Morgunblaðið - 26.07.2009, Side 8

8 FréttirVIKUSPEGILL
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 26. JÚLÍ 2009
Eftir Kristján Jónsson
kjon@mbl.is
G
eimferðir vekja ekki jafn
mikla athygli og í upphafi
geimaldar; kapphlaupið
milli risaveldanna
tveggja, Bandaríkjanna
og Sovétríkjanna, ýtti þá mjög undir
áhugann enda kalda stríðið á fullu.
Síðan 1972 hafa menn auk þess látið
duga að hringsóla í nokkur hundruð
km hæð yfir jörðu en ekki siglt nokk-
ur hundruð þúsund km leið um tómið
til mánans eins og fyrst var gert
1969. En margir álíta nú að aðeins
hafi verið um að ræða hlé, geimferðir
muni aftur heltaka okkur öll: Mars
verði næstur á dagskrá.
Og heimspólitíkin er aftur farin að
setja mark sitt á geiminn. Kínverjar
eru orðnir þriðja geimferðaþjóðin og
þeir ætla sér stóran hlut. Háþróuð
geimferðatækni getur skipt sköpum
fyrir stórveldin í framtíðinni, ekki
síst ef hann verður vettvangur fyrir
vopnuð átök.
Er ótvírætt gagn að mönnuðum
geimferðum, eru þær bara pólitískt
áróðursbragð? Flest sem menn hafa
afrekað með þessari aðferð hefði
mátt gera með ómönnuðum geimför-
um sem kosta minna fé og engin
mannslíf. Vísindalegi og tæknilegi
hagnaðurinn er takmarkaður, segja
margir. En fáir Bandaríkjamenn
taka samt í alvöru undir með þeim
sem segja að óþarfi hafi verið að fara
til tunglsins. Stoltið er mikið yfir því
að hafa verið fyrstir til að láta gaml-
an draum jarðarbúa rætast.
Bandaríkjamenn eru langfremstir í
geimrannsóknum en margar þjóðir
sækja nú fram á þessu sviði. Al-
þjóðlega geimstöðin, ISS, er
umsvifamesta alþjóðlega verkefni
sem nokkru sinni hefur verið ráðist í
á sviði geimrannsókna. Þar eru gerð-
ar rannsóknir á þyngdarafli, hita og
þrýstingi með aðferðum sem ekki er
hægt að beita á jörðu niðri, gerðar
tilraunir með ný efnasambönd í iðn-
aði og á sviði fjarskiptatækni, einnig
læknisfræðirannsóknir. Alls eiga 14
ríki aðild að verkefninu auk Banda-
ríkjanna og Rússlands.
Geimferðir kosta mikið fé
Ferð Armstrongs, Aldrins og Coll-
ins árið 1969 var kostuð af ríkisvald-
inu. En geimferðir eru dýrar fram-
kvæmdir. Bent er á að ríkissjóður
vestra verði svo skuldsettur eftir
hjálparstarfið í kreppunni að gæta
verði mikils aðhalds. Svo gæti farið
að einkafyrirtæki (sem þegar eru
farin að bjóða upp á geimferðir gegn
greiðslu), kosti að einhverju eða öllu
leyti fyrstu ferðina til Mars.
Bandaríska geimferðastofnunin,
NASA, hyggst á næsta ári leggja
geimferjunum og munu síðan líða
fimm ár án þess að Bandaríkin ráði
yfir geimfari sem flutt geti menn.
Þangað til verða Bandaríkjamenn að
fá far með rússneskum Sojuz-
geimferjum til ISS sem einhvern
tíma hefði þótt saga til næsta bæjar.
En NASA hefur samið áætlun er
nefnist Constellation og áætlað er að
kosti um 100 milljarða dollara; liður í
henni er að smíða ný geimför og eld-
flaugar. Stofnunin gerir ráð fyrir að
senda menn til Mars árið 2030 í
fyrsta lagi.
Áður verður komið á fót var-
anlegri stöð á tunglinu árin 2020-
2025, m.a. til þess að hægt verði að
þjálfa væntanlega Marsfara í að tak-
ast á við óvenjulegar og erfiðar að-
stæður. Finnist þar frosið vatn má
nota það til drykkjar en einnig mætti
vinna úr því súrefni og vetni til að
framleiða bæði loft og eldsneyti á
hreyfla geimfara er síðan færu til
Mars. Ferð til tunglsins tekur aðeins
fáeina daga en ætli menn til Mars
tekur ferðin fram og aftur minnst
sex mánuði.
Tunglið óþarfa milliliður?
En er þetta óþarfa fjallabaksleið,
væri betra að fara strax að undirbúa
ferð til Mars? Það telur Edwin Aldr-
in, maðurinn sem varð annar í röð-
inni til að stíga á tunglið árið 1969.
Hann segir að áætlun NASA sé
bruðl með peninga og tíma. Ætli
menn að fara til tunglsins á undan
Marsferðinni sé það aðeins „fegruð
endurnýting á því sem við gerðum
fyrir 40 árum“. Hann vill að stefnt
verði að því að láta menn lenda á
einu af tunglum Mars, Phobos, um
2025 og komið verði síðan upp var-
anlegri stöð fyrir vísindamenn á
Rauðu plánetunni. Numið verði land.
Ýmsir taka undir með Aldrin og
hvetja til þess að Marsferð verði
þegar sett á dagskrána, menn ráði
yfir nægilegri þekkingu til þess og
ekki sé eftir neinu að bíða. Mars hef-
ur þegar verið kannaður með gervi-
hnöttum sem myndað hafa yfir-
borðið og með tækjum eins og Mars
Rover sem hafa lent, tekið myndir
og greint sýnishorn úr jarðveginum.
En ólíklegt er að menn gefi nokkurn
tíma upp á bátinn hugmyndir um að
senda menn á staðinn. Draumar
verða ekki kveðnir niður með rökum.
Vonin um ný, vísindaleg afrek og
spennan sem fylgir því að kanna
ókunna stigu reka menn áfram,
hvort sem það er við rannsóknir á
hafdjúpunum, frumunni eða geimn-
um.
Aftur út í geiminn
 Ferð til Mars yrði rándýr en einkafyrirtæki gætu lagt hönd á plóginn við fjármögnun
 Frá 2010 til 2015 munu Bandaríkin ekki ráða sjálf yfir tæki til mannaðra geimferða
 MENN hafa lengi velt fyrir sér
hvort líf sé á öðrum hnöttum, vél-
menni, sem send hafa verið til
Mars, hafa ekki fundið neitt. Hugs-
anlegt er þó talið að þar hafi ein-
hvern tíma þrifist frumstætt líf.
En hvað á að gera ef þar finnst
enn, þrátt fyrir allt, einhvers konar
frumstætt líf eða jafnvel líf af öðru
tagi en á jörðinni, með allt aðra
gerð erfðaefnis en hjá okkur? Ætti
þá að friða svæðið eins og Suð-
urskautslandið til að vernda það
fyrir ágangi?
Útsendari Opportunity-vélmennið
hefur kannað stórt svæði á Mars.
En hvað nú ef …?
 GAGNIÐ af geimrannsóknum
hefur reynst mikið; gervihnettir
sem þjóna fjarskiptum og veður-
stofum eru gott dæmi. Nútímalíf er
óhugsandi án aðstoðar gervihnatt-
anna sem fyrst litu dagsins ljós
1957 þegar Rússar skutu Spútnik á
loft. Framfarir í rafeindatækni
hafa gert þessa þróun mögulega og
valdið því að til eru farsímar með
meiri tölvugetu en allt sem búnaður
NASA réð yfir þegar menn fóru
fyrst til tunglsins 1969.
Ómissandi
gervihnettir
 VISTIN um
borð í geimfari
hefur að sögn
skánað frá fyrstu
tunglferðinni og
búningurinn er
sagður mun
þægilegri. Sal-
erni er í geim-
ferjum Banda-
ríkjamanna en engin sturta; fólk
verður að þvo sér í áföngum. Loftið
er síað til að fjarlægja allan óþef. Í
Alþjóðlegu geimstöðinni er allt
vatn endurnýtt. Dvölin í Marsfari
verður minnst þrír mánuðir hvor
leið og því ekki gott ef ósætti kem-
ur upp.
Örsmár og
lokaður heimur
MARTIN Rees, lávarður og forseti
Konunglega vísindafélagsins í
Bretlandi ritaði nýlega grein í Gu-
ardian um geimferðir en hann er
prófessor í eðlisfræði í Cam-
bridge. Rees segir að framfarir í
gerð vélmenna minnki stöðugt
þörfina fyrir mannaðar geimferðir
en samt verði þeim haldið áfram.
Þjóðarstolt og forvitni mannsins
muni sjá til þess.
En markmiðin og stíllinn muni
breytast. Í Kína geti ofursterkt
ríkisvald líklega fjármagnað
hættulega og rándýra áætlun á
borð við Apollo sem kom manni til
tunglsins. Viðbrögð almennings í
Bandaríkjunum þegar geimferj-
urnar fórust bendi til þess að
skattgreiðendur þar sætti sig ekki
við að lífi óbreyttra borgara sé
stofnað í umtalsverða hættu í
geimferðum á vegum ríkisins. Og
lífshættan verði enn meiri í vænt-
anlegum Marsferðum en tungl-
ferðum. Viðurkenna verði op-
inberlega að mannaðar geimferðir
séu hættulegar.
„Mannaðar geimferðir myndu
verða mun ódýrari ef þær væru
ekki kostaðar af ríkinu eða liður í
fjölþjóðlegum áætlunum heldur
kostaðar af einkaaðilum,“ segir
Ress. Hann minnir á að auðugir
menn með góða þekkingu á tækni-
málum eins og Jeff Bezoz hjá
Amazon og Elon Musk, stofnandi
PayPal, fjármagni nú fyrirtæki
sem séu að þróa nýjar gerðir eld-
flauga. Geimför framtíðarinnar
gætu orðið þakin auglýsingum
eins og kappakstursbílar og fólk
gæti sest að í geimstöðvum sem
tengdar yrðu við smástirni eða
halastjörnu. Þær gætu líka verið á
tunglinu eða Mars. „Kannski verða
„vélmennastríð“ í geimnum
gróðavænlegt afþreyingarefni.
Kannski munu landnemar úti í
geimnum lifa (og jafnvel deyja)
með augu áhorfenda um alla jörð-
ina á sér – þetta yrði hápunktur
allra raunveruleikaþátta.“
„Hápunktur allra raunveruleikaþátta“
Rannsóknastöð Alþjóðlega geimstöðin, ISS, sem verið er að smíða með
þátttöku sextán ríkja.
Okkur vantar kraftmikið
og hresst fólk, 20 ára
og eldra, sem hefur
frumkvæði og metnað,
er fljótt að læra og
tilbúið í slaginn.
Sveigjanlegur vinnutími
(vaktavinna) og árangurs-
drifin laun í boði.
Við leitum að
sölufólki í
símasölu