Lesbók Morgunblaðsins - 29.11.2008, Blaðsíða 7

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 29. NÓVEMBER 2008 Lesbók 7TÓNLIST
E
nski söngvarinn Antony Hegarty er Íslend-
ingum að góðu kunnur eftir tvenna tón-
leika hér á landi og eins eftir magnað
samstarf við Björk Guðmundsdóttur á síðustu
breiðskífur hennar, en á henni syngur Antony
dúett með henni í tveimur lögum. Brátt eru liðin
fjögur ár frá því hann sendi frá sér plötuna
mögnuðu I Am a Bird Now undir nafninu Antony
and the Johnsons, en frá því hún kom út hefur
hann haft í ýmsu að snúast. Heimsóknir Anton-
ys hingað til lands voru liður í langri og strangri
tónleikaferð hans um heiminn, en ekki er
bara að hann hafi sungið inn á
plötu með Björk heldur tróð
hann upp með henni á tónleikum
nokkrum sinnum, þar á meðal á
tónleikum hennar hér áður en hún
hélt í heimsreisu sína. Eins söng
Antony inn á aðrar skífur, til að
mynda átti hann stjörnuleik á tón-
leikum og svo skífu sem helguð var
gamla rörinu Leonard Cohen og svo söng hann
magnað stuðlag á plötunni Hercules and Love
Affair. Þessu til viðbótar hefur hann starfað í
leikhúsi, halið myndlistarsýningar og svo má
telja. Það var ekki fyrr en í haust að Antony
hafði loks tíma til að ljúka við næstu breiðskífu
og nú sér fyrir endann á því verkefni þar sem ný
plata, The Crying Light, er væntanleg í lok jan-
úar næstkomandi. Fyrstu merki um það er fimm
laga plata, tæpar tuttugu mínútur, með laginu
Another World, sem verður einmitt á
væntanlegri plötu. Another World er
að mörgu leyti áþekkt fyrri verkum en
annað á plötunni er talsvert frá-
brugðið, þar á á meðal löng sær-
ingaþula, Shake that Devil, þar sem
Antony rekur út illa anda í eins-
konar algleymi. Þess má geta að á
umslagi skífunnar er portett
Pierre-Olivier Deschamps af
Kazuo Ohno.
Antony and the Johnsons | Another World
Andsetinn Antony
S
itthvað hefur verið ritað um þýska súr-
kálsrokkið í þessum dálki að und-
anförnu, eða „kraut-rock“ eins og
enskir poppfræðingar nefndu það í
skilgreiningarkrafsi á sínum tíma. Er það vel,
en sú ofurfrumlega, framsýna tónlist er enn
að vekja undrun og furðu hjá rokkpælurum
samtímans, er enn að hafa mikil áhrif og er
enn að valda hreinum og beinum heilabrotum
á meðal unnenda torskilinnar rokkmúsíkur.
Postular eru helstir Can, Faust og Neu! en
fyrsti ópus þeirrar merku sveitar, frá árinu
1972, verður nú tekin til kostanna.
Við upphaf áttunda áratugarins var fremur
eyðilegt um að litast í rokkheimum. Hippa-
draumurinn hafði brotlent með látum í lok
þess sjöunda og svo virtist sem flestir iðk-
endur rokklistarinnar væru hálfvankaðir og
ættu erfitt með að ná áttum á ný. Ljóst var
orðið, a.m.k. í hugum flestra, að það væri lík-
lega ekki hægt að bjarga heiminum með
þessari eðlu list. Þetta nýtilkomna raunsæi
leiddi af sér hálfgert metnaðarleysi beggja
vegna Atlantshafsins og flestir poppfræð-
ingar eru á því að fyrri partur áttunda ára-
tugarins sé um margt dapurlegasti tími rokk-
tónlistarinnar. Vestur í Bandaríkjunum
einbeittu menn sér að „búggí“-rokki og krá-
arblús að mestu en í Bretlandi var það kraft-
mikill rokkblús og mall með framsækna
rokktónlist þar sem hver plata
varð torræðari en sú sem á
undan kom – engu líkara en
menn væru í endalausum og
oft og tíðum ómarkvissum til-
raunum til að toppa Sgt. Pep-
per Bítlanna. Á sama tíma var
hins vegar margt merkilegt á
seyði í Þýskalandi, af öllum stöð-
um. Nokkrar sveitir þaðan urðu
skyndilega í fararbroddi þess að endurreisa
rokktónlistina þannig að hún yrði á ný vett-
vangur fyrir hugmyndaríka og skapandi ein-
staklinga. Þrátt fyrir að Bítlarnir og Pink
Floyd hafi daðrað við og orðið fyrir áhrifum
frá „avant-garde“ tónlist, urðu súrkálsrokk-
ararnir fyrstir til að fullnýta þannig hluti í
tónlist sinni, fanga var leitað hjá fram-
úrstefnutónskáldinu Karlheinz Stockhausen
og frumstæð raftæki og tól voru nýtt til hins
ýtrasta.
Liðsmenn Neu!, þeir Michael
Rother og Klaus Dinger, höfðu áð-
ur verið meðlimir í Kraftwerk
(sem lék sér að súrkáli framan af
ferli) og var tónlistin á þessari
fyrstu plötu meira og minna
spunnin á staðnum. Opn-
unarlagið, og í raun allt það
sem Neu! tók upp, hljómar
eins og það hafi verið tekið
upp í gær, jafnvel á morgun.
Engir skræpóttir hippa-
hljómar, enginn sveittur þriggja gripa blús-
spuni, engin mikilfengleg orgelsóló – tónlist
Neu! minnir ekki á neitt sem í gangi var í
kringum 1970. Andrúmsloftið er kalt og upp-
bygging laga naumhyggjuleg. Umslagið er í
sama stíl; gæti verið fyrsta smáskífa ein-
hverrar anarkískrar pönksveitar. Þeir fóst-
bræður Dinger og Rother áttu víst aldrei
skap saman en svo virðist, þegar tónlist-
arsköpun er annars vegar, sem hæfileg
spenna manna í millum geri gott fremur en
hitt. Leiðir skildi – í bili – við þriðju plötu
sveitarinnar, Neu! ‘75, en þar áttu Dinger og
Rother hvor sína hliðina á plötunni.
Neu!, ásamt Neu! 2 og Neu! ’75 voru, stór-
merkilegt nokk, ekki gefnar út á geisladiski
fyrr en 2001. Nafn sveitarinnar var þá nánast
orðinn fasti í greinum um sveitir samtímans
sem þráðu að vera „hipp og kúl“. Það að
skjóta nafni Neu! inn í umræðum um áhrifa-
valda var vottorð um að maður væri að gera
eitthvað af viti – og er enn.
arnart@mbl.is
C
ecilia Bartoli er ekki bara ein fremsta og
vinsælasta söngkona heims nú um
stundir heldur er hún líka sífellt að rifja
upp gleymda tónlist fyrri tíma. Síðustu ár hefur
hún helst rannsakað tónlist frá fyrri hluta
nítjándu aldar með sérstakri áherslu á ítölsku
söngkonuna Maria Malibran, sem var ein þekkt-
asta söngkona heims í upphafi nítjándu aldar
og lést á besta aldri eftir dramatíska ævi 1836.
Í fyrra sendi Bartoli frá sér magnaða plötu
sem helguð var Malibran. Maria hét sú plata og
frábærlega sungin eins og Bartoli er von og
vísa. Malibran var messósópran
líkt og Bartoli sjálf, en þrátt fyrir
það söng hún mikið af sópr-
anhlutverkum, eins og til að
mynda Aminu í óperunni La Son-
nambula eftir Vincenzo Bellini.
Við nánari skoðun á upprunalegu
handriti La Sonnambula kom svo í
ljós að hlutverkið var skrifað fyrir
myrka messósópranrödd, en ekki tæra sópr-
anfimleika, og passar reyndar einkar vel fyrir
aðeins dimmari rödd en hefur tíðkast til þessa,
en í tímans rás, ekki síst eftir að hljómplötur
komu til sögunnar, hefur hlutverkið nánast ein-
göngu verið sungið af sópransöngkonum.
Fyrir stuttu kom svo út á vegum Decca ný
upptaka af La Sonnambula þar sem Cecilia Bar-
toli syngur hlutverk Aminu, en önnur hlutverk
eru í höndum Juan-Diego Flórez (Elvino), Ilde-
brando D’Arcangelo (Rodolfo), Liliana
Nikiteanu (Teresa), Gemma Bertag-
nolli (Lisa) og Peter Kalman (Alessio).
Alessandro De Marchi stjórnar Orc-
hestra La Scintilla.
Í upplýsingum um plötuna kemur
fram að þetta sé í fyrsta sinn sem
óperan er tekin upp í upprunalegri
útgáfu Bellinis en suma kadens-
urnar sem Bartoli syngur eru eft-
ir Malibran.
Cecilia Bartoli | La Sonnambula
Myrk dramatík
R
yland Peter Cooder, sem þekktur er
sem Ry Cooder, sendi á dögunum frá
sér tvöfalda breiðskífu, The Ry Cooder
Anthology: The UFO Has Landed, þar
sem hann rekur tónlistarsögu sína í 34 lögum.
Þetta er ekki safn helstu laga, „bestof“ heldur
safn sem dregur upp raunsanna mynd af lista-
manni sem hefur verið iðinn við að segja sögu
bandarískrar tónlistar, eða réttara sagt: að spila
söguna.
Ry Cooder er með fremstu gítarleikurum
rokksögunnar sem sannast kannski einna best á
því að hann hefur leikið inn á um 150 plötur, eig-
in verk og annarra, með tónlistarmönnum úr
öllum áttum, blúshundum, rokkurum, popp-
söngkonum eins og Nancy Sinatra jafnt sem
fríkum á við Captain Beefheart. Í raun er of
langt að telja upp þá listamenn sem hann hefur
spilað með því öllum þykir fengur í að hafa Coo-
der með sér í liði.
Fyrsta hljómsveit Cooders, Setting Sons, var
blússveit, enda var það sú tónlist sem heillaði
hann helst, en með tímanum hefur hann bætt
við í litaspjaldið alls kyns tónlist annarri með
það eitt að leiðarljósi að tónlistin sé upp-
runaleg og einlæg, eins konar
grasrótartónlist. Blúsinn spilar
þar stórt hlutverk, en líka tex-
mex-músík, frumstæður djass,
rytmablús, kántrí, gítartónlist frá
Havaí, gospel, malískur blús og
griot-tónlist og ýmiss konar þjóðleg
músík frá Kúbu, Asíu og víðar. Flest-
ir þekkja Cooder sjálfsagt óbeint því
hann var meðal upphafsmanna og stýrði
vinnunni við Buena Vista-milljónaskífurnar, en
milljónir þekkja aðeins gítarhljóminn, til að
mynda þeir sem féllu fyrir Rolling Stones-
laginu „Sister Morphine“, en það spilar Cooder
á slide-gítar.
Fyrsta sólóskífa Cooders, samnefnd honum,
kom út 1970, og á næstu tveimur áratugum
sendi hann frá sér allmargar plötur þar sem
hann sagði tónlistarsögu Bandaríkjanna. Plöt-
urnar eru mjög ólíkar því inntak þeirra hefur
farið eftir því hvaða tónlistarstefnu Cooder var
að stúdera í það skiptið og fyrir vikið hafa þær á
stundum staðið í mönnum. Fyrstu plöturnar eru
bestar; Into the Purple Valley, Boomer’s Story,
Paradise and Lunch og Chicken Skin Music,
sem komu út á árunum 1972 til 1976, en aðrar
standa þeim ekki langt að baki. Síðustu ár hefur
hann svo gengið lengra í sagnfræðinni eins og
til að mynda í plötuþrennunni Chávez Ravine
(2005), My Name Is Buddy (2007) og I, Flat-
head (2008) þar sem hann segir frá týndu sam-
félagi í spænsku landi í Los Angeles millistríðs-
áranna.
Það hafði eðlilega nokkur áhrif á sólóskífuút-
gáfu Cooders að hann sneri sér að miklu leyti að
kvikmyndatónlist um miðjan níunda áratuginn,
eftir að hafa slegið í gegn með tónlistina við
mynd Wim Wenders Paris, Texas 1984. Í fram-
haldi af því fékk hann síðan æ meiri
áhuga á tónlist annarra landa, orðinn
fullnuma í bandarískri tónlistarsögu
eða því sem næst.
Í ljósi þess hve ferill Cooders hef-
ur verið snúinn hefði maður talið að
ógerlegt væri að setja saman al-
mennilega safnskífu, en The UFO
Has Landed er merkilega rökrétt
í sinni ævintýralegu fjölbreytni.
arnim@mbl.isi.
Ry Cooder | The UFO Has Landed
PLÖTUR VIKUNNAR
ÁRNI MATTHÍASSON
Magnaður
Gítarleikarinn fjölsnærði Ry
Cooder lítur yfir farinn veg.
Gítarhetjan mikla
Kom þessi plata út í gær?
POPPKLASSÍK
ARNAR EGGERT THORODDSEN
Einstigi tilraunamennsku og aðgengilegheita hefur sjaldan verið jafn listilega þrætt og af hinni réttilega nefndu Neu!