Stúdentablaðið - 01.05.2007, Blaðsíða 18

Fjölmiðlar
Fjórða valdið
Starfsaðferðir ffölmiðla er eitthvað
sem flestir hafa skoðurt á. Ef
minnsti grunur leikur á slagsiðu
eða neikvceðum áhrifnm eigenda
þá er almenningsálitið fljótt
að láta í sér heyra. Umrœðan
um rannsóknarblaðamennsku
hefur farið hátt að undanförnu
og i hvert sinn sem upp koma
umdeild mál í þjóðfélaginu skýtur
gagnrýni á fjölmiðla upp kollinum.
Sjónvarpsþátturinn Kompás er oftar
en ekki í hringiðu umrteðunnar og
þá sérstaklega fyrir þcer nýstárlegu
aðferðir sem notaðar eru íþættinum
til að afhjúpa fréttir.
Rannsóknarblaðamennska hljómar
mjög spennandi. Hugtakinu
fylgir ákveðin virðing og jafnvel
frœgðarljómi. Er merkilegra að
vera rannsóknarblaðamaður heldur
en bara venjulegur blaðamaður?
Stúdentablaðið ræddi við nokkra
valinkunna blaða- og fréttamenn
sem voru þó misviljugir að tala
um starfsaðferðir kollega sinna og
misuppteknir við fletta ofan af næsta
stórmálL
Flottaðflettaofanaf
Eitt megin viðfangsefni
rannsóknarblaðamennsku er að
afhjúpa og draga fram mikilvæg
atriði mála sem annars hefðu ekki
litið dagsins ljós. Samkvæmt
þessu getur margt flokkast sem
rannsóknarblaðamennska. Olafur
Teitur Guðnason, blaðamaður á
Viðskiptablaðinu, segir að það
virðist vera tilhneyging að tala um
rannsóknarblaðamennsku ef eitthvað
er dregið fram þvert á það sem verið
er að fjalla um.
Það skiptir þjóðfélagið afar miklu að
flett sé ofan af mikilvægum málum.
Gildir einu hvort um er að ræða
afhjúpun á ósannsögli einstaklings
eða varpa nýju ljósi á umfangsmikið
mál. Að sögn Ólafs Teits er þetta
sú rannsóknarblaðamennska sem
fær mesta athygli og menn tengja
oftast við hugtakið. Ennfremur segir
hann að tilgangur blaðamennsku
sé að segja hvernig hlutimir eru.
Gagnrýnin blaðamennska sé jafnvel
enn mikilvægara hugtak; að efast um
hvemig fréttir em settar fram. Ekki
megi taka hluti trúanlega í blindni án
þess að kanna hvort þeir standist.
Mannekla og tímaskortur
Rannsóknarblaðamennska stendur
ekki mjög traustum fótum að
mati Agnesar Bragadóttur,
blaðamanns á Morgunblaðinu. Slík
blaðamennska eigi sér ekki djúpa
hefð á Islandi. Agnes telur einkum
tvö atriði hindra raurrverulega
rannsóknarblaðamennsku hérlendis:
„Það sem kemur einkum og sér í
lagi í veg fyrir að hér sé ástunduð
rannsóknarblaðamennska í einhverju
mæli er fyrst og fremst mannfæð
og tímaskortur. Þetta er óskaplega
tímafrek grein blaðamennskunnar að
stunda rannsóknir."
Tímaskortur er einnig vandamál
í blaðamennsku almennt og Ólafur
tekur undir með Agnesi hvað varðar
þetta atriði: „Þetta er ekki bara
klisja. Ekki bara nöldur og kvabb í
fréttamönnum sem segjast ekki hafa
tíma til að sinna málum. Tímaskortur
er vandamál og það segir sig sjálft að
það kemur niður á vinnubrögðunum."
Hins vegar telur Ólafur að staða
rannsóknarblaðamennsku sé
nokkuð góð og nefnir sem dæmi
sjónvarpsþáttinn Kompás. „Þátturinn
hefur haldið ótrúlega góðum dampi
og eiginlega meiri en ég bjóst við að
hægt væri og fengið verðskuldaða
viðurkenningu fyrir.“
Agnes telur einnig að Kompás sé
að gera mjög góða hluti sem hafa
vakið þjóðarathygli og komið fram
með mál sem ella væru kannski ekki
mikið í umræðunni. Einkum og sér í
lagi umfjöllun þáttarins um málefni
Byrgisins og barnaníðinga. En Agnes
bendir jafnframt á að þátturinn sé
ekki einn um það. Thelma og Gerður
Kristný rufu þann múr með útgáfu
bókarinnar Myndin af pabba - saga
Thelmu. Það má því segja að Kompás
sé að sigla í kjölfar þeirra. Þetta
samvinnuverkefni Thelmu og Gerðar
Kristnýjarerrannsóknarblaðamennska
þótt að Gerður hafi haft þessa
geysilega dýrmætu upplýsingasprettu
sem er Thelma.
ÞsQttirnirsemvöktu
moðarathygli
Mjög fáir fjölmiðlar hafa tækifæri
til að vera daga, vikur eða jafnvel
mánuði að skoða einstök mál.
Blaða- og fréttamenn eru jafnvel að
leita frétta og skoða samhliða öðrum
störfum. Allir fjölmiðlar reyna að
stunda rannsóknarblaðamennsku og
samkvæmt Jóhannesi Kr. ritstjóra
Kompás, er þátturinn í óskastöðu
með að rannsaka mál. Kompás
fylgir vinnureglum Stöðvar 2 en
hefur rýmri reglur til að bregðast
við mismunandi aðstæðum. Farið
er yfir hvert einasta mál og ákveðið
fyrirfram hvaða aðferðir verði
notaðar eins og t.d. földu myndavélar
í bamaníðingsmálinu. Jóhannes segir
að frelsi blaðamannsins eigi að vera
mikið svo hann geti sinnt starfi sínu
en jafnframt em reglurnar skýrar hjá
Kompás.
Ólafi finnst Kompás hafa hlotið
verðskuldaða viðurkenningu í
þjóðfélaginu en telur þó vinnubrögðin
ekki hafa verið fullkomin eins og flest
annað í heiminum. „Þátturinn sém
slíkur um málefni Byrgisins náðu ekki
að sannfæra mig um sekt Guðmundar.
Mér fannst vanta umfjöllun um af
hverju var þetta væri óeðlilegt sem
hann var sakaður um að gera. Það
vantaði að vitna í lagaákvæðin sem
eiga við um samband sjúklinga og
meðferðaraðila, misnotkun á trausti
og hvort þetta geti varðað við lög og
þess háttar. Það var ekkert minnst
á slíkt. Það hefði þurft að upplýsa
áhorfendur aðeins meira um hvað
þau höfðu í höndunum. Farið var í
kringum rós að þau hefðu ömggar
heimildir í stað þess að segja að þau
voru með myndir og af hve mörgun.
Það vom alls konar spumingar sem
vöknuðu sem sem ég hefði viljað fá
svör við til að geta neglt þetta betur.
Mér fannst nánast vera möguleiki
eftir þáttinn að þetta væri ekki eins
slæmt og það leit út fyrir að vera. Það
vantaði einnig að hafa vamagla á að
um hefndaraðgerðir gæti væri að ræða
án þess að verið væri að afsaka gjörðir
hans. Ástæðan er sú að ein fyrsta
reglan í rannsóknarblaðamennsku
sem og annarri blaðamennsku er
að passa sig á heimildarmönnum.
Hvaða hagsmuni hafa þeir? Af hverju
eru þeir að tala við þig? Það er ekki
alltaf að eintómri réttlætiskennd.
Það geta verið önnur sjónarmið
sem fréttamenn þurfa að passa sig
á.“ Bamaníðingsmálið bar keim af
æsifréttamennsku. Hvað átti að leiða
í ljós? Þar var ekki neitt nýtt dregið
fram og þeir duttu í lukkupottinn með
dæmda kynferðisafbrotamanninn. En
Ólafur tekur fram að báðar umljallanir
hafi átt rétt á sér.
Viltuvpra
rannsoknarblaöamaður?
Það er rétt að vekja athygli á því
sem Agnes hefur að segja þeim
sem hyggja á frama í Qölmiðlum:
„Sumir sem ætla að leggja fyrir
sig blaðamennsku hafa svolitlar
stjömur í augunum í sambandi við
rannsóknarblaðamennsku og horfa
þá gjaman til guðfeðra rannsóknarb
laðamennskunnar, þeirra Woodward
og Bernstein í Washington. En
starf eins og þeirra og árangurinn
af starfinu byggir ekki á tveggja,
þriggja ára reynslu. Hann byggir
á áratuga reynslu í blaðamennsku,
fréttaöfiun og greinaskrifum. Þannig
að þeir sem hugsa sér að leggja
fyrir sig blaðamennsku ættu ekki
að hugsa of stórt í sambandi við
rannsóknarblaðamennsku til að byrja
með. En vona að með starfinu vaxi
þeir upp í það.“
Agnes fór yfir vinnuaðferðir sínar
við rannsóknarblaðamennskuskrif.
„Þegar maður fær verkefni eða finnur
sér verkefni sem krefst mikillar vinnu
og skoðunar áður en skriftir eru hafnar
þá eru það hefðbundnar aðferðir
við gagnaöflun sem að maður notar.
Maður reynir að búa sér til tenglanet
og hafa samband og fiska sem víðast
til þess að reyna að ná í einhverja
heildarmynd. Það er fyrsta yfirferð.
Sagan, atburðurinn eða hvað sem
maður var að leita að er oft og einatt
allt annað en það sem maður leggur
181 StúdentaMaðið