Skutull - 24.12.1956, Side 5

SKUTULL
5
is. Það eru röskar 50 þúsundir
króna, reiknað eftir verðgildi nú.
Sýnir þetta, hve vel Brynjólfur
biskup launaði þeim, er hann áleit
launanna verða.
Setið að sumbli.
Guðmundur frá Bæ, kirkjusmið-
ur, var enn í Skálholti, þó dóm-
kirkjusmíðinni væri lokið, enda
nóg fyrir hann að vinna, bæði við
skreytingu kirkjunnar og aðrar
smíðar á staðnum.
Sennilegt er, að þeir, Gísli og
Guðmundur, hafi verið kunnugir
frá Hafnarárum sínum, þótt ekki
sé hægt að fullyrða neitt um það.
Sá ljóður var á ráði beggja, að
þeir voru vínhneigðir um of.
Hversdagslega voru þeir gæfir
menn, en höfðu hamskipti, er þeir
neyttu víns og sáust þá lítt fyrir,
jafnt í orði sem verki. Hafði borið
á drykkjuskap Guðmundar á
Hafnarárum hans. Til er enn brot
úr kviðlingi frá þeim tíma og er
þetta upphaf að:
„Gvendur hér um Hafnarstræti
hoppar títt með drykkjulæti“.
Árið 1653 gerðist í Skálholti sá
atburður, sem nú verður greint frá,
eftir því sem heimildir leyfa. Lýs-
ir hann allvel bæði aldarhætti og
þeim erfiðleikum, sem meistari
Brynjólfur átti í með suma skjól-
stæðinga sína.
Gísli rektor sofnaði drukkinn í
húsi sínu að áliðnum degi 21. okt.
1653. Kom þá Guðmundur smiður
inn til rektors. Var hann einnig
drukkinn og vakti Gísla. Hófu þeir
viðræður og sinnaðist brátt, svo
að rektor greip tinkönnu og kast-
aði henni í höfuð Guðmundi. Fékk
hann af því áverka, svo að blæddi
úr. Því næst stakk hann Guðmund
með hnífi. Komu þá skólapiltar að,
því Pétur Ámundason (síðar prest-
ur að Mosfelli) hafði verið inni
hjá þeim Guðmundi og Gísla, en
kallaði á pilta, er hann sá, að
hverju fór. Fór þá Guðmundur út
og kærði fyrir biskupi, er hann
náði tali af honum.
Biskup kallaði Gísla og Guð-
mund á prestastefnu að Ólafsvöll-
um 26. nóv. s. á. Var þar lagður
fram vitnisburður Péturs Ámunda-
sonar, dagsettur 4. s. m. Segir þar
m. a. að Gísli rektor hafi ekki ver-
ið ódrukknari, er hann vaknaöi, en
þegar hann sofnaði. Annars er
ekki vitað, hvað gerðist á fundi
þessum, en ekki mun Guðmundur
smiður hafa verið ánægður með
úrslitin, því hann stefnir Gísla
rektor fyrir Torfa Erlendsson,
sýslumann á Vatnsleysuþingi
þrem dögum síðar, eða 26. nóv.
Ber hann fjórar sakir á Gísla í
kærunni:
1) . að hann hafi veitt sér áverka
á höfuðið með tinkönnu,
2) . að hann hafi kastað að sér
kertastjaka með heiftúðugri
hendi,
3) . að hann hafi stungið sig með
hnífi í vinstri hendi og
4) . að hann hafi otað hnífi yfir
höfði sér.
Prestastefna að
Ölafsvöllum.
Litlu síðar er önnur prestastefna
haldin að Ólafsvöllum. Var þar
mættur herra biskupinn og 14
prestar úr Ámessýslu og Rangár-
valla. Þar voru þeir einnig mættir,
Gísli rektor og Guðmundur smið-
ur.
Gísla rektor var þar boðinn
sjöttareiður til að færast undan
áburði Guðmundar, en hann neit-
aði, hefir ekki viljað hætta á það.
Orsökina til átaka þeirra Guð-
mundar kvað hann hafa verið þá,
að Guðmundur hefði komið inn í
herbergi sitt og vakið sig, káfað
höndum framan í sig lítt klæddan
og handleikið sig svo, að hann
hefði hruflast á hendi. Af þessu
hnjaski Guðmundar hefði hann séð
sig neyddan til að hefna þessarar
vanvirðu.
Ekki bar Guðmundur á móti því,
að þannig hefði atvikast milli
þeirra.
Niðurstaðan á prestastefnunni
var þessi: Gísli og Guðmundur
skyldu kvittir sín á milli með því,
að Gísli lofaði að greiða Guðmundi
gild og góð 8 hundruð (nál. 27.000
kr. miðað við núv. verðgildi pen-
inga).
Gísla beðið vægðar.
Ekki gat þó prestastefnan út-
kljáð málið að fullu, þar sem um
líkamlegan áverka var að ræða, en
slíkt heyrði undir veraldlega vald-
ið. Var málinu skotið til lénsherr-
ans og með því að stingurinn á
hendi Guðmundar væri algróinn,
var þess óskað, að rektor mætti
afplána konungssektina með fjár-
útlátum. Jafnframt var Gísla
rektor beðið vægðar „fyrir þetta
misferli." Síðan óskaði biskup
álits og úrskurðar prestanna um
það, hvort þolandi væri að hann
héldi Gísla áfram í rektorsembætt-
inu, með því að svo stór brestur
væri orðinn á hans ráði.
Prestarnir voru sammála um
það, að Gísli hefði fyrirgert em-
bætti sínu eftir kirkjuskipaninni,
en hins vegar hefði skólinn „slíkra
gáfna þörf lærdómsins vegna“.
Segjast þeir ekki vita þann mann
hér á landi, er geti staðið fyrir
skólanum með jafn miklum ár-
angri. Þó þora þeir ekki að láta
hann halda embætti, nema með
samþykki umboðsmannsins, Matt-
híasar Guðmundssonar, síðar
sýslumanns í Snæfellsnessýslu,
sem þá sat á Bessastöðum. Skjóta
þeir því til umboðsmanns, að hann
leyfi Gísla að vera við skólann,
þangað til höfuðsmaður komi
sjálfur til landsins. Einnig var
beðið úrskurðar höfuðsmanns um
það, hvort Gísli fengi að halda sín-
um háskólanámsforréttindum.
Ennfremur óskaði biskup þess, að
Gísli gæfi þá þegar sterka skuld-
bindingu, áður en hann tæki við
störfum aftur, ef yfirvaldið vildi
gefa honum kost á því. Þessu lof-
aði Gísli með handsölum þar á
prestastefnunni. Þá ákváðu prest-
amir einnig, að Gísli skyldi hljóta
opinbera áminningu, sem biskup
lofaði að gera honum.
Tveimur dögum síðar ritaði
biskup Matthíasi Guðmundssyni
bréf um málefni Gísla rektors.
Skýrði hann þar frá því, hvað
Gísla hefði hent í drykkjuskap að
sér f jarverandi. Segir hann í bréf-
inu, að preststefnan hafi skotið
því til úrskurðar lénsherrans „hví-
líka vægð hann vild í þessu sýna“,
með því að hart væri tekið á öll-
um hnífsstungum. Gísli hefði lof-
að að greiða Guðmundi 8 hundruð
í bætur og mætti hann vera ánægð-
ur með það, þar sem stungan hefði
verið algróin eftir þrjár vikur.
Segir í bréfinu, að Gísli fari nú á
fund umboðsmanns (eflaust með
þetta bréf frá biskupi), til þess
að fá linkind hjá honum í þessu
máli. Mælir biskup fast með því,
að Gísli fái að vera áfram við
skólann, „því ekki eru nú hér á
landi færari persónur, sem að lær-
dómi við hann jafnist, og vísast
verði ekki svo bráðlega." Segist
biskup leggja fyrir Gísla sterka
skuldbindingu, „svo hann varist
slark, drykkjuskap og klammarí
framvegis."
Daginn eftir að bréfið var dag-
sett lagði Gísli af stað til Bessa-
staða og kvittar þá fyrir 12 rd.,
sem hann fær hjá biskupi til ferð-
arinnar. Minnstan hluta þeirrar
upphæðar hefir hann þó þurft í
ferðakostnað, en biskup mun hafa
kunnað því betur, að Gísli hefði
handbært fé, ef með því yrði auð-
veldara að komast að samningum
við umboðsmanninn.
Þessu máli lyktaði svo, að Gísli
fékk að halda embættinu, en ekki
hefir hann fengið fulla upgjöf saka
í þessari ferð, því síðar um vetur-
inn skrifar umboðsmaður Gísla og
leggur fyrir hann að koma suður
að Bessastöðum með vorinu. Gísli
fór suður í maí 1654, og ritar
biskup enn meðmælabréf til Matt-
híasar. óskar hann þess, að Gísli
fái náð og linkind í sínu embætti
og muni hann héðan af láta sér
sín víti að varnaði verða.
Guðmundur smiður fer
frá Skálholti.
Mál þeirra, Gísla rektors og
Guðmundar virðist nú vera úr sög-
unni. Ekki er vitað, hvernig fór
með greiðsluna frá Gísla að öðru
leyti en því, að 17. apríl 1654
kvittar Guðmundur fyrir þremur
hundruðum, sem biskup greiðir
Framhald á 9. síðu.
'UZILNÆMUR
osm-
'UmsT
söm
GRÁÐAOSTUR
SMUROSTUR
GÓÐOSTUR
RiÓMAOSTUR
MYSUOSTUR
MYSINGUR
45% • 40% - 30% ostur
M'r/s 8óp/v//v r/i osr / skóíaa/n /
Endið allar máltíðir með osti
asalan
SÍMAR 7080 & 2678