Lesbók Morgunblaðsins - 29.11.2008, Blaðsíða 6

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 29. NÓVEMBER 2008
6 LesbókKVIKMYNDIR
E
rfitt er að lýsa þessari óg-
urlegu b-mynd sem líklega
hefði aldrei átt að líta
dagsins ljós. Í örfáum orðum
segir myndin frá meistara
Sardu sem rekur pyntinga-
leikhús þar sem hann og
svarti dvergurinn Ralphus,
aðstoðarmaður hans, pína
konur og myrða á sviði fyrir
framan áhorfendur, sem
trúa því staðfast að allt sé
gert í plati. Myndin er í raun
ekkert annað en röð niðurlægj-
andi pyntingaratriða og er á
köflum svo yfirgengilega ýkt að
hún fer nánast að gera grín að
sjálfri sér. Ég skrifa um hana
hér í þessu plássi ekki til að mæla með
henni, heldur frekar til að mæla gegn
henni og vara áhorfendur við. Sam-
tímis get ég ekki annað en bent á
hana einfaldlega vegna þess
hversu langt hún gengur yfir öll
velsæmismörk – þetta er mynd
sem maður elskar að hata, því
það er eitthvað svo hryllilega
rangt við hana. Ég veit ekki
hvernig mér tókst að horfa á
hana frá upphafi til enda (þurfti
að taka mér hlé af og til), en ég
get fullyrt að ég er hik-
laust verri maður
eftir áhorfið. Og
þar með er mik-
ið sagt.
The Incredible Torture Show (1976) Joel M. Reed
Yfirgengilegur ósómi
É
g er farinn að nota Podcast ansi mikið,
þegar ný plata fer inn á i-podinn
laumast sjálfkrafa inn á hann út-
varpsþættir sem ég hef einhvern
tíma valið að gerast áskrifandi að. Og það er
fínt að hlusta á þetta á leið í vinnuna eða
meðan verið er að ryksuga. Þetta er hvers-
dagslegt efni sem ég missi af eða gleymi að
eltast við á netinu, spænskar og enskar
fréttir, slatti af BBC-þáttum, hitt og þetta
annað mjög mismerkilegt, og tveir þættir
frá RÚV. Hefst nú kvabbið. Nýjasti Spegill-
inn á iTunes er þegar þetta er skrifað sex
daga gamall, og nýjustu hádegisfréttir
tveggja daga gamlar. Það er óþarfi að
skammast yfir lélegri þjónustu Rík-
isútvarpsins, ég held að ástæðan sé sú að
það er enginn að nota þetta, annars væri ef-
laust kvartað nóg til að þetta væri í lagi.
Meðan maður verður var við að ýmsar
tækninýjungar festast í sessi og verða æ
stærri hluti af daglegu lífi erlendis er eins
og Íslendingar hafi gleymt sér, sáttir á
gamla góða netinu, og sakni lítt nýjunganna.
Bandaríkjamenn eiga Kindle-rafbækur,
kaupa hljóðbækur á Audible og hlaða beint
inn á i-podinn, taka upp sjónvarpsþætti á
TiVo og leigja kvikmyndir á Amazon.
Leikjatölvurnar eru nettengdar og leikirnir
keyptir beint með fjarstýringunni. Ég hef
ekki enn svo mikið sem minnst á tónlist-
arverslunina iTunes … Jú, hér er rekin net-
tónlistarverslun, sem meira að segja hefur
um skamma hríð boðið ágætt úrval af er-
lendri tónlist, en ég hef það ekki á tilfinning-
unni að það séu í raun og veru margir sem
kaupa reglulega tónlist þar. Vonandi er það
rangt. Meðan netið var enn ungt bundu
margir vonir við netverslun hér á landi, um
tíma var meira að segja hægt að kaupa mat-
vöru á netinu og fá senda heim. Hví ekki?
Íslendingar eru nýjungagjarnir og latir, búa
á strjálbýlu landi og veðrið er yfirleitt vont.
Við erum líka menntuð þjóð og tiltölulega
fjáð (grínlaust), og öll nettengd. Einhvers
staðar er skýring á þessu öllu saman. Hluti
af henni er auðvitað það að þjóðin er fá-
menn, erfitt að fá erlenda aðila til að mark-
aðssetja sína þjónustu á litlu landi o.s.frv.
Og sumt af því sem rakið er að ofan er enn
að slíta barnsskónum vestanhafs. En ég get
ekki varist þeirri hugsun að það sé eitthvað
annað sem veldur, því ekki höfum við látið
fámennið stöðva okkur hingað til. Við höfum
lengi talið okkur fremst og fyrst á netinu,
tölur sögðu það að minnsta kosti lengi. Staf-
ræn sala á t.d. bókum hlýtur að vera spenn-
andi kostur á landi þar sem prent- og að-
flutningskostnaður er mikill og markaðurinn
lítill. Einhverra hluta vegna yppum við samt
öll öxlum og látum okkur fátt um finnast,
bæði þeir sem selja og við neytendurnir sem
eigum að krefjast þess að fá allt það nýjasta
og besta strax, græjur og gott sánd. Einu
sinni heyrði ég þá kenningu að netið hefði
seinna náð fótfestu í Danmörku en víðast
annars staðar vegna þess hve Danir væru
ánægðir með faxvélina, sem hefði valdið
byltingu í dönsku viðskiptalífi.
Mögulega á eitthvað slíkt við í þessu til-
viki, eða höldum við enn að Íslendingar séu í
fararbroddi þegar kemur að nýjungum á
netinu? Kannski lagast þetta þegar kyn-
slóðin sem nú liggur á Piratebay eignast
pening og vill fá eitthvað fyrir hann. gisli-
ar@gmail.com
Græjur og gott sánd
Höfum við gleymt okkur, sátt á gamla góða netinu, og misst áhugann á nýjungum?
NETIÐ
GÍSLI ÁRNASON
Podcast RÚV stendur sig ekki í Podcastinu.
Þ
essi fyrsta mynd Ridleys Scotts er
uppáhald margra kvikmyndagerð-
armanna vegna þess hversu listi-
lega leikstjóranum tókst að skapa stór-
mynd með litlum fjárráðum, fyrst og
fremst vegna glæsilegrar myndatöku
og ótrúlegra sviðsetninga sem líta á
köflum út eins og rómantísk
landslagsmálverk fyrri alda.
The Duellists gerist á margra
ára tímabili á tímum Napóle-
ons-styrjaldanna í Evrópu
og fylgir tveimur her-
mönnum sem verða
óvinir vegna smá-
vægilegrar deilu
sem vindur upp á
sig. Ósættið hefst
með einvígi, sem síðar endurtekur sig í hvert
sinn sem leiðir þeirra mætast, þar til einvíg-
in verða smátt og smátt fræg innan
herdeildanna og þeir að nokkurs kon-
ar smástirnum innan stéttarinnar. Fe-
raud (Harvey Keitel) er hefnigjarn og
þrjóskur ofbeldisseggur sem hefur
deilurnar við D’Hubert (Keith Car-
radine), réttlátan og friðsaman
hermann sem neyðist til að
halda uppi ósættinu einfald-
lega til að verja heiður sinn.
Myndin er hugleiðing um
heiður, hefndir og mann-
legt eðli, og státar af
eftirminnilegustu bar-
dagasenum sem ég hef
séð lengi.
The Duellists (1977) | Ridley Scott
Listrænir slagsmálahundar
N
ightmare Alley eftir Edmund
Goulding öðlaðist goðsagnalegt költ-
gildi eftir að deila á milli framleið-
andans George Jessel og kvikmynda-
versins Fox kom í veg fyrir sýningar og síð-
ar meir almenna útgáfu á verkinu áratugum
saman. Sem betur fer hefur málið verið út-
kljáð og þessi gullmoli rökkurmyndanna fékk
veglega DVD-útgáfu á vegum Masters of Ci-
nema-flokksins fyrir nokkru og myndin varð
loksins aðgengileg almenningi.
Myndin hefur gjarnan verið kölluð ein
myrkasta rökkurmynd hefðarinnar, enda
töldu flestir sem komu að verkefninu á sínum
tíma ómögulegt að hrinda því í framkvæmd.
Nightmare Alley byggir á samnefndum reyf-
ara Williams Lindsey Gresham sem jafnvel
leikstjórinn sjálfur taldi ókvikmyndanlegan,
einfaldlega vegna þess að umfjöllunarefnið
átti sér of margar áhættusamar hliðar sem
ritskoðendur myndu ráðast gegn án umhugs-
unar, s.s. undirliggjandi þemu lyga, fíkna,
kynlífs og jaðarmenningar sem brýtur í bága
við ríkjandi viðhorf og grefur undan (kapital-
ísku) yfirvaldi. Eitthvað var um breytingar á
söguþræði bókarinnar (s.s. nauðsyn Holly-
wood til að bæta við vonarglætu í sögulok)
en lokaútkoman er engu að síður kvikmynd
sem hefur staðist tímans tönn, sveipuð
myrkri og dulúð sem heillar frá upphafi til
enda.
Sögusviðið er farandsirkus eða karnival og
grunnþráðurinn fremur hefðbundin frásögn
af draumóramanni sem nælir sér í frægð og
frama með svikum og prettum en þýtur allt-
of hátt í græðginni og fellur óumflýjanlega
lengst niður í svaðið sem hann áður for-
dæmdi. Stanton Carlisle (Tyrone Power) er
verkamaður í karnivalinu og fantagóður lyg-
ari sem kemst á snoðir um vélabrögð gam-
alla svikahrappshjóna, sem höfðu áður fyrr
verið stórstjörnur. Hann kemst upp á kant
við karnivalið, stingur af með ungri eig-
inkonu sinni og saman slá þau í gegn með
svikamyllunni, þar sem Carlisle þykist vera
skyggn og vélar frægð, frama og haug af
peningum út úr hástéttinni í Chicago. Hann
reisir veldi á engu nema lygum og að lokum
hrynur allt eins og spilaborg. Samtímaáhorf-
endur þurfa ekki að leita langt til að sjá
hversu tímalaus efniviðurinn er.
Rithöfundurinn Gresham var heillaður af
sirkusmenningunni frá unga aldri og fékk
einstaka innsýn í veröld karnivalsins þegar
hann barðist í spænsku borgarastyrjöldinni
við hlið gamals sirkusstjóra sem kjaftaði frá
leyndarmálum bransans. Vitneskjan er öll á
skjánum í Nightmare Alley, sem var illa tek-
ið af karnivalfólki vegna þess hversu mörg
brögð eru útskýrð fyrir áhorfendum. Fróð-
leikur höfundar ljær verkinu sérstaklega
raunsæjan blæ, auk þess sem kvikmynda-
framleiðendurnir leigðu heilan sirkus og
komu honum fyrir á stúdíósvæðinu, en
aragrúi alvöru sýningarfólks kemur fram í
myndinni. Myndin fékk góðar viðtökur gagn-
rýnenda á sínum tíma, en lítið var lagt upp
úr markaðsherferð og dreifingu og því fór
hún framhjá mörgum áhorfendum. Þeirra
missir er okkar gróði, því Nightmare Alley
er ein þeirra sjaldséðu mynda sem hafa lifað
tímana tvenna en hún býr enn yfir nægileg-
um krafti til að draga áhorfendur inn í
myrkrið og leyfir þeim ekki að gleyma sér
svo glatt.
gunnaregg@gmail.com
MYNDIR VIKUNNAR
GUNNAR THEODÓR
EGGERTSSON
Ég á mér tröð …
Sjarmerandi
Svikahrappurinn Stanton Carlisle (Ty-
rone Power) kjaftar sig út úr klípu
með því að sannfæra lögreglumann
um að hann búi yfir raunverulegri
skyggnigáfu. Aðferðin er síðar út-
skýrð fyrir áhorfendum, líkt og flest
sirkusbrögðin í Nightmare Alley
Nightmare Alley (1947) | Edmund Goulding