Prentarinn - 01.12.1936, Page 6

30
PRENTARINN
PRENTLISTARSÓKN
Hallbjörn Halldórsson, hinn gamli og góði
fræðari íslenzku prentarastéttarinnar, hefur
enn farið á stúfana í þvi augnamiði að reyna
að auka þekkingu félaga sinna á prentfræði-
legum efnum. Hefur hann komið á fót sam-
komum í þessu skyni, sem haldnar eru á
hverju miðvikudagskvöldi í skrifstofu HÍP.
Fyrsta samkoman var haldin 28. október og
þá samþykkt, að þær skyldu „nefndar Prent-
listarsókn, að fjárframlög til að standast
nauðsynleg útgjöld skyldu vera frjáls sam-
skot smápeninga á samkomu hverri og loks,
að á samkomunum skyldi heilsað og kvatt
með orðunum: Listin lifi! Ennfremur var í
einu hljóði samþykkt að fela Hallbirni
fræðsluna og alla forystu", eins og komizt er
að orði í gerðabók , sóknarinnar“.
Áfyrstu samkomunni lýsti Hallbjörn „skoð-
unum fræðimanna á þvi, hversu menn smám
saman liefðu komizt upp á að gera sér tákn
yfir hljóð hins talaða máls, fyrst myndir og
myndletur, fleygrúnir, rúnir og loks bókletur.
Þá minntist hann hinnar fyrstu ritgerðar um
íslenzka staffræði og hversu höfundur henn-
ar hefði orðið að gera sér tákn yfir sum
hljóð íslenzkrar tungu, þar sem latínuletrið
nægði ekki, og væri sum þessara tákna við
lýði enn i dag, t. d. ð og þ“.
Á annari samkomunni talaði Hallbjörn um
„hljóðfræði, staffræði, málmyndafræði, setn-
ingafræði, orðmyndunarfræði og bragfræði.
Rakti liann t. d. sumar þær breytingar, er
orðið liefðu á liinni islenzku tungu, orðmynd-
unum, frá tíð Snorra Sturlusonar og fram á
vora daga“.
Á þriðju samkomunni rakti Hallbjörn „sögu
pappirsins í stórum dráttum, allt frá því, er
Kínverjar fyrstir hófu pappírsgerð og fram
á vora daga. En nafnið pappír er dregið af
Papyrus eða Cypres, sem er nafnið á pappírs-
viðnum, en mergur hans var tekinn og ristur
í lengjur, lagður í kross og þjappað saman
og þurrkaður og því næst ritað á hann. En
pappírsgerð sú, sem við notum enn og Kín-
verjar munu vera upphafsmenn að, er eins-
konar þóf. Aðalpappírsefnin eru úr barrviði,
og er pappír úr honum nefndur trélaus papp-
ír til aðgreiningar frá pappír úr laufviði,
sem ekki þykir jafngóður, Alfa-gras eða Es-
parto og svo tuskur úr hör eða bómullarefn-
um. Efni þessi eru tekin hvert fyrir sig og
tætt sundur og þynnt út með vatni. Síðan er
þeim blandað saman eftir því, sem við á, og
fleiri efni, t. d. lím og Kínaleir o. fl., látin
saman við, og síðan er grauturinn þæfður.
Upphaflega var pappír þæfður i liandsigti,
og heitir siðan örk það, sem svarar til stærð-
ar sigtisins. En „propatria" mun vera sú stærð,
sem algengust var, og er hún i gullinsniði
(gullinsnið er samsvörun, þar sem tiltekinn
spölur svarar til annars lengra eftir sama
hlutfalli og sá spölur til lengdar beggja sam-
anlagðra. Þetta má tákna með tölunum
1 :1,618 :2,618. Nægilega nákvæmar tölur eru
3 :5 :8 o. s. frv.). Því næst lýsti Hallbjörn þvi,
hvernig allar algengustu pappírsstærðir
breyta um lilutfall við brotið, vandkvæð-
um þeim, sem þvi fylgja, og tilraunum þeim,
sem á síðustu árum liafa verið gerðar til að
samræma pappírsstærðirnar i svokölluðu
Din-hroli (Din- er skammstöfun úr Deutsche
Industrie-Normung, þ. e. þýzk iðnaðarkvörð-
un, og Din-brot er pappírsbrot með hlútfall-
inu 1 : 2 eða í tölum 1 : 1,41.“
Á fjórðu samkomunni talaði Hallbjörn um
pappírsflöt og leturflöt. Taldi liaiin^ að aðal-
verkefni prentara væri að búa til fallega let-
urfleti á fallegum pappirsfleti, og að ef letur-
flötur ætti að fara vel á pappírsfleti, mætti
liann varla vera stærri en helmingur pappirs-
flatarins. Ennfremur brýndi hann það fyrir