Lesbók Morgunblaðsins - 03.01.2009, Blaðsíða 4

Íslenskir leikarar
minna satt best að
segja oft á börn á
því þroskastigi
þegar setningin
„ég get sjálfur“ er
endurtekin í sífellu. Utan gátta Hjónin Sigurður Pálsson, höfundur Utan gátta, og Kristín Jóhannesdóttir, leikstjóri verksins, í leikmyn
Eftir Maríu
Kristjánsdóttur
majak@simnet.is
A
ð horfa til baka yfir árið 2008 er undarlegt.
Óvissa stundarinnar gerir flest merking-
arlaust. Allsráðandi er efinn um hvort það
sem horft var á, skynjað, eða skilið hafi
raunverulega átt sér stað. Og ef svo er – hvort það
hafi yfirleitt skipt nokkru máli.
Það má kannski reyna að halda sér fast í nokkr-
ar þurrar staðreyndir: Nýir leikhússtjórar komu
til starfa á Akureyri og í Borgarleikhúsi. Byr
borgaði oft brúsann. Leiklistarhátíðinni „Lokal“
var hleypt af stokkunum. Leiksýningum hefur
fækkað. Möguleikhúsið, eina starfrækta barna-
leikhúsið á landinu, missti samastað sinn. Út-
varpsleikhúsið var skorið niður við trog. Markaðs-
Nokkrar þurrar
staðreyndir
Það var hins
vegar öllu bjart-
ara yfir íslenska
bíóárinu, árinu
sem hugsan-
lega gæti verið
síðasta ár ís-
lenska bíósum-
arsins ef svart-
sýnustu spár
rætast um fimb-
ulvetur þann
sem bíður þess-
arar fjárfreku
listgreinar.
Eftir Ásgeir H.
Ingólfsson
asgeirhi@mbl.is
Þ
að var afskaplega þungt yfir í byrjun árs.
Hingað streymdu kolsvartar heimsó-
sómamyndir sem báru með sér andrúm
Ameríku undir lok valdatíma Bush,
heimsveldis á heljarþröm. Rifjum upp fáein dæmi
fyrir þá sem halda mig of neikvæðan:
Í There Will Be Blood segir olíubaróninn Dani-
el Plainview (Daniel Day-Lewis) þetta um mann-
kynið: „Ég lít á fólk og sé ekkert sem mér líkar“
og á meðan kyrjar djöflarakarinn Sweeney Todd
(Johnny Depp) um London sem sé full af fólki sem
sé fullt af skít. „Heimurinn er ömurlegur staður,
fullur af illsku,“ er niðurstaða demantasala nokk-
urs í Before the Devil Knows Your Dead. Gleym-
um ekki No Country for Old Men þar sem allar
aðalpersónurnar (sem og áhorfendur) eru innst
inni sannfærðar alla myndina að illskan muni hafa
sigur að lokum, skúrkurinn sé einfaldlega óstöðv-
andi. Friðþægingin (Atonement) breska virtist
ætla að enda vel, en svo kom í ljós að endirinn góði
var hvít lygi, örlítil hvíld frá hinni óumflýjanlegu
illsku. Into the Wild fagnaði að vísu lífinu í allri
sinni dýrð en þó var aðalpersónan samt svo úrkula
vonar um samfélag mannanna að hann bíður
dauðans í óbyggðum Alaska eftir að hafa sagt sig
úr lögum við samfélag mannanna.
Þetta stirðnaða glott
Og það birti ekki mikið með hækkandi sól. Járn-
maðurinn og Leðurblökumaðurinn áttu bíós-
umarið með húð og hári og helsta ljósglætan í
þeim myndum var glansandi gulur búningur
Járnmannsins og bros Tony Stark (Robert Dow-
ney jr.). Í þessu brosi fíkilsins og fangans fyrrver-
andi krystallaðist upprisa ársins, sem var svo end-
anlega staðfest með mögnuðum leik hans í Tropic
Thunder. Hins vegar var þetta ekki bros ársins,
það var stirðnað og tilheyrði Jóker Heaths Led-
gers. Jókerinn var hryllilegasti – og fyndnasti –
skúrkur ársins, stóð fyrir hið fullkomna stjórn-
leysi, hann spilaði og söng á meðan Gotham brann
– og andlát Ledger stuttu eftir að tökum lauk gáfu
öllum senum hans blæ enn grimmari raunveru-
leika, trúðurinn og draugurinn sameinuðust í eitt
stirðnað glott.
Og öllum þessum heimsósóma snerum við vita-
skuld upp á Ameríku. Heimsveldið þar sem allt
var í kaldakoli, heimsveldið sem enginn þoldi og
virtist vera rotið í gegn. En þegar Obama var
kjörinn forseti og ný von kviknaði í Ameríku tók-
um við varla eftir því hér heima, svo upptekin vor-
um við af því að horfa upp á gamla Ísland brenna,
að horfa á bankastjóra brenna peningana okkar
með geðveikisglott á vörum. Og skyndilega mátti
þýða allar þessar myndir yfir á íslensku.
Útrásarvíkingarnir geta keppst um að vera ol-
íubaróninn Daniel Plainview, nema þar sjáum við
máski næsta skrímsli, olíudrekann á Drekasvæð-
inu? Sweeney Todd gæti hafa verið blaðamaður
DV á þeirra verstu stundum undanfarin ár á með-
an Jókerinn skemmtir sér við að brenna pen-
ingafjöll í Seðlabankanum. Anton Chigurh (Javier
Bardem í No Country for Old Men) er svo Al-
þjóðagjaldeyrissjóðurinn með sinn blóðuga nið-
urskurð sem allir harma en enginn telur sig geta
stöðvað og Briony Tallis í Friðþægingu sem hag-
ræðir sannleikanum svo endirinn verði nú góður
Aðkennislykill í brúðargjöf
Það var hins vegar öllu bjartara yfir íslenska bíó-
árinu, árinu sem hugsanlega gæti verið síðasta ár
íslenska bíósumarsins ef svartsýnustu spár ræt-
ast um fimbulvetur þann sem bíður þessarar fjár-
freku listgreinar. Eftirminnilegustu myndir árs-
ins íslenskar, Sveitabrúðkaup og Brúðguminn,
snerust báðar um sveitabrúðkaup og eftir á að
hyggja mætti vel lesa báðar sem uppgjör – hvort
við séum tilbúin til þess að bindast þessu guðsvol-
aða landi þrátt fyrir alla þess galla. Gifting-
arhringurinn er auðkennislykill, svaramaðurinn
stakk af og við eigum eftir að finna okkur nýjan
prest og nýja kirkju.
En svona getur þetta ekki endað, áramóta-
uppgjör er ekkert áramótauppgjör án árslista.
Sjálfsagt vekur athygli einhverra að tvær mynd-
anna á listanum rötuðu aldrei hingað í bíó, þrátt
fyrir að önnur væri Óskarsverðlaunamynd og
ásamt Juno stjarna ársins í indíheimum – Once –
og hin skartaði stjörnufans – Gone Baby Gone í
leikstjórn Ben Affleck. Við erum ekki að tala um
sómalískar myndir um fóstureyðingu, þetta eru
myndir sem er erfitt að sjá rök fyrir að hafi ekki
ratað hingað þrátt fyrir kverkatak Hollywood á ís-
lenskum bíóhúsum. En íslensk bíóhús hafa hægt
og rólega orðið blindari en markaðurinn sjálfur og
sópað ófáum gæðamyndum undir teppið jafnvel
þótt einsýnt virðist að myndirnar ættu að geta
gengið þokkalega, að minnsta kosti betur en The
House Bunny og annað hrat sem okkur var boðið
upp á á liðnu ári. En dveljum ekki við það og rifj-
um upp hið allra besta sem á árinu sem er að líða
(þar sem undirritaður var kynningarstjóri RIFF
eru myndir þeirrar hátíðar dæmdar úr leik á þess-
um lista vegna hagsmunatengsla).
Tíu bestu myndir ársins:
The Dark Knight
Persepolis
The Darjeeling Limited
Once
Sweeney Todd
Into the Wild
Iron Man
Tropic Thunder
I’m Not There
Gone Baby Gone
Ameríka verður Ísland
Brúðgunminn
„Eftirminnilegustu myndir ársins íslenskar,
Sveitabrúðkaup og Brúðguminn, snérust báð-
ar um sveitabrúðkaup og eftir á að hyggja
mætti vel lesa báðar sem uppgjör – hvort við
séum tilbúin til þess að bindast þessu guðs-
volaða landi þrátt fyrir alla þess galla.“
Höfundur er lausapenni við Morgunblaðið.
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 3. JANÚAR 2009
4 LesbókÍSLENSK MENNING 2008 | KVIKMYNDIR, LEIKLIST