Fréttabréf Siglfirðingafélagsins í Reykjavík og nágrenni - Nov 1995, Page 3
Um siglfirskt málfar
- Efri- og neðribotn -
Að undanförnu hafa
fjölmiðlar af og til
nefnt að síldarsöltun
„ætti sér stað“ á ein-
hverjum stöðum á land-
inu. Gamlir og miðaldra
Siglfirðingar leggja
gjarnan eyru við þegar
slíkar fréttir heyrast og
bregður þá því miður
stundum í brún þegar
ljósvakavíkingar gerast
háfleygir í lýsingum á því
sem „á sér stað“. Vissu-
lega er það svo að nú er
saltað í plasttunnur og
svigabönd löngu horfin
og jafnvel gjarðirnar.
Hinsvegar er ekkert sem
segir að jafngóð lýsing á
tunnu og felst í því að
nota orðin efribotn og
neðribotn um lok og
botn eigi ekki áfram full-
an rétt á sér. Allavega
nístir það mína máltil-
finningu að heyra talað
um lok á síldartunnu.
Sama er að segja um þá
ósvinnu að kalla díxil
sleggju eða hamar.
Sömuleiðis er það dapurt
að verða þess var að í
þriflegum sjávarplássum
hér suður með sjó er
ekki nokkur maður sem
kannast við jafn mikil-
vægt verkfæri og dríf-
holt.
Allt þetta á sér sínar
eðlilegu skýringar.
Vinnubrögðin breytast
og verkfærin einnig og
þá hverfa hin gömlu
nöfn og hin gamla kunn-
átta. Ungir menn reka
upp stór augu, gera sér
upp vorkunnsemi og
segja: „A tunnu eru ekki
tveir botnar, nema þá á
Siglufirði“. En á sílar-
tunnum hafa aldrei verið
annað en tveir botnar,
efri og neðri, og því fær
engin breytt þótt sú mál-
venja kunni að gleymast
og geymast einvörðungu
á bókum.
AÐ FARA YFRUM
Þegar sá sem þetta rit-
ar veltir fyrir sér þessum
sértæka „síldarorða-
forða“ og nauðsyn þess
að hann verði varðveitt-
ur, þá kemur það einnig
upp í hugann að við Sigl-
firðingar höfum eða
höfðum a.m.k. ýmis sér-
kenni í málfari. Mér dett-
ur t.d. í hug sú venja að
„fara yfrum“. A venju-
legri íslensku merkir það
að fara yfrum m.a. að
missa vitið eða ruglast. Á
siglfirsku þýðir það aftur
á móti að fara austur yfir
fjörðinn eða yfrum, t.d.
til Örlygs. Hvort eitt-
hvert merkingarlegt sam-
hengi er hér til staðar eða
ekki er óljóst. Nú væri
það verðugt verkefni fyr-
ir minn góða vin Pál
Helgason íslenskukenn-
ara að kanna uppruna
þessarar málvenju og
komast t.d. að því hvor
merkingin er uppruna-
legri.
Á Siglufirði hefur
gjarnan verið sagt um þá
athöfn að fara í suður
frá Þormóðseyri og t.d.
fram í Skútudal að „fara
fram á fjörð“. Algeng-
asta merking þess að
fara fram á fjörð annars
staðar á landinu er
reyndar þveröfug, þ.e.
venjulega þýðir það að
fara fram á sjóinn í firð-
inum. Við höfum aftur á
móti kosið að hafa þetta
svona þótt utanbæjar-
fólk og ókunnugir hafi
þetta að athlægi.
Fleiri dæmi um mál-
venjur má nefna til þótt
hér verði staðar numið,
með því þó að minna á
að til er mjög sérstakur
siglfirskur framburður á
algengu orði. Á íslandi
bjó farandverkafólk í
bröggum og bragga-
hverfi fundust víða í
Reykjavík. Á Siglufirði
bjuggu menn hins vegar í
brökkum og fóru í
göngutúra yfrum eða
fram á fjörð í góða veðr-
inu meðan iðjusamir díx-
ilmenn gerðu við efri- og
neðribotna gjarða-
spengdra síldartunna.
Gutinar Rafn
Sigurbjörnsson
erum alltafá leiðinni ...
SIGLUFJARÐARLEIÐ
UMBOÐ í REYKJAVÍK: Vöruflutningamiðstöðin • SÍMI: 551 0440
3