Lesbók Morgunblaðsins - 29.11.2008, Blaðsíða 2

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 29. NÓVEMBER 2008
2 LesbókSKOÐANIR
S
íðasta sunnudag las ég Fréttablaðið á
undan Morgunblaðinu. Þar sá ég svar
Jóns Ásgeirs
Jóhannessonar við
grein Agnesar
Bragadóttur sem
birtist sama dag í
síðarnefnda
blaðinu um meinta
sviksamlega
starfshætti eig-
enda Glitnis. Víst
er að ásakanirnar
voru alvarlegar en
ég held að fá dæmi
séu um að nokkur hafi verið jafnfljótur til svara,
í öðrum prentmiðli, og raunin var í þessu tilviki.
Áður en venjulegir lesendur höfðu fengið Mogg-
ann inn um lúguna reyndi Jón Ásgeir að hrekja
ásakanirnar í ítarlegu máli og fór þess á leit að
svarið birtist í Fréttablaðinu. Ritstjórnin brást
augljóslega vel við beiðni eigandans og birti
greinina umsvifalaust. Væntanlega hefur hún
þó þurft að kippa öðru efni úr blaðinu til að
koma henni fyrir á síðustu stundu.
Þeim sem ekki lesa Morgunblaðið, en þeir eru
mun fleiri en þeir sem lesa Fréttablaðið, hefur
e.t.v. ekki fundist þetta jafn einkennilegt og
mér. Ég velti hins vegar fyrir mér hvernig Jón
Ásgeir hafði tök á að sjá grein Agnesar á undan
öðrum og hvort ekki hafi verið misráðið, frá
sjónarhóli almannatengsla, af honum að nota
blað sitt samdægurs sér til varnar. Hvers vegna
birtist vörnin ekki í Morgunblaðinu? Frá sjón-
arhóli lesandans hefði það verið eðlilegra.
stefosk@hi.is
ÞETTA HELST
Einkennilegt
Jón Ásgeir Brást skjótt við.
Nýtt leikrit eftir ungan höfund, Starra
Hauksson, verður frumflutt í Útvarps-
leikhúsinu á morgun, sunnudag kl. 14.
Leikritið heitir Spor og segir frá Andra
sem er að verða þrítugur og býr einn.
Verkið gerist á afmælisdegi móður
hans. Andri kemst ekki í afmælið því
hann er upptekinn, eða kannski er
hann upptekinn af því að vilja ekki
mæta. Fyrir ári, á þessum degi, gerðist
nokkuð sem olli straumhvörfum í lífi
hans, fjölskyldunnar og vinahópsins.
En örlögin grípa í taumana og Andri
fær ekki lengur umflúið að horfast í
augu við atburðinn – og sjálfan sig um
leið.
Leikritið Spor er frumraun Starra
Haukssonar í Útvarpsleikhúsinu. Starri
Hauksson er uppalinn í Garði Mývatns-
sveit, sonur Stefaníu Þorgrímsdóttur
skáldkonu og Hauks Hreggviðssonar.
Móðurafi hans var Þorgrímur Starri og
amma hans hin kunna skáldkona Jak-
obína Sigurðardóttir.
Með hlutverk Andra fer Sveinn Ólaf-
ur Gunnarsson og Björn Thors leikur
Torfa. Leikstjóri er Guðmundur Ingi
Þorvaldsson.
throstur@mbl.is
Spor í Útvarps-
leikhúsinu
Nýtt leikrit, nýr höfundur
MEÐMÆLIN
Lesbók Morgunblaðsins Hádegismóum 2, 110 Reykjavík, sími 5691100, Útgefandi Árvakur hf. Ritstjórnarfulltrúi Þröstur Helgason, throstur@mbl.is Auglýsingar sími 5691111 netfang augl@mbl.is Bréfsími 5691110 PrentunLandsprent
E
f það er verið að reyna að segja okkur
eitthvað þá er verið að reyna að telja
okkur trú um að kerfið sem við búum
við – það er kallað ýmsum orðum eins
og lýðræði, markaðshagkerfi, frjálshyggja, ný-
frjálshyggja – sé í raun gott og réttlátt.
Skilaboðin sem berast frá þeim sem sitja að
völdum miða öll að því að endurnýja traust okk-
ar á kerfinu sem hrundi svo eftirminnilega yfir
okkur fyrir tveimur mánuðum.
Þetta þarf ekki að koma á óvart. Öll kerfi
miða að því að viðhalda sér. Komi í ljós brota-
löm reynir kerfið að yfirvinna hana. Sýktur lík-
ami ræðst að meini sínu og brýtur það niður.
Valdakerfi viðheldur sjálfu sér með því að losa
sig við þann sem afhjúpar spillingu þess og
galla eða með því að varpa rýrð á þann sem
kemur auga á gallana. Kerfið sjálft verður fyrir
alla muni að standa.
Kerfishrunið, sem hefur átt sér stað hér, af-
hjúpaði ekki bara kerfislæga galla heldur einnig
spillingu sem þessir gallar hafa leitt af sér. Hið
gallaða og spillta kerfi er nú að reyna að telja
okkur trú um að það sé ekki gallað og spillt.
Sú leið hefur ekki verið farin að láta tiltekna
fulltrúa kerfisins axla ábyrgð og víkja. Þetta
hefur ákveðna kosti. Mannaskipti eru eins kon-
ar hvítþvottur – manni er einfaldlega fórnað
fyrir meiri hagsmuni sem eru viðhald kerfisins
sjálfs.
Það hefur fremur verið reynt að varpa rýrð á
þá sem benda á gallana með því að segja að
þeir hafi einfaldlega rangt fyrir sér eða að þeir
séu drifnir áfram af annarlegum sjónar-
miðum. Þetta hefur líka ákveðna kosti fyrir þá
sem vilja breytingar á kerfinu. Varnarstaða
þess er nefnilega mjög veik. Eftir hrunið er
kerfið opið sár. Áður en því verður lokað þarf
að krukka í það, rannsaka meinið.
Og það er tækifæri sem ekki má láta fram hjá
sér fara. Það er nefnilega hæpin fullyrðing, sem
oft hefur heyrst á undanförnum vikum, að það
kerfi sem við búum við núna sé það besta og
því sé ekki ástæða til þess að gera neinar
grundvallarbreytingar. Ólíklegt verður að telj-
ast að við höfum komist að endanlegum sann-
leika um það hvernig best sé að haga hlutunum
í mannlegu samfélagi.
Þvert á móti eru kreppur af þessu tagi ein-
mitt til þess fallnar að hreyfa við ríkjandi skipu-
lagi, þær kalla hreinlega á breytingar. Spurn-
ingin er bara hvaða breytingar.
Ef allt verður við það sama eftir að kreppan
hefur gengið yfir má líta svo á að okkur hafi
mistekist. Að gullið tækifæri til þess að hreyfa
við hlutunum hafi gengið okkur úr greipum.
throstur@mbl.is
Varnarhættir kerfisins
Ef allt verður við það sama eftir að kreppan hefur gengið yfir má líta svo á að okkur hafi mistekist
VITINN
ÞRÖSTUR HELGASON
Geir H. Haarde Vill hann telja okkur trú um að kerf-
ið sem við búum við sé í raun gott og réttlátt?
U
ndanfarnar vikur hafa dagblöðin tvö,
Morgunblaðið og Fréttablaðið, birt
margar greinar frá borgurum
landsins. Það hefur oft verið
skemmtileg lesning þó sjaldan séu þær
upplýsandi um þróun mála. Meginstef
flestra þeirra er vandlæting á stjórnvöld-
um, íslensku atvinnulífi og fjölmiðlum. Úr
þeim má lesa vonbrigði fólks vegna efna-
hagsvandans og öryggisleysi. Í þessum
greinum má líka sjá viðsnúning í því hvern-
ig Íslendingar skrifa um sig. Í stað þess að
Íslendingar séu taldir bjartsýnir, sveigj-
anlegir og snjallir eru þeir nú iðulega sagð-
ir gráðugir, skammsýnir og hrokafullir.
Einkum og sér í lagi er þetta sagt eiga við
um þá sem hafa haft áhrif í íslensku stjórn-
mála- og fjármálalífi og ofan í kaupið eru
þeir oft taldir gjörspilltir. Þegar frá líður
eiga fræðimenn eftir að rýna nánar í þessar
greinar og ráða af samhengi þeirra að
sjálfsmynd þjóðar er mjög huglægt fyr-
irbæri.
Líkt og syndarinn refsar sér með sjálfs-
ásökunum sökum við nú hvert annað um
heimsku og græðgi. Á þessum lágpunkti
telja margir að ekkert geti bjargað okkur
frá ævarandi sneypu annað en að reka alla
heim og sækja um inngöngu í ESB. Það er
eitthvað annað en bjartsýnin sem einkenndi
framboð okkar til öryggisráðsins, og ásetn-
ingur okkar að leysa deilur milli þjóða, þeg-
ar allt lék í lyndi. En nú er mál að linni og
að við snúum til baka til raunveruleikans og
þess að ræða af skynsemi um framhaldið.
Þar gegna fjölmiðlar miklu hlutverki eins
og endranær með miðlun raunverulegra
upplýsinga. Það verður þó auðvitað trauðla
gert án samstarfs við þá sem veitt geta
svör.
Á undanförnum misserum hefur mér þótt
fréttastofa RÚV og Rás 1 hafa nokkra yf-
irburði yfir aðra fjölmiðla í landinu þegar
kemur að fréttatengdu efni. Dag hvern eru
fjölmargir fróðlegir þættir á dagskrá. Þar
má nefna fasta þætti eins og Morgunvakt-
ina, Samfélagið í nærmynd og Víðsjá sem
og ýmsa framhaldsþætti sem beint hafa
sjónum sínum að ákveðnum álitaefnum.
Þar má t.d. nefna þætti um lýðræði og ut-
anríkismál. Einnig má nefna fréttaskýr-
ingaþáttinn Spegillinn sem tekur mál fyrir
með ítarlegri hætti en hægt er að gera í
stuttum fréttatímum. Segja má að rík-
isútvarpið þjóni að þessu leyti sem opin
skóli fyrir almenning. Í raun þyrfti að
leggja enn ríkari áherslu á þennan þátt
starfseminnar og styðja þannig við upp-
lýsta umræðu í landinu.
Því ber að halda til haga að möguleikar
fólks til að afla sér upplýsinga hafa gjör-
breyst með tilkomu netsins og aðgengi að
erlendum ljósvakamiðlum. Þúsundir Ís-
lendinga fylgjast daglega með erlendum
fjölmiðlum og hinir fróðleiksþyrstu bíða
t.d. ekki eftir því að fjallað sé um atburði
og greiningu á stöðu mála í íslenskum
miðlum. Vitanlega er þó sá hængur á að í
erlendum miðlum er lítið fjallað um inn-
lenda atburði þótt það hafi aðeins breyst á
síðustu vikum vegna þess að kastljós
heimsins hefur fallið á Ísland vegna
óvenjulegra aðstæðna.
Samanburðurinn við erlenda fjölmiðla
gerir þessa lesendur kröfuharðari. Þegar
þeir fletta síðu eftir síðu af auglýsingum
um kjöt og baunir á tilboði vilja þeir einn-
ig lesa fréttir sem skýra frá málum með
faglegum hætti. Sérstaklega á þetta auð-
vitað við um fjölmiðla sem greiða þarf fyr-
ir. Nú er hart í ári fyrir þá í samkeppninni
við ókeypis miðlun eins og fríblöð og rík-
ismiðla og svo auðvitað þá sem finna má á
netinu. Má þar nefna bloggsíður og Fa-
cebook þar sem menn senda sín á milli
áhugaverða tengla á hvers kyns fjölmiðla,
þætti og skoðanir fólks. Til að hafa betur í
slíkri samkeppni þarf forskot sem byggir á
betri greiningu en Jón á blogginu hefur
tök á. stefosk@hi.is
Hart í ári hjá Jóni og séra Jóni
Yfirburðir „Á undanförnum misserum hef-
ur mér þótt fréttastofa RÚV og Rás 1 hafa
nokkra yfirburði yfir aðra fjölmiðla í land-
inu þegar kemur að fréttatengdu efni.“
FJÖLMIÐLAR
STEFANÍA ÓSKARSDÓTTIR
Það er eitthvað annað
en bjartsýnin sem ein-
kenndi framboð okkar til
öryggisráðsins, og
ásetningur okkar að
leysa deilur milli þjóða,
þegar allt lék í lyndi.