Heilbrigðismál - 01.09.1987, Side 34

HEILBRIGÐISMÁL / Jónas Raj
Gigt var í hverjum manni
Frá fyrri tíð
Úr bókinni „íslenskir þjóðhættir"
eftir séra Jónas Jónasson frá Hrafna-
gili, en hún kom fyrst út árið 1934:
„Það ræður að lfkindum þegar
gætt er að aðbúð þeirri sem ís-
lendingar höfðu á fyrri öldum,
bæði húsakosti, mataræði og
fatnaði, að heilsufar landsmanna
hefir ekki verið sem best - börnin
dóu hrönnum saman og það var
tiltölu sjaldgæft að meira en
helmingur þeirra barna er fædd-
ust kæmust á legg. En ef þau gátu
náð því að verða þriggja til fjögra
ára tórðu flest af þeim. Mörg hjón
sem áttu 12 til 15 börn saman, áttu
ekki nema 3 til 4 á lífi, og fátítt var
það tiltölulega að foreldrar héldu
miklu meira en helmingnum af
börnum sínum, því síður öllum.
Flest dóu þau á fyrsta árinu úr
innantökum af of megnri fæðu,
því að það var siðurinn að gefa
þeim of megna mjólk þegar ný-
fæddum, rjómablandaða og enda
hreyta eftir í pelann þeirra. Enda
var það eitt víst að illa gekk fólk-
inu að fjölga hér á landi.
Fleiri af þeim sem upp komust
og náðu nokkrum aldri urðu
hraustir til heilsu. En þó bar all-
mikið á sumum sjúkdómum og
urðu þeir landlægir. Stöfuðu þeir
mest af því að fæði var bæði
óreglulegt og óhentugt og aðbúð
öll og húsakynni ill og sóðaleg,
einkum í verstöðvunum og við
sjóinn. Magaveiki allskonar og
brjóstveiki var algeng og skyr-
bjúgur mjög víða. Gigt var í
hverjum manni. Konur þjáðust
mjög af tíðateppu. Kveflandfar-
sóttir gengu ár eftir ár og urðu
mörgum að bana, einkum börn-
um og gamalmennum þar sem
húsakynni voru ill, sem víðast
var. Ef skæðar sóttir gengu:
taugaveiki, landfarsótt með taki
(lungnabólgu), mislingar og
bólusótt, dó fjöldi manna. Börn
dóu að tiltölu flest úr innantök-
um á fyrsta árinu, niðurgangi og
þesskonar kröm. Sullaveiki (sem
fólkið kallaði „meinlæti") var
mjög algeng. Holdsveikin var
víða, einkum við sjóinn. Algeng-
astur allra kvilla næst kvefinu var
kláðinn. Fólki þótti engin minnk-
un að honum og vildi ógjarnan
lækna hann, það hélt hann væri
heldur til heilsubótar til þess að
hreinsa vonda vessa út úr líkam-
anum. Sama trú var og um geitur
og önnur útbrot, og héldu margir
að það batnaði af sjálfu sér þegar
ólyfjanin væri horfin út úr líkam-
anum.
Eins og kunnugt er voru hér
engir læknar settir fyrr en eftir
1760. Þá var landlæknir skipaður
hér og síðan fjórðungslæknar
fám árum síðar, en fastir læknar í
hverri sýslu komu ekki fyrr en
1876 og árin þar á eftir. Fyrir því
urður prestar og aðrir þeir er nær-
færnir voru að reyna að bæta úr
læknaleysinu eftir föngum. Sum-
ir þeirra öfluðu sér bóka frá út-
löndum og urðu að miklu liði, en
svo fóru hinir og aðrir að fást við
lækningar sem lítið eða ekkert
vissu en tóku upp á þessu af því
að þeir nenntu ekki að vinna, það
lítið þeir vissu voru aðeins gaml-
ar kerlingabækur sem ekkert vit
var í. Til voru að vísu lækninga-
bækur frá 16. og 17. öld, en þær
voru í fárra höndum og urðu að
litlu liði fyrir almenning, enda
var sú fræði þá skammt á veg
komin, þó var nokkuð læknað
eftir þeim með íslenskum jurt-
um. En svo kunni almenningur
og skottulæknarnir mörg góð ráð
við ýmsum kvillum, og voru þau
notuð óspart."
Tóbaksnautn
fyrir 50 árum
Úr Heilbrigðisskýrslum 1937:
„Siglufjarðarhérað: Tób-
aksnautn er hér mikil. Al-
gengt að menn taki í nefið en
sumir nota neftóbak undir
neðri vörina eins og Svíar.
Munntóbak er einnig talsvert
notað en mest er þó reykt,
sérstaklega vindlingar, og
reykja jafnt konur sem karlar.
Á sér stað að kvenfólk reyki
meðan það kverkar síldina.
Unglingar byrja snemma að
reykja.
Berufjarðarhérað: Tóbaks-
nautn almenn. Hér reykja svo
að segja allir pípu og fáir ungl-
ingar sjást pípulausir lengi
eftir að þeir eru fermdir. . . .
allmörg böm, jafnvel 7-9 ára,
og dæmi eru til um yngri, eru
orðin meira eða minna
svæsnir tóbaksneytendur."
34 HEILBRIGÐISMÁL 3/1987