Dýraverndarinn - 01.01.1931, Blaðsíða 16

%
10
DÝRAVERNDARINN
r
Utigangshross.
— Hrefna og Perla. —
I.
Ekki er ofsögum sagt af harðneskju þeirri og
kæruleysi, sem íslendingar hafa beitt vi'S útigangs-
pening sinn. Frá því sögur hófust í landi þessu, og
alt til vorra daga, hafa íslendingar á hverju einasta
hausti sett fleira eða færra af búpeningi sínum á
,,GuS og gaddinn", sem kalla'ð er. í góðum og snjó-
léttum vetrum hefir ræzt betur úr þessu, en til var
stofnað; aðra vetur hefir það „slampast furðan-
lega“, þó að flestum gleymdist að renna huganum að
meðferðinni og öllu þvi, sem þær skepnur urðu að
líða, er fram úr skrimptu. En altof oft hefir þessi
rótgróni vani og margra akla kæruleysi, komið mönn-
um og málleysingjum í koll. Þess vegna eru margir
fellisvetrarnir ljótustu þættirnir í sögu þjóðarinnar,
og þó eru þeir þættir aðeins skráðir í stórum drátt-
um. Hitt er undan felt: allar hörmungarnar og kval-
irnar, kuldinn og hungrið, sem skepnurnar áttu við
að stríða áður en þær féllu. En þá sögu munu þó
góðir drengir og sannir dýravinir geta lesið á milli
linanna — og vikna við. Orðið kolfellir hefir átak-
anlegri sögu að segja, en mörgum virðist kannske
í fljótu bragði.
En sem betur fer, hefir hugsunarháttur þjóðar-
innar síðustu áratugi breyzt til batnaðar í þessu. Og
veldur þar hvorttveggja nokkuru um, að ménning
þjóðarinnar og allur manndómur hefir aukizt mjög,
cn af því leiðir meiri mannúð í garð húsdýranna, og
er slikt vel farið.
Þó mun nokkuð á skorta enn — þvi miður —, a'ð
útigangsfénaður sæti hér i landi þeirri mannúð,
eða meðferð, sem skyldi. Eru það þó einkannlega
hrossin, sem útundan verða í þessu efni, og mun það
sérstaklega eiga sér stað 5 sumum hrossasveitunum
svonefndu. Þar mun enn tiðkast — sumstaðar að
minsta kosti — sá rótgróni vani, að ala upp fjökla
hrossa, án þess að sjá þeim fyrir húsi eða fóðri.
Má því nærri geta, hvernig slikum útigangshross-
um liður, þegar langvarandi harðindi gerir, og jarð-
bann er yfir alt.
Eg er nú orðinn nógu gamall til þess að kannast
við, að eg hefi verið þeirri synd seldur, að beita
fénaði í misjöfnu veðri. En þó verð eg mér til máls-
bóta að taka fram, að á meðan eg bjó, beitti eg aklrei
horuðum eða veikbygðum skepnum, og hafði jafnan
luis yfir litigangshross mín og hey til að miðla þeim,
þegar tók fyrir beit í högum, sem sjaldan kom þó
fyrir. Hinsvegar efast eg ekki um, að útigangshross-
um muni oft líða illa, þótt i sæmilegum holdum sé,
einkannlega í umhleypingum, þegar bleytuhríðir og
frost skiftast á með svo stuttu millibili, að hrossin
ná ekki að þorna áður en byrjar að frjósa. Þá er
nauðsynlegt að geta skotið hrossunum inn, þótt ekki
sé altaf látið mikiö í stallinn, þvi „hiti er á við
hálfa gjöf“, segir gamalt spakmæli.
II.
Hjá útigangshrossum gætir oft mikilla vitsmuna
og hygginda, og kemur það þeim vel, því að sjaldn-
ast eru mennirnir nærri til þess að sýna þeim um-
hyggju eða leiðbeina þeim. Verða þau því sjálf að
hafa vit fyrir sér og bjargast af eigin rammleik á
meðan kostur er.
Tvær stóðhryssur hefi eg átt, sem sérstaka athygli
vöktu vegna hygginda sinna. Og þó að sögur þær,
sem eg hefi af þeim að segja, séu hvorki langar né
stórurn merkilegar, þá færa þær þó mér og öðr-
um heim sanninn um það, að útigangshross eru vits-
munum gædd, engu síður en þeir hestar, sem ætla
má, að eitthvað hafi lært, eða vitkast, af ýmsu því,
er þeir höfðu saman við manninn að sælda.
Vorið 1909 fluttist eg að Brautarholti á Kjalar-
nesi og fór að búa þar. Tók eg þar við með öðrum
gripum, brúnni stóðhryssu, sem eg þá strax nefndi
Hrefnu. Var hún þar uppalin og undan móálóttri
stóðhryssu, sem eg seldi þangað fyrir fáum árum.
Var Hrefna mesta vænleiks-hross, mikil að allri vall-
arsýn, ljónstygg og ódæl, enda ótamin alla æfi. En
í ýmsum háttum sínum sýndi hún mikla vitsmuni.
er einkum komu þó fram í forustuhæfileikum hennar.
í Brautarholti eru nokkurar hættur hér og þar
um landareignina, sem mest stafa frá illa frá-gengn-
um mógröfum. Var því altítt að hestar færust í
þeim. einkum þegar mikill snjór féll á þíða iörð.
Oft vóru um to—20 hross í fylgd með Hrefnu
um hagana, og hafði hún undantekningarlaust for-
ustu fyrir þeim og réð ein öllu, enda var henni hlýtt
í hvívetna. Og þau 5 ár, sem eg átti hana, kom það
aldrei fyrir, að hún misti af sér hross í mógröf eða
af öðrum slysum. Það var engu líkara, en að hún