Tímarit lögfræðinga - 01.04.1986, Síða 22

samkvæmt opnu bréfi 156339) til að endurskoða lögmannsdóma, kom það
ekki síst í hlut sýslumanna að sitja í þeim dómi, enda var svo kveðið
á að til setu í yfirdóminum skyldi hirðstjóri („len (d) smaður“) til
nefna „xxiiij the fornemste oc beste mend paa landet“. Dómendum var
fækkað í tólf 1735 og í sex 1777 auk stiftamtmanns.
Skylda sýslumanna til að hlíta því að vera nefndir í dóma sýnist
miklu fremur hafa verið það sem nú mundi kallað borgaraleg skylda
en embættisskylda. Um önnur störf þeirra að dómsmálum á Jónsbókar-
tímabilinu má almennt segja að þau hafi fremur verið fólgin í dóms-
málastjórn og handhöfn ákæruvalds en eiginlegum dómsstörfum. Rétt-
arfar á þessu tímabili átti rætur í tveimur ólíkum réttarfarskerfum,
hinu germanska og því rómverska. Réttarfarið var germanskt að
stofni, en með rómversku ívafi sem einkum má rekja til kirkjuréttar-
farsins. Til þessara róta virðist mega rekja rannsókn sýslumanna á
sakamálum. (Til samanburðar má hafa sakamálaréttarfar stórþjóð-
anna á meginlandi Evrópu nú á dögum þar sem rannsóknardómarar
með eiðtökuheimild hafa rannsókn sakamála með höndum sem hand-
hafar ákæruvalds en dæma ekki. 1 því sambandi er þess að gæta að í
þessum ríkjum er litið á ákæruvald a.m.k. öðrum þræði sem þátt í
dómsvaldi í víðtækum skilningi).
Þótt svo sé komist að orði í dómum að sýslumaður hafi samþykkt
dóm eru engar óyggjandi heimildir um að þeir hafi beinlínis tekið þátt
í að semja dómsniðurstöðu. Ekki er þó ólíklegt að þegar leið á Jónsbók-
artímabilið, og einkum eftir gildistöku Norsku laga í Noregi 1688, þar
sem gert er ráð fyrir að umboðsmenn konungs dæmi einir í flestum mál-
um, hafi umboðsmenn konungs hér einnig haft aukin áhrif á niður-
stöður dóma í skjóli einveldisins40). Þótt Islendingar hafi tekið það
upp eftir Dönum á 19. öld að telja fógetagerðir til dómsstarfa, eru þær
í eðli sínu, á sama hátt og fullnusta refsinga, þáttur í stjórnsýslu.
Niðurstöður um störf sýslumanna
Samkvæmt því sem hér hefur verið rakið virðist mér að eitt megin-
einkennið á starfssviði sýslumanna á Jónsbókartímabilinu hafi verið að
39) D I XIV, s. 77-78.
40) „Varð framkvæmdin sú að sýslumaður dæmdi með og staðfesti dóm,“ Þórður Eyjólfs-
son: Refsiréttur Jónsbókar, Lagastafir, s. 31; „... seit dem vierzehnten Jahrhundert ...
Als Hauptorgan des Königs hat der Sysselmann alle obrigkeitlichen Befugnisse mit
Ausnahme der Rechtsprechung", Lehmann, s. 178, sbr. 212. „Om han darmed har fátt
inflytande pá sakemas behandling ar oklart", Gustafsson, s. 52.
16