Dvöl - 10.02.1935, Side 14

14
D V
Ö L
10. febr. 1935
annara fornsagna um útlaga í
Hallmundarhrauni á ofanverðri tí-
undu öld. Tvo bræður, Þórarin
og Auðun, nefnir Landnáma ogsegir
þá hafa verðið úr Borgarfirði. Að
öðru leyti er þeirra að litlu eða
engu getið, nema að annar þeirra,
Auðun, var brendur inni á Þor- -
varðsstöðum. — í annan stað er
í sama riti getið um Torfa Val-
brandsson af ætt örlygs gamla, sem
ásamt fleirum höfðingjum var á
Hellisfitjum, þá er þar voru drepnir
18 Hellismenn.
í Harðar sögu og Hólmverja
er skýrt frá vígum Þorgeirs
gyrðilskeggja og félaga hans, sem
voru í sveit Ilólmverja, en flýðu
upp á Arnarvatnsheiði og lögðust
í helli, að Fitjum, sem vafalítið
er annað nafn á Surlshelli. Hellis-
fytjar heita ennþá eyrar þar skamt
frá við Norðlingafljót. Þorgeir safn-
aði að sér liði og hafðist þar við,
þar til héraðsmenn stökktu honum
á burtu. í Bárðar sögu Snæfellsáss,
sem ekki er áreiðanleg, er einnig
minnst á dráp 18 Hellismanna, og
þar með mun að mestu lokið
þeim heimildum, sem um Hellis-
menn fjalla, að undanskilinni þó
Hellismannasögu, sem prentuö var
og útgefin af prentfélagi Heims-
kringlu í Winnipeg 1889 eftir hand-
riti, skrifuðu eftir frumriti Sighvats
Grímssonar Borgfirðings. En um
sannindi þeirrar sögu er víst nokk-
ur vafi.
Eggert Ólafsson gekk í Surtshelli
1750, en gat lítt komið við rann-
sóknum sökum ljósleysis og áhalda.
Seinna mældu þeir félagar hellinn
ofan frá milli fjarstu opa. Segja
þeir að sú trú hafi þá legið á, að
illfært væri í hellinn fyrir aftur-
göngum og foryujum. Andarlöngu
látinna illvirkja áttu að sveima
þar um dimmt djúp hins hola
hrauns.
örskammt norðan við þetta forna
útilegumannabæli er annar hellir,
geipistór og hið mesta völundarhús.
Það er Stefánsheliir, fundinn fyrir
fáum árum af öðrum þeirra Kal-
manstungubræðra, sem hellirinn
er síðan kenndur við. Er hann
nær einlægir afhellar og íllratandi
um hann ókunnugum, jafnvel þótt
með Ijósum sé farið. En þurrara
er þar, gólfið miklu sléttara og
staðurinn allur vistlegri en sá
nyrðri.
Það má og raunar furðu gegna,
ef menn hafa getað haldist við um
langt skeið í Surtshelli, vegna
kulda og raka, en hafi útlagarnir
átt bandamenn í byggð, eins og
skilja má á Landnámu, þar sem
þeim var víst athvarf, gat þarna
verið lífvænt tíma og tíma I senn.
Nafn hellisins hafa sumir viljað
setja í samband við fornan átrúnað.
Það sé Surtur Jötunn norrænnar
goðafræði, sá er varp eldi um heim
allan og brendi jörðina, er lands-
menn ætluðu bústað í hellinum.
Og svo virðist sero sú trú hafi
legið á, að þar væri'Jróstaður jötna.
Segir Landnáma frá manni, Þor-
valdi holbarka Þórðarsyni. Pór