Faxi - 01.01.1982, Blaðsíða 5

STOFNENDUR JÖKULS
Kristján A. Jónsson:
JOKULL HF. -
fyrsta hraðfrystihúsið
á Suðurnesjum
Aðdragandi og upphaf hraðfrystiiðnaðar í Keflavík
Stutt forsaga
Stakkstæöin eða fiskreitirnir, eins og stakkstæðin voru
einnig nefnd, og fiskhúsin, sem á þeim stóðu, afmást ekki úr
hugum þess fólks, sem núer komið um og yfir miðjan aldur og
átti þvi láni að fagna að fá að taka þátt i þvi starfi, að breyta
fullstöðnum blautum saltfiski i sólþurrkaðan fisk.
Sú var tiðin hér um slóðir um langt árabil, að reitavinnan var
nánast eina atvinnan, sem til féll aö sumarlagi hjá þvi fólki,
sem ekki fékkst við búskap, þvi hin hefðbundnu gjöfulu fiski-
mið Suðurnesjamanna gáfu litt eða ekki þorsk aö sumarlagi.
Má því heita að útgerð á þær slóðir hafi legið niöri yfirsumar-
ið, því ekki var hægt að nokkru marki við rikjandi aðstæðurað
koma þeim fisktegundum, sem þá öfluðust, í verð á erlendum
mörkuðum. A þessum tima var þvi alsiða að fjöldi ungs og
fullfrisks fólks af Suðurnesjum og þá ekki hvað sist sjómenn,
færu norður og austur á land i atvinnuleit yfir sumartimann,
þannig að haft var á orði að á sumrum væru hér aöeins börn
og gamalmenni.
Að sjálfsögöu þurfti að afla sjófangs handa þeim sem heima
voru og dugði þá oftast að róa á smáskektum út i þarann og
hlaut þá margur unglingurinn holla leiðsögn hjá þeim öldnu
leiðbeinendum sem áttu að baki langa skólagöngu i lifsins
skóla.
Útflutningsskýrslur sýna aö um 1800 fer að gæta að ráði
þurrkaðs saltfisks i útflutningi landsmanna. En aílt fram til
1700 er skreiðin nær einráð i fiskútflutningi okkar, enda þurfti
hún ekki annað til sin en þurrviðri og vinnuafl, sem hvort
tveggja var tiltækt, en salt var aftur á móti afskornum skammti
langt fram eftir öldum.
Litið var um saltvinnslu innanlands og vandkvæðum
bundið að flytja salt yfir hafió á opnum eða hálfopnum skip-
Frá þurrfiski til freöfisks
En þaö var ekki minna um vert
aö skjóta fleiri stoðum undir úr-
vinnslu sjávaraflans. Brýna
nauðsyn bar til að tryggja ör-
uggari afkomu og stöðugri
atvinnu. Margir höfðu orðiö fyrir
þungbærri reynslu, þegar salt-
fiskmarkaðurinn hrundi í krepp-
unni miklu og sú reynsla færöi
mönnum heim sanninn um það,
að nauðsynlegt væri að hafa
meiri fjölbreytni í verkun aflans.
Fiskimálanefnd var stofnuð í
þessu skyni árið 1934 og fyrir
hennar tilstilli var skreiðarverk-
un hafin hér að nýju.
En stærsta og heilladrýgsta
skrefið var að koma á fót hrað-
frystiiðnaði.
Vagga hraðfrystiiönaðarins
hér á Suðurnesjum stóð í einu
þessara fiskreitarhúsa, sem um
var fjallað hér að framan. Eig-
andi þess húss var Elías Þor-
steinsson útgerðarmaður, sem
bjó á Sunnuhvoli hér í Keflavík.
Elías hefur snemma bundið
miklar vonir við hraðfrysting-
Framh. á næstu siðu
Þorgrímur St. Eyjólfsson Þórður Pétursson Elías Þorsteinsson
um. Saltleysið stóð þvi i vegi fyrir þvi að saltfiskverkun yrði
umtalsverð hérlendis þar til á siðari öldum, eftir að skip urðu
stærri og siglingar reglulegri.
A seinustu áratugum hafa fiskreitirnir verið að hverfa undir
byggð og fiskhúsin sem þeim tilheyrðu hafa einnig orðið að
víkja fyrir byggingum hins nýja tima. Viða þar sem nú er
þéttbyggt gaf fyrrum á að líta hvitar breiður saltfisks á sól-
björtum sumardögum, eða tignarlega lagaða saltfisksstakka,
sveipaöa hvitum seglum, þegar svo bar við að horfa. Reita-
húsin sem stóðu á eða við fiskreitina með sínu látlausa sér-
stæöa og fastmótaða byggingarlagi, skipa nú að vonum litinn
sess í lifsmynd annarra en þeirra sem muna fiskvaskið, pökk-
un þurrfiskisns og útskipunina, að ógleymdum ,,vinnufánan-
um“, sem trónaði á fánastöng fiskhússins þegarveðurútlitvar
vænlegt, og þá varð allt vinnuliðið að drifa sig i fiskbreiðsl-
una. En væri ekki flaggað var atvinnuleysi þann daginn að
minnsta kosti, og engin var þá kauptryggingin.
Enn standa nokkur þessara gömlu fiskhúsa, en þau hafa
fyrir löngu verið tekin til annarra nota en þeirra sem þeim var i
upphafi ætlað. Og hér um slóðir mun hvergi örla lengur á þvi,
sem stakkstæði gæti kallast.
Vissulega hefur það löngum verið áhættusamt i okkar um-
hleypingasama veöurfari að eiga allt sitt undir sól og regni.
Þvi var það stórt spor i framþróunarátt þegar þurrkhús með
vélknúnum blásturskerfum komu til sögunnar og leystu að
mestu af hólmi fiskreitina og fiskreitarhúsin.
Margt er breytt á Vatnsnesl sfðan þessi mynd var tekin, enda er hún liklega um það bil 35 ára gömul. Fremst á
myndinni er Hraöfrystlhúsiö Frosti (siöar Snæfell og Atlantor) og til hægrl sór heim aö Framnesi. Sundlaugin er
á sfnum staö, óyfirbyggö. Jökull hf. er stóra hvita byggingin og þar sunnan viö f girðingunni er refabú. Lega Bás-
bryggjunnar sést vel og á rennibrautinni, sem liggur út i Básinn er ker i smföum, sem nota á i hafnarmannvirki f
Vatnsnesvfkinni. Þar upp af eru aögerðarhúsin og beitningarskúrarnlr vlö Básveginn ásamt verslunarpakkhúsi
Jóhanns á Vatnsnesi, en þar á mótl eru Vatnsneshúsin. Vatnsnesvitinn er á sinum staö og rúmt um hann, en næst
honum sést hvernig Hraöfrystihús Keflavikur hf. leit út um þessar mundir. Siöan er afgreiösia Oliusamlags
Keflavikur og birgöatankar. Framan viö tankinn er Hraðfrystistöö Keflavfkur og Keflvikingshúsið lengst til
hægri. Á þessarl mynd gefur aö lita öll hraöfrystihúsin, sem þá höföu tekið til starfa i Keflavik, aö þvi næst elsta
undanskildu, en þaö er Keflavik hf. faxi - 5