svo hafa liðið nær 40 ár. — Hugsun hans
hefur þroskest og fest sig — undarlegt, hvað
mikill hugsunarþroski og rökfesta gat lifað og
beitt sér í svona veikum manni — svona veik-
um í höfði og hann var. Svo gefur hann út
næstliðið ár þessa sögu hugsunar sinnar. Sumt
af henni hefur hann líklega ritað fyrir löngu.
Sumt aftur nýlega. Sumt líklega margritað.
Hánn byrjar á því að rekja fyrstu barnshugs-
anir sínar, einfaldar og óþroskaðar, eins og
þær voru; en snemma hneigðust þær að rök-
bundnum hugleiðingum, að því, að leiða eina
hugsun af annari, rekja þær sundur fet fyrir
fet. Sagan er rakin í 50 greinum; fyrstu nítján
greinarnar eru saga hugsunarbaráttunnar við
hin þungu og erfiðu viðfangsefni: upphaf,
byggingu og samsvörun alls í því sem kallað
er tilvera, alt í frá liinni smærstu frumeiningu,
sem er smærri en svo að nokkur smásjá fái
leitt hana í Ijós fyrir mannlegu auga, og upp
til guðs, sem er yfir öllu, um alt og í öllu.
Svo er niðurstaða þessarar hugsunar sett fram
fám orðum í 20. —50. grein. Síðast eru svo
tvær greinar: önnur samanburður á fræðikerfi
■»