Morgunblaðið - 26.07.2009, Blaðsíða 26

26 Landslag
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 26. JÚLÍ 2009
Eftir Björn Jónsson
Í
mýrinni voru tveir kílar, Langikíll
og Bolakíll. Þetta voru grunnar
lænur vaxnar fergini og stör, á að
giska hnédjúpar og 4-8 metrar á
breidd. Samkvæmt íslenskri hefð á
20. öld hefði átt að þurrka þær upp.
Austan við kílana hefst sandurinn.
Hann er jaðarinn á sandflæmunum miklu
í Skaftafellssýslum, ógnarvíðáttu sem nær
suður að sjó og alla leið austur í Öræfi.
Þarna er hin þungbæra austanátt ríkjandi
veðurátt og í stórviðrum á vetrum getur
sandurinn skriðið tugi kílómetra undan
vindi og sorfið allt á leið sinni.
Ég var orðinn þreyttur á vatnsleysinu á
Sólheimum. Meginhluti þessarar litlu
jarðar er uppgróið gjallhraun sem ekki
heldur nokkrum dropa, algerlega vatns-
laust. Hinn hluti jarðarinnar er að hluta
blásið hraun en annars hálfgróinn sandur
og svolítil mýri.
Eitthvað í eðli mínu kallaði á vatn. Mig
langaði til að sjá ljósglit á vatni og fugla á
sundi, sjá himinbláma og ský speglast í
sléttri tjörn. Spurningin var hvort hægt
væri að gera eitthvað úr þessum grunnu
kílum ef þeir væru stíflaðir.
Mig dauðlangaði til að athuga það nán-
ar og fékk því góðan gröfumann til að
hlaða upp stíflu úr sendnu mýrartorfi.
Þannig varð til hin snotrasta tjörn í mýr-
inni, rúmur metri á dýpt. Hún er býsna
óregluleg að lögun og það er hólmi í henni
meira að segja.
Fuglar létu ekki á sér standa og flykkt-
ust að. Álftapar hafði orpið í Langakíl síð-
ustu árin og nú vænkaðist hagur þess
mjög. Allt í einu var komin væn tjörn í
staðinn fyrir þröngan kíl, öruggt athvarf
fyrir ungahóp á sumrin.
Aðrir fuglar eru þarna tíðir gestir. Óð-
inshaninn virðist verpa á þessum slóðum,
jaðrakan, spói og hrossagaukur setja svip
á svæðið með kvaki sínu og fyrirgangi,
gæs og kjói hafa orpið í grennd og meira
að segja hef ég fundið þarna fullvaxinn
fýlsunga á hausti.
Ýmsar endur eru daglegir gestir á
tjörninni. Þær eru styggar og fljúga fljótt
upp. Það er erfitt að fylgjast með þeim.
Vágesturinn mikli, minkurinn, kemur
þarna líka öðru hverju og þarf þá að fá
fagmann til að eyða honum.
Álftirnar eru hins vegar fastir ábú-
endur, eins konar staðarhaldarar. Þessir
tígulegu fuglar eru einstök prýði í um-
hverfi sínu og skemmtilegt að hafa þá sem
nágranna í skógræktinni. Ég mun því lýsa
kynnum mínum af þeim.
Fyrsta nánd mín við álftirnar var þeg-ar ég fór að stinga ösp í mýrinavestan við Langakíl. Varp var
greinilega í gangi og ég hafði áhyggjur af
ónæðinu sem ég olli fuglunum. Það væri
synd og skömm ef eggin fúlnuðu hjá þeim
greyjunum.
Verkið sóttist vel og mýrarspildan fyllt-
ist óðfluga, þetta var 17. júní 1997, hlýr
vordagur og skýjað loft. Ég man dagsetn-
inguna af því að þennan dag byrjaði ég
skógrækt í mýrinni og gróðursetti í fyrsta
sinn 1.000 plöntur á dag. Fyrr en varði var
ég kominn austur undir Langakíl.
Álftirnar virtust órólegar eins og von-
legt var. Þær höfðu verið einráðar þarna
allt vorið, ekkert fólk í grennd og lítil fén-
aðarferð. En þetta var þeirra dyngja,
þarna höfðu þær orpið síðustu árin, og
þetta eru einbeittir fuglar. Ekki færu þær
að flýja á brott við fyrsta ónæði.
Ég minnist þess að þolinmæði steggs-
ins virtist að þrotum komin þegar ég
færði mig nær og nær og að lokum þoldi
hann ekki lengur við en hóf sig á loft og
flaug rétt fram hjá mér í njósnaferð. Hin
álftin var kyrr við dyngjuna.
Hann fór í stóran sveig og kom strax til
baka hinum megin við mig, flaug þá líka
afar nálægt mér. Hann var að láta mig
vita af návist sinni þessi stóri fugl.
Kannski léti ég mér segjast og færi mína
leið. Það hvarflaði ekki að mér.
Álftirnar tvær stungu saman nefjum
við dyngjuna að njósnaferð lokinni og nið-
urstaðan virtist vera sú að sennilega væri
ég meinlaus og því mætti þola það að ég
ríslaði mér í mýrinni í nokkurra metra
fjarlægð. Ný dyngja lá ekki á lausu.
Eftir þetta virtist smám saman sem
minni spenna fylgdi komu minni og álftap-
arið var rólegra á kílnum, annar fuglinn á
dyngjunni en hinn á verði álengdar, albú-
inn að bregðast við. Þetta var einstakt
umhverfi og gaman að vinna þarna við
hugðarefni sitt.
Það er skemmtilegt að fylgjast meðálftinni sem liggur á eggjunum.Framan af vori er hún keik á
hreiðrinu og gerir enga tilraun til að dylj-
ast, en þegar líður á lætur hún fara minna
fyrir sér, hálsinn hangir oft fram af dyngj-
unni og hún teygir höfuðið niður undir
vatn.
Þá er ekki síður skemmtilegt þegar
ungarnir skríða úr eggjunum. Þessir
hnoðrar fara strax á flot og synda um en
Fuglalíf á sólgylltri tjörn Álftir eru tíðir gestir í skógartjörninni, óðinshaninn, jaðrakan, spóinn, hrossagaukurinn og fleiri fuglar gera sig líka heimakomna.
Saga af skógartjörn
Breytt landslag Með aðstoð gröfumanns var hægt að hlaða upp stíflu úr sendnu mýrartorfi og breyta Langakíl og Bolakíl í meters djúpa tjörn, ógreglulega í laginu og með hólma .
Þröngum kíl í votlendi, sem flestir bændur
hefðu þurrkað upp, var með stíflu breytt í
snotra tjörn. Með því að fylla mýrina af ösp
breyttist hún í skógartjörn. Framkvæmdin
varð til þess að hagur fuglanna vænkaðist,
einkum álftanna, sem urðu fastir
ábúendur, eins konar staðarhaldarar.