Árbók Háskóla Íslands - 31.12.2007, Qupperneq 205

Hröðunarmælingarnar eru hagnýttar til þess að meta þá eðlislægu áraun sem
mannvirki verða fyrir í jarðskjálftum. Mælingarnar eru mikilvægar og
nauðsynlegar í fyrirbyggjandi tilliti. meðal annars til þess að efla og auka
áreiðanleika gildandi hönnunarstaðla fyrir byggingar á jarðskjálftasvæðum á
Islandi og annars staðar í Evrópu. Fyrirkomulag mælinganna, úrvinnsla þeirra og
dreifing gagna er í samræmi við þá stefnu og aðferðafræði sem tíðkast erlendis.
I ár eru liðin um þrjátíu og fimm ár frá því að fyrstu mælistöðvarnar til
hröðunarmælinga voru settar upp á vegum verkfræðideildar Háskóla (slands og
teplega þrír áratugir síðan íslenska hröðunarmælanetið var byggt upp í
núverandi mynd. Margir hafa stutt við þessa starfsemi, ýmist með beinum eða
obeinum hætti. og má fullyrða að frumkvæði og stuðningur Landsvirkjunar vegi
Þyngst og hafi valdið mestu um að skipulegum hröðunarmælingum var komið á
fót. Af öðrum sem styrkt hafa starfsemina umtalsvert ber að nefna Reykjavíkur-
borg. Vegagerðina. sveitarfélög á Suður- og Norðurlandi. Rannsóknaráð [slands.
Evrópusambandið og síðast en ekki síst Háskóla íslands.
Yfirumsjón þessa verkefnis er í höndum Símons Ólafssonar.
Icearray verkefnið
Hýjung í rannsóknum á áhrifum jarðskjálfta tengist útbreiðslu jarðskjálftabylgna
°9 þeirri áraun sem hún veldur. Kjarni rannsóknatækisins er þéttriðin fylking
jarðskjátftamæla sem nefnd hefur verið ICEARRAY (lcetandic Strong Motion
Array). Fylkingin sem er staðsett í Hveragerði nemur einkum jarðskjálfta með
uPptök í gosbeltinu. í Hengli og á Suðurlandsbrotabeltinu. Sérstaða ICEARRAY
felst í því að fytkingin samanstendur af 14 hröðunarmælum á svæði sem einungis
er tæplega 2 km að þvermáli. Tit samanburðar er fjartægð á milli einstakra
mætistaða hins íslenska hröðunarmætanets af stærðargráðunni 10 kílómetrarað
jafnaði. Fytkingar eins og ICEARRAY eru mjög fágætar en eru sérstaklega öflug
tseki til rannsókna á upptökum og útbreiðslu jarðskjálftabylgna. Ástæðu þess má
meðal annars rekja til nákvæmrar tímamælingar með aðstoð gervitungla. en
þannig má leggja áreiðanlegt mat á hegðun bytgnanna þegar þær breiðast út á
svæði netsins. Önnur sérstaða fylkingarinnar er sú að mælar hennar eru í
hráðlausu netsambandi við stjórnstöð Rannsóknarmiðstöðvarinnar þar sem
sérstakur hugbúnaður tryggir skilvirkni fylkingarinnar í sömu andrá og
jarðskjátfti mælist.
Mælingar ICEARRAY á jarðskjálftum munu gera kleift að þróa tíkön af breytileika
jarðskjátftabylgna yfir stuttar vegalengdir og fá þannig betra mat á svokallaðar
mismunahreyfingar. en stærð þeirra er mikitvæg hönnunarforsenda helstu lífæða
samfétagsins eins og hitaveitulagna. háspennulína. stíflumannvirkja og brúa. Þá
munu eiginleikar ICEARRAY fylkingarinnar til samræmdra jarðskjátftamælinga
einnig varpa skýrara tjósi á upptök og brotferti jarðskjálfta. sér í lagi þeirra stærri.
I hví sambandi verður þróuð aðferð sem byggir á því að nálga upptök stærri
jarðskjátfta sem brotflöt af endantegri stærð sem samrýmist raunveruleikanum.
eins og umfang jarðskjálftasprungna gefur almennt til kynna. Enn fremur. þá
byggiraðferðin á þeirri forsendu að styrkur bergsins í brotfletinum sé breytitegur
°9 að framvinda brotsins verði því óregtuteg bæði í tíma og rúmi. Þetta leiðir til
uPptakatíkans sem nefnt er eðlishindrunarlíkanið. en með því má líkja af mikilti
nákvæmni eftir hreyfingu jarðskorpunnar í tilteknum jarðskjátfta og meta áhrifin
a yfirborðinu. Ofangreind líkön. kvörðuð með mælingum ICEARRAY fylkingarinnar.
munu því gera mögulegt að meta heildrænt það jarðskjátftaátag sem líflínur
hjóðfélagsins geta orðið fyrir.
ICEARRAY fylkingin er hin fyrsta sinnar tegundar á íslandi og er úttit fyrir að hún
muni skapa fjölda nýrra rannsóknartækifæra í jarðskjálftafræði og jarðskjálfta-
verkfræði. Verkefnisstjóri ICEARRAY er Benedikt Haltdórsson. en hann hlaut
Marie Curie heimkomustyrk frá Evrópusambandinu til þess að vinna verkefnið í
samvinnu við Rannsóknarmiðstöðina. Auk þess er verkefnið dyggilega stutt af
Rannsóknamiðstöð íslands (RANNÍS) og af Rannsóknarsjóði Háskóta íslands.
Þess má geta að Síminn er sérstakur styrktaraðili þráðtausra fjarskipta
ICEARRAY fylkingarinnar.
Rannsóknir fyrir íslenskt atvinnulíf
i samræmi við sáttmála Háskóla íslands við samfélagið og áherstu verkfræði-
deitdar við að efla tengst við atvinnulífið þá hefur verið lögð áhersla á að veita
íslensku atvinnulífi alta þá þjónustu sem eftir hefur verið leitað og sinna jafnt
stórum og smáum verkefnum.