Dýraverndarinn - 01.05.1939, Blaðsíða 6

2Ö
DÝRAVÉRNDARINN
þeim haf'Öi engin hjálp komiÖ. Tvö dæmi eru minnis-
stæ'Öust, fárra ára gömul. Var sami ma'Öur eigandi
beggja ánna og báÖar fundust samtimis. TaliÖ var.
a'Ö lömbin mundu hafa króknað þegar eftir fæ'Ö-
ingu og ekki komist á spena. — Júgrin voru stokk-
bólgin og holgrafin. Þegar i þau var skorið, foss-
aði út bló'Ö og gröftur, en ódaun lagði af svo megn-
an, a'Ö undrun sætti. Má nærri geta, hvilikar þján-
ingar þessar vansælu mæður hafa verið búnar að
liða. Reynt var a'Ö hreinsa júgrin og bæta meinin
eftir föngum. En hjálpin kom of seint og sárin
höfðust illa vi'Ö. Um haustið höfðu báðar ærnar
verið óvenju magrar og skjátulegar, mæddar á svip
og ólikar því, sem þær áttu að sér. Þeim var lógað,
þvi að liklegt Jiótti, að júgrin mundu ónýt.
Meðan eftirlit var meira og betra en nú gerist,
kom það vitanlega sjaldnar fyrir, að ær rnistu und-
an sér. En bæri þaÖ við, og væri ekki hægt að bæta
þeinr missinn, með því að venja undir þær tvílemb-
ing eða móðurleysingja, var þess ávalt gætt, að
mjólka þær við og við, meðan þær væri að geldast.
Stöku bændur höfðu að vísu þann sið, að láta mjólka
slíkar ær daglega til fráfærna og höfðu þær svo í
kvíum að sumrinu. En erfitt reyndist stundum og
snúningasamt, að ná þeim í hús, og urðu margir
unglingar leiðir og þreyttir á þeim sífelda erli og
eltingaleik. En væri þeirn heitið hálfri nyt ánna aÖ
hlaupa-launum, ])á horfði málið óneitanlega öðruvísi
við og heldur betur.
Þá kemur það og stundum fyrir, síðan er eftirlit
þvarr með ám um og eftir burð, að sumar ær búi
við stöðug óþægindi í júgri, sakir ofmikillar nijólk-
ur, þó að þær hafi ekki mist undan sér. Vel fram
gengnar ær, sem hafa ekki nema fyrir einu lamlú
að sjá, mjólka oft meira en lambið getur torgað.
Þegar svo vill til, og mannshöndin kemur ekki til
hjálpar, verða ærnar iðulega hall-júgra, sem kallað
er, því að oft mun það svo, er lambið fær nægju
sína úr öðrum spenanum, að það snerti alls ekki
við hinum. Það sýgur altaf sama spenann -—■ „sinn
spena“. Afleiðingin verður sú, að hinn þrútnar og
verður óaðgengilegur, er júgrið þenst út og harðnar
af mjólk, sem í það safnast og fær enga útrás. Verð-
ur þetta eigi all-sjaldan að meini og getur valdið
Ijólgu og ígerð. Má og nærri geta, hvernig ánni lið-
ur, er svona hagar. Sífeld óþægindi, sífeldar þrautir.
Sjást þess og iðulega inerki, að slíkar ær kveinki
sér meðan lömbin eru að sjúga, enda fara þau sjald-
an mjúklega að „móðurbrjóstinu", er þau stálpast
og ráða sér ekki fyrir kátínu og fjöri. — Áður var
það talinn sjálfsagður hlutur, að hreyta eftir þörf-
um allar ]>ær ær, sem mjólkuðu meira .en lömbin
þurftu eða gátu torgað. Var það oft góður sopi
og þakksamlega þeginn, sem æ'rnar lögðu í bú bænda
með þessu hætti, fyrstu dagana og vikurnar eftir
burð.
Að lokum skal nefnt eitt dærni, er sýnir ljóslega,
hversu hörmulega þær ær eru farnar ,sem geta ekki
borið hjálparlaust, en enginn hirðir um og enginn
líknar. Þær eru oft lengi að deyja, — heyja ]irot-
laust strið og kvalafult, uns þær bugast. að lokum
og lífið fjarar út.
Fyrir nokkurum árum veitti bóndi ein.n þyí at-
hygli, að ein fallegasta og besta ærin hans kom ekki
fram i vor-smalamenskum. Þótti honum það grun-
samlegt, ]>ví að hún hafði sjaldan út úr landareign-
inni farið, svo að vitað væri. En nú hafði hún ekki
sést frá því um sumarmál, er ánum var slept úr
húsi. Reynt var að halda spurnum fyrir um hana,
en kom fyrir ekki. Enginn hafði orðið hennar var.
Þóttist bóndi vita, að eitthvað mundi hafa að henni
orðið og liklegast, að hún væri dauð. Hún gat hafa
farið niður um snjóhuldu eða stungist í pytt og far-
ist meÖ þeim hætti. Lágfóta gat hafa orðið henni
að liana. Hún gat og hafa dáið af „barnsförum“.
Og fleiri gátu orsakirnar verið. Þótti bónda slæmt,
ef dauð væri nú sú ærin, sem lagt hefði í bú hans
vænsta reifið og þyngsta dilkinn. — Og einhverju
sinni, er hann átti leið um svo nefndar Kvosir þar
í heimahögum, rakst hann á hræið af ánni. Hún
hafði ekki getað kornið lambinu frá sér og dáið með
það i burðarliðnum. Hún hafði kosið sér vallgróna
laut, er lambsóttin gerði vart við sig, og háð þar
hinsta stríðið. Fluttst stað úr stað, friðlaus af sótt
og kvölum, barist um og sparkað, svo að grasrótin
var horfin og alt í flagi. Enginn veit hversu lengi
hún hefir þjáðst, en vafalaust hefir helstríðið verið
mjög langvint. Lambið var hrútur, óvenjulega mikill
vexti og höfuðstór, og hafði staðið á hnakkanum.
Kvaðst bóndi hafa orðið fyrir miklu tjóni, því að
ærin hefði mátt heita á besta aldri, en lambið vafa-
laust orðið afbragð annara hrúta. — Á þjáningar
ærinnar mintist hann ekki einu orði.
Það er vitanlega slæmt og fjárhagstjónið oft og
einatt tilfinnanlegt, er skepnur farast af slysum eða