Morgunblaðið - 26.07.2009, Side 13

af Icesave
13
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 26. JÚLÍ 2009
Daniel
Gros, fram-
kvæmda-
stjóri
Center for
European
Policy
Studies
í Brussel.
1Íslendingar eru mjög harð-ger manntegund. Þeir
geta þraukað jafnvel þennan
samning. En það dregur mjög
mikið úr lífsgæðum.“
2Ísland mun lifa á „jaðr-inum“ (en á annan hátt en
fyrr) vegna þess að varanlegur
aflabrestur eða samdráttur í
álframleiðslu getur valdið því
að þeir standa ekki undir
skuldbindingum sínum.“
3Það myndi ekki breytamiklu. Erlendar skuldir
verða áfram erlendar skuldir
og það er ekki stór munur á
því hvort stjórnvöld greiða
þær með sköttum eða úr líf-
eyrissjóðum.“
4Einfalt: Meiri erlendarskuldir = minni lífsgæði =
færri frí erlendis, færri bílar
og aðrar innfluttar neysluvör-
ur.“
5Endurreisnin mun líklegaganga hægar þar sem
skattar verða mun hærri.“
DREGUR
MJÖG MIKIÐ
ÚR LÍFSGÆÐUM
Gunnar
Tómasson
hagfræðingur
starfaði hjá
Alþjóða-
gjaldeyris-
sjóðnum
1966-1989.
1 Icesave-reikningarnir eru aðeinshluti af erlendum heildar-
skuldum þjóðarbúsins og samsvar-
andi greiðslubyrði á komandi tíð. Við
hrun bankakerfisins sl. október voru
allar spár um hugsanlega skulda-
stöðu og skuldaþol Íslands óvissar.
Viðmiðin fyrir lausn Icesave-
deilunnar sem samið var um fyrir til-
stilli Evrópusambandsins sl. nóv-
ember byggðust m.a. á því mati ís-
lenzkra stjórnvalda og Alþjóðagjald-
eyrissjóðsins að heildarskuldir
þjóðarbúsins í árslok 2009 myndu
vera um 160% af vergri landsfram-
leiðslu. Framkvæmdastjórn AGS
hafði þetta mat til hliðsjónar við um-
fjöllun sína á lánabeiðni Íslands
ásamt öðrum gögnum þar sem m.a.
kom fram mat starfsmanna AGS að
skuldsetning upp á 240% af vergri
landsframleiðslu væru augljóslega
óviðráðanleg (e. clearly uns-
ustainable). Sjálfur tel ég hættu-
mörkin liggja nær 200% þar sem
hagvöxtur mun væntanlega vera í
lágmarki næstu misserin.
2Óviðráðanlegar skuldbindingarógna farsælli útfærslu aðgerða-
áætlunar stjórnvalda og AGS og
ganga þvert á umsamin viðmið studd
af Evrópusambandinu. Málefni Ís-
lands verða rædd af framkvæmda-
stjórn AGS á fundi í byrjun ágúst og
ný spá um skuldsetningu þjóðarbús-
ins mun liggja fyrir. Ég vænti þess
að fulltrúi Íslands í stjórninni undir-
striki að horfur um skuldsetningu og
skuldaþol séu mun verri en talið var
á fundi framkvæmdastjórnarinnar
um málefni Íslands sl. nóvember.
Það er gífurlega mikið í húfi fyrir
AGS jafnt sem íslenzk stjórnvöld að
vel takist til um útfærslu sameig-
inlegrar aðgerðaáætlunar þeirra.
Endurskoðun og aðlögun hennar að
breyttum aðstæðum er lykilatriði í
því sambandi. Allar málefnalegar
forsendur eru til endurskoðunar á
Icesave-samningum Íslands við
Bretland og Holland á komandi tíð.
3Fjárhagslegur styrkur íslenzkulífeyrissjóðanna er mikill. Nú-
verandi lífeyrissjóðskerfi okkar –
svonefnt uppsöfnunarkerfi – er ætl-
að að tryggja afkomuöryggi þjóð-
félagsþegna við aðstæður gjörólíkar
þeim sem nú endurspeglast í at-
vinnu- og tekjumissi vinnufærra
manna og kvenna og yfirvofandi
greiðsluþroti fjölmargra launþega.
Fyrirheit um lífeyrissjóðsgreiðslur
eftir 70 ára aldur skiptir engu fyrir
ungan fjölskylduföður eða einstæða
móður sem geta ekki innleyst lífeyr-
issjóðseign sína á aðsteðjandi ögur-
stund. Róttæk kerfisbreyting á
þessu sviði er erfið og viðkvæm, en
eignahrun lífeyrissjóðanna vegna
uppnáms á fjármálamörkuðum inn-
anlands og utan síðustu tvö árin gef-
ur tilefni til athugunar á hugs-
anlegum kostum
gegnumstreymiskerfis. Það fyrir-
komulag hefur reynst öðrum þjóðum
vel. Við slíka kerfisbreytingu – þjóð-
nýtingu – myndu eignir núverandi
lífeyrissjóðsfélaga breytast í fram-
tíðarkröfur á ríkissjóð gegn framsali
erlendra og innlendra eigna sjóð-
anna. Þær mætti síðan nota til að
fjármagna endurreisn hagkerfisins
og styrkja gjaldeyrisforða þjóð-
arinnar.
4Útrás íslenzkra fjármálamanna/stofnana, innstreymi gjaldeyris
og óraunhæft krónugengi, innlend
útlánaþensla og lánsfjármagnaðar
framkvæmdir fyrirtækja og opin-
berra aðila hófu almenn lífskjör í
hæstu hæðir um langt árabil. Krepp-
an er samheiti allra þessara þátta
með öfugum formerkjum. Endur-
reisn íslenzka hagkerfisins á traust-
ari grunni er eina færa leiðin út úr
kreppuástandinu. Þar er um tvennt
að velja – leið samvinnu og samflots
með vinaþjóðum Íslands í Evrópu og
handan Atlantshafs, eða leið Bjarts í
Sumarhúsum. Leið farsældar eða
leið fátæktar.
5 Það er mikilvægt að Icesave-deilan verði til lykta leidd á
grundvelli umsaminna viðmiða. Í
þeim felst að Ísland viðurkennir að
tilskipun ESB um innstæðutrygg-
ingar gildi á Íslandi jafnframt því
sem Bretar og Hollendingar skuld-
binda sig til að taka tillit til „hinna
erfiðu og fordæmislausu aðstæðna
sem Ísland er í og knýjandi nauðsyn
þess að ákveða ráðstafanir sem gera
Íslandi kleift að endurreisa fjármála-
og efnahagskerfi sitt“. Sjálf endur-
reisnin er þó skammt á veg komin og
erfið viðfangsefni blasa við á kom-
andi tíð. Vinnu við endurskipulagn-
ingu bankakerfisins hefur miðað vel
áfram en gjaldeyrishöft, hávaxtastig
og verðtrygging útlána eru flókin
vandamál sem bíða úrlausnar.
Leið samvinnu eða
Bjarts í Sumarhúsum
Þorvaldur
Gylfason,
prófessor
í hagfræði
við Háskóla
Íslands.
1 Já, en það nær engri átt að ríkis-stjórnin og Alþingi skuli ekki
hafa markað sér stöðu við hlið al-
mennings andspænis þeim sem
stofnuðu til skuldbindinganna. Sá
gjörningur Landsbankans að leggja
þessar skuldbindingar á skattgreið-
endur þeim að óvörum virðist brjóta
gegn 249. grein almennra hegning-
arlaga um umboðssvik og geta varð-
að allt að sex ára fangelsi. Banka-
stjóra og bankaráðsmenn
Landsbankans hlýtur að þurfa að
draga til ábyrgðar að lögum, það
hefði átt að gerast fyrir löngu en
enginn talar um það á Alþingi nema
Borgarahreyfingin og einn og einn
þingmaður Vinstri grænna.
2 Já, innan marka. Þessar skuld-bindingar vegna IceSave-
reikninganna byrja ekki að bíta fyrr
en að sjö árum liðnum, þegar
greiðslufresturinn rennur út, og þær
eru ekki nema tiltölulega lítill hluti
þeirra erlendu skulda, sem þjóð-
arbúið þarf að bera. Hitt er meira
áhyggjuefni að upphaflegt mat
seðlabankans og AGS frá í nóv-
ember 2008 á erlendum skuldum
þjóðarbúsins reyndist ekki standast.
Miklu skeikar. Nýja matið nálgast
viðtekin hættumörk og gæti átt eftir
að hækka enn meira. Skýrsla seðla-
bankans um málið handa Alþingi er
ófullnægjandi, enda báðu þingmenn
um að hún yrði lögð í dóm óhlut-
drægra aðila. Eigi skuldamatið eftir
að hækka enn frekar og reynist ríkið
bera ábyrgð á umtalsverðum hluta
þeirra skulda, sem komu í leitirnar
eftir nóvember 2008, eykst hættan á,
að ríkið geti ekki staðið skil á skuld-
bindingum sínum. Greiðslufall rík-
isins virtist vera fjarlægur mögu-
leiki, þegar efnahagsáætlun
stjórnvalda með stuðningi AGS var
lögð fram í nóvember 2008, en hætt-
an getur orðið raunveruleg, haldi
skuldabyrðin áfram að þyngjast.
3 Það væri óðs manns æði að þjóð-nýta lífeyrissjóðina og varla
heldur löglegt. Menn leysa ekki fjár-
hagsvanda sinn með því að ganga á
eigur annarra, þótt eigendur og
stjórnendur bankanna og banda-
menn þeirra í viðskiptalífinu og víð-
ar hafi leyft sér slíkt.
4 Lífskjör landsmanna munurýrna um skeið með aukinni
skuldabyrði og af öðrum ástæðum
en IceSave-ábyrgðirnar eru ekki að-
alorsök þess. Aðrar erlendar skuldir
þjóðarbúsins vegna þyngra.
5 Svo virðist sem Norðurlöndinhafi bundið stuðning sinn við
efnahagsáætlun stjórnvalda við
ásættanlega niðurstöðu IceSave-
málsins af sjónarhóli Evrópuland-
anna, það er við staðfestingu Alþing-
is á samningnum við Breta og Hol-
lendinga. Verði samningnum hafnað
virðist því líklegt að Norðurlöndin
leggi stuðning sinn við áætlunina á
ís. Þá kemst áætlunin í uppnám því
að AGS getur ekki vænzt þess að
önnur lönd hlaupi undir bagga ef
Norðurlöndin ganga úr skaftinu.
Fari svo dregst önnur innborgun
AGS til Íslands – sú, sem átti að ber-
ast í febrúar, og á nú að berast í
ágúst – um óákveðinn tíma. Þá verð-
ur Ísland aftur statt á berangri líkt
og í október 2008 svo sem fjár-
málaráðherra hefur lýst. Og þá get-
ur ríkissjóður lent í vandræðum með
endurgreiðslu gjaldeyrisláns frá
2006, sem fellur í gjalddaga 2011.
Þarna liggur öðru fremur hættan á
að ríkissjóður geti ekki staðið skil á
skuldum sínum. Það væri afleit nið-
urstaða.
Lífskjörin
rýrna
um skeið
 16