Bankablaðið - 01.12.1946, Blaðsíða 28

dæmis mörgum aí bókum Alexanders Kiel-
lands og Knuts Hamsuns. Jafnframt þess-
ari aukningu verzlunarinnar vaknaði sú
ósk hjá hinum framtaksdjörfu kaupmönn-
um að losna undan fargi hinna erlendu
lána, og ríkið kom til móts við þá með því
að auka viðleitnina til að hraða þróun
fjármálanna innan lands með það fyrir
augum, að Danir gætu einnig í þessum efn-
um verið sjálfum sér nógir. Afleiðing alls
þessa var stofnun fyrsta bankans í Dan-
mörku, en það var um 180. Það var hinn
svonefndi Gjaldbanki, einkabanki, sem
ríkið lagði blessun sína yfir. Var honum
veittur réttur til að gefa út seðla, sem
nefndust gjaldseðlar. Banka þessa biðu
dapurleg örlög. Hvort sem þaðg hefur nú
komið til af ónógri reynslu eða öðru, for-
vaxtaði bankinn á nokkrunt árum svo mik-
ið af ótryggum víxlum, að fólk missti allt
traust á seðlum hans. Verðgildi þeirra varð
svo að segja að engu, og eftir það varð að
loka bankanum, og liafði starfsemi hans
aldrei haft verulega þýðingu. Á rústum
Gjaldbankans stofnaði ríkið því næst hinn
svonefnda Ríkisbanka, banka, sem fékk
einkarétt á seðlaútgáfunni, hinum svo-
nefndu ríkisbankaseðlum. Bankanum vegn-
aði vel í fyrstu, en þegar óhöppin í byrjun
nítjándu aldar komu til sögu og landið
varð fyrir hverju áfallinu af öðru vegna
þátttöku sinnar í Napóleonsstyrjöklunum,
uxu útgjökl ríkisins stórkostlega, og seðla-
útgáfan var aukin að miklum mun. Afleið-
ingin varð dýrtíð og ægilegt hrun seðla-
gjaldeyrisins. svo að hann nam að lokum
aðeins broti af verðgildi jjví, sem vera átti.
Árið 1813 varð þessi banki danska ríkisins
gjaldjjrota, og fjármál Danmerkur voru í
algeru öngþveiti. Ríkið varð nú að endur-
reisa Ríkisbankann á nýjum og traustari
grunni. Hin slæma 'reynsla, sem fengizt
hafði af {:>ví að draga ekki markalínu milli
banka og ríkis,'varð mönnum hvöt þess að
gera hinn nýja banka sem óháðastan rík-
inu. Konungurinn gaf hátíðlegt fyrirheit
um að reyna aldrei að hafa áhrif á stjórn
bankans og hét Jjví að fela bankann í hend-
ur hópi hluthafa, sem fyrst og fremst ættu
fasteignir. Þetta fyrirheit konungsins var
staðfest með sérstakri löggjöf 4. júlí 1818,
en samkvæmt henni skyldi bankinn heita
„Þjóðbankinn í Kaupmannahöfn“. Löggjöf
jjessi hefur verið hinn lagalegi grundvöll-
ur starfsemi bankans í 118 ár. Heiðurinn
af þessu á fyrst og fremst mikilhæfasti lög-
fræðingur Danmerkur á þessum tíma, vin-
ur Öhlenschlágers og H. C. Andersens,
Anders Sandöe Örsted. í ritgerð eftir hann
um fjármál Danmerkur er að finna margt
]>að, sem lagt var til grundvallar setningu
jjessarar löggjafar. Hann komst jjar meðal
annars svo að orði um seðlana, ,,að engin
löggjöf geti haldið seðlunum í verði, að-
eins traust almennings". Orð þessi, sem
okkur virðast svo sjálfsögð, hafa reynzt
sorglega sönn, einnig á síðari tímum, þegar
þeim hefur ekki verið sá gaumur gefinn
sem skyldi. Stofnfjárins var aflað með eins
konar eignarnámi til hags fyrir bankann,
jafnframt því, sem lagt var á og þinglýst
.veð á allar fasteignir landsins. Nam veð
jjetta 6% af verðgildi eignanna og gekk
fyrir öllum öðrum skuldbindingum, sem á
eignunum livíldu, hin svonefnda banka-
skuldbinding. Bankinn og eigandinn gátu
krafizt allra kvaða þrátt fyrir Jjetta. Skjöl
jjessi, sem, þveröfugt við önnur skuldabréf,
var hægt að afhenda handhafa stimipil-
frjálst, fengu brátt það orð á sig að vera
öllum öðrum fjárveitingum tryggari. Þau
voru upphaflega forvöxtuð með 6i/2%, en
vextir Jjeirra hafa mjög breytzt á liðnum
árum, og nú orðið hafa flest þeirra verið
innleyst. Þó koma þau enn iðulega í leitir,
einkum þegar um dánarbú er að ræða, og
12 BANKABLAÐIÐ