Nýtt kvennablað - 01.09.1945, Síða 18

16
NÝTT KVENNABLAÐ
Islenzkar konur
og ,,Forsefinn“
Síðastliðið haust kom út „opið bréf til íslenzkra
kvenna“ með yfirskriftinni: „Islenzkar konur og forset-
inn“.“ Var það fjölritað, og höf. og útgefandi er
Jochum Eggertsson, Reykjavík.
Rit þetta er svo nýstárlegt og sérstætt, að ég get
ekki orða bundist um það, ekki sízt, þar sem helzt lítur
út fyrir að alveg hafi gleymst að láta almenning vita
um tilveru þess, á þessari öld eilífra auglýsinga og
endalausra tilkynninga. En þar sem bréf þetta er stilað
til okkar — íslenzku kvennanna — fannst mér Nýtt
kvennablað hinn rétti vettvangur fyrir fáein orð um
það. Ég hafði raunar hugsað að koma þessum línum
fyrir löngu til blaðsins, en af óviðráðanlegum orsökum
koma þær ekki fyrr en nú. Bréfið virðist fyrst og fremst
vera skrifað í þeim tilgangi að vekja athygli íslenzkra
kvenna á því, hve hlutur þeirra virðist hafa verið fyrir
borð borinn á lýðveldishátíðinni í fyrra sumar. Á þess-
ari einstæðu fagnaðar- og frelsishátíð allra barna
„Fjallkonunnar", réðu þó karlmennirnir einir lögum og
lofum — hið ytra að minnsta kosti — og minntust
sjálfra sín sem þeir væru 611 þjóðin, þar sem konurnar
virtust aftur á móti hafa gleymt að þær væru líka hluti
af hinni íslenzku þjóð. Höfundur bréfsins spyr því:
„Islenzkar konur! Hvar voruð þér við stofnun og end-
urreisn hins íslenzka lýðveldis þann 17. júní 1944?
Höfðuð þér ekki tekið þátt í lýðveldiskosningunum og
endurheimt ’ins forna frelsis?" Og hann spyr aftur:
„Hver þakkaði yður á hinni miklu lýðveldis-þjóðhátíð
þann 17. júní 1944, og mælti fyrir minni yðar við það
tækifæri? Enginn!“
Þannig heldur hann áfram að spyrja, en svarið verð-
ur ávallt hið sama: Enginn minntist frú Ingibjargar
Einarsdóttur, konu Jóns forseta, sem var „svo snar
þáttur af lífi hans“, að hún, „dó af harmi“ og fór í
gröfina með honum. Enginn minntist landnámskvenn-
anna frægu og hinna fornu kvenskörunga, enginn
minntist frelsis- og menningarhetja seinni tímans,
kvenskörunga eins og Þóru Melsteð og Bríetar Bjarn-
héðinsdóttur o. fl. o. fl. Enginn minntist þín „móðir,
kona, meyja"; enginn minntist einu sinni móðurinnar,
„hinnar íslenzku móður, er hélt uppi merki lífsins og
landsins á niðurlægingar- og hörmungarárum ófrelsis-
áranna“.
Nú dettur mér ekki í hug, að sá virðingar- og hátt-
vísisskortur, sem kvenþjóðinni var óbeinlínis sýndur á
hátíðinni, hafi verið markvíst og viljandi gerður af
karlmannanna hálfu. Hitt mun sanni nær, að þúsund ára
gamall vani, arfgengir hleypidómar og skoðanir um
sjúlfsagt tilveru- og hlutgengisleysi konunnar á opin-
berum vettvangi, hafi bundið svo fyrir augu þeirra, að
þeir — jafnvel við þetta tækifæri — sáu hana ekki,
frekar en vant var. Og konurnar sjálfar! Já, yfirleitt
tóku þær þessu furðu rólega. Hinn þúsund ára gamli
vani og sjónarmið, er þeim enn þá flestum nægilegt
deyfilyf, til þess að verja jafnréttis- og frelsiskennd
þeirra fyrir óþarfa viðkvæmni á þessu sviði. Nú er það
engin ný bóla, að einmitt einhverjir úr hópi þeirra,
sem forréttindin hafa, verða með þeim fyrstu til þess
að kveða upp úr og vekja athygli á jafnréttisvöntun
— eða vannotkun — og lægingaraðstöðu hinna. Enda
hafa þeir líka að ýmsu leyti betri og áhrifaríkari að-
stöðu til þess. Það er líka einmitt þetta, sem hér hefir
gerst. Hér er það karlmanni, sem svíður svo fyrir hön i
kvenþjóðarinnar, að hann getur ekki orða bundist. Með
óvanalegri hreinskilni og einurð og hrynjandi mælsku
varpar hann þannig hinu skarpa ljósi raunsæisins yfir
staðreyndirnar og sýnir okkur þær eins og þær eru,
naktar, óhjúpaðar blekkingarslæðu gamals vana og
læingarhugmynda. Og hann gerir meira. Hann eggjar
konurnar lögeggjan til þess að vakna nú til fullrar
meðvitundar um rétt sinn og mátt á sviði stjórnmála-
og félagsmála. Hann hefur örugga trú á því, að konur
hafi þar sízt minni hæfileika en karlar, ef þær vilji
beita þeim, og segir eins og satt er, að „þær einu kon-
ur, sem setið hafi á Alþingi íslendinga, Ingibjörg H.
Bjarnason og Guðrún Lárusdóttir, reyndust báðar með-
al mætustu og beztu þingmanna. Nú situr engin kona
á Alþingi. Hvað veldur? Hafið þér misst trúna á hæfi-
leika yðar, eða er það flokkagrýlan, sem fælir yður?“
Höfundurinn virðist líka hafa opin augu fyrir því,
hve mikill skaði það gæti verið hinu unga lýðveldi, ef
konurnar hér eftir sem hingað til drægju sig alveg í hié
og réðu engu um þróun og skipun félagsmála þess í
framtíðinni. Og skyldi ekki vera kominn tími til, að við
konurnar athuguðum þetta líka í fullri alvöru? Það
getur líka vissulega verið ábyrgðaz-hluti að skjóta sér
ávallt undan þeim skyldum, sem réttindunum fylgir.
Slíkt getur haft óheillavænlegar afleiðingar ekki aðeins
fyrir einstaklinginn sjálfan, heldur og fyrir samfélagið
í heild og framtíð þess. Eða getum við búist við, að
konur hafi verulegan áhuga fyrir því að aukast að
víðsýni og menntun og félagslegum þroska, ef þeim
finnst í raun og veru lífið ekki krefjast þess af þeim,
— að minnsta kosti sé réttast að skjóta sér undan þeirri
kröfu. En það verður aldrei til blessunar fyrir þjóð-
arheildina — og ekki einu sinni karlmennina — að
helmingur þjóðarinnar fjötri hæfileika sína að meira
eða minna leyti undir fargi frumstæðrar vanmáttar-
kenndar og andlegs kotungsháttar, og þori aldrei að
lyfta höfði sem fyllilega frjálsbornir einstaklingar. Hitt
er svo annað mál, að höfundur þarf ekki að ætla, að
við konur séum svo byltingagjarnar, að við viljum nota
okkar pólitíska mátt — kosningaréttinn — til þess að
koma á nokkurskonar kvennaeinræði. Það yrði sennilega
engu happasælla en einræði karlmannanna hefur verið.
Við álítum allt einræðisbrölt varhugavert, hvort sem
það er einstaklingsbundið eða kynbundið, og óskum að-
eins eftir að gera jafnréttiö að veruleilca. Höf. bendir
réttilega á þá hættu, sem væntanlegum forsetakosn-
ingum hefði getað stafað af flokkatogstreitum. En aftur
finnst mér — frá mínum bæjardyrum séð — sem hann
liefði að slcaðlausu mátt hafa suma kaflana í seinni
hluta þess nokkru styttri.
Þar rekur maður líka tærnar í nokkrar kantaðar og
hornhvassar steinvölur, sem alls ekki hefðu þurft að
eiga heima á þessum vettvangi, þar sem þær geta held-
ur spillt en bætt fyrir heildaráhrifum og tilgangi bréfs-