Ísfirðingur - 17.06.1961, Side 2

2
ISFIRÐINGUR
Rödd Jóns Sigurðssonar
Allir vita, aö Jón Sigurósson forseli er þjóöhelja Is-
lendinga og þaö einkum og sér í lagi vegna þess, aö haiui
var foryslumaöur þjóöar sinnar í stjörnmálabarátiunni viö
Dani. Vmfram þaö er þó harla misjafnt lwaö menn vita
um þaö, hver barátta Jóns Sigurössonar raunverulega var.
Hér veröur nú brugöiö upp fáeinum myndum úr rilum
og rœöum Jóns Sigurössonar. Þaö er gert lil aö minna á
lwe fjölþælt áhugamál forselans voru og þó um leiö lil
aö sýna aö í málflutningi var haiui sá snillingur og svo
víösýnn og framsýnn í hugsun aö enn i dag liafa orö hans
meiuitagildi fyrir íslenzka lesendur auk þess, sein þau
eru lieimid um mesta höföingja íslenzkrar stjórnmálasögu.
Fyrirsagnir allar eru frá blaöinu.
Því var næsta almennt trúaö fyrir daga Jóns Sigurös-
sonar, cinkum í Danmörku, aö ísland væri svo fátækt land
aö þaö væri ekki sjálfbjarga og liföi raunar af dönsku
náöarbrauöi. Jón Sigurösson lagöi mikiö starf í þaö aö
endurskoöa reikninga Dana og vekja trú þjóöar sinnar á
sjálfa sig og ■ land sitt jafnhliöa því, sem haiin túlkaöi
stjórnarfarslegan rétt hennar aö lögum.
Island er sérstakt land.
í raun réttri er þó stjórnarmálið
aðaikjarni og aðalundirstaða alls
þessa máls. Það er hinn íorni rétt-
ur vor íslendinga til sjálísforræð-
is, sem byggist á gamla sáttmála,
og þeim samnmgum sem gerðir
voru eftir honum við konunga,
hvern eftir annan, og aldrei hefur
með lögum verið af oss tekinn.
Öll saga lands vors sýnir, að það
hefur aldrei verið partur úr öðru
ríki, eða öðru landi, það hefur sér
í lagi aldrei verið landshluti úr
Noregi, eða landshluti úr Dan-
mörku, heldur hefur það verið sér-
staklegt sambandsland, sameinað
Noregi og síðan Danmörku en með
sérstaklegum landslögmn og rétt-
indum, sérstaklegu dómsvaldi og
kirkjuvaldi og yfir höfuð að tala
með þeim einkennum, sem sérstak-
leg þjóðfélög hafa.
Eignir íslenzkrar þjóðar.
Þessi tilhögun stóð óspjölluð og
óhögguð þegar á allt er litið í 300
ár, frá því íslendingar sömdu við
Noregskonung og til þess siða-
skiptin, sem kennd eru við Lúther,
voru innleidd á íslandi. Það er eigi
að síður engin ástæða til að í-
mynda sér, þegar breytingin varð
með siðaskiptunum, að konungur
hafi ætlað framar að svipta Island,
en aðra hluta ríkis síns, eignum
þess, því þó konungsvaldiö kastaði
eign sinni á góss og allar tekjur,
sem heyrðu til andlegu stéttinni,
eins á Islandi og annars staðar,
þá getur enginn neitað, að konung-
ur kom þar fram sem konungur á
íslandi, en ekki sem konungur í
Danmörku eða Noregi, og fylgdi
fram þeirri reglu, sem almennt var
boðuð í siðabótarflokki Lúthers,
að andlega stéttin hefði einungis
andleg störf á hendi, og ætti ekki
að fást um veraldleg góss né
garða, en þetta ætti hið veraldlega
vald að annast, og þess skylda
væri aftur á móti að sjá hinni
andlegu stétt fyrir nægu uppheldi,
og annast allar veraldlegar þarfir
þjóðarinnar. Af þessu er auðsætt,
hversu réttilega ber að skoða það,
að konungur tekur undir sig góss
klaustra og kirkna á Islandi, tíund-
ir o.fl., að það er til þess, að verja
eignum þessum í landsins eigin
þarfir á annan hátt en fyrr, en
ekki til að draga þær í sinn sjóð,
eða í sjóð Danmerkur eða Noregs,
því að það hefði verið rangindi
eða rán, sem vér getum ekki gert
ráð fyrir að konungur hafi viljað
fremja.
Fjárhald Dana.
Það getur til að mynda ekki
svipt oss neinum rétti í sjálfu sér,
þó góss þau, sem landið átti, sé
fyrst tekin, síðan séu þau seld og
dregin inn í sjóð Danmerkur sér-
staklega, síðan sé þeim eytt að
oss forspurðum og alls ekki í lands
vors þarfir, og loksins þegar það
er búið, þá sé fyrst komið og
heimtað tillag af íslandi, þar sem
áður hafði ekki bólað á neinum
reikningum, meðan verið var að
eyða góssunum. Það er svo nauða-
líkt því, eins og ef einn maður
tæki að sér annars fé með því
skilyrði, að sjá fyrir honum alla
hans daga, en síðan eyddi hann
öllu fénu og æti það upp, og þegar
það væri búið þá segði hann við
félaga sinn: ,,Nú má ekki svo búið
standa, góði vin, því ég má leggja
fyrir þig svo eða svo mikið á ári,
en þú leggur ekkert á móti, þú
verður nú að hafa einhver ráð að
borga mér tillag mitt, enda er bezt
við skiljum f járhag okkar í sundur
og þú annist þig sjálfur héðan af.“
Mundi þá ekki þykja sanngjarnt
að hinn svaraði: „Gott og vel, en
góss mín, sem þú hefur fengið,
voru svo mikils virði, að ég hef
aldrei unnið upp afgjald þeirra á
ári, er ég fús á að skilja fjárhag
við þig, en þegar við skiljum verð
ég að biðja um góss mín aftur,
eða fullt andvirði þeirra eftir rétt-
um reikningi." Þannig er hér á-
statt. Danmörk tekur landseignir
vorar og sóar þeim. Þegar það er
að mestu búið kemur hún og
heimtar tillag á ný án þess að
géra grein fyrir að eignum þessum
sé eytt á nokkum hátt í vorar
þarfir.
Undarleg reikningsskil.
Vér sáum nú þegar á því, sem
frá var skýrt, á hvílíkum gmnd-
velli úrskurður konungs var
byggður, það er að segja á skýrsl-
um stjómarráðsins, sem voru aft-
ur byggðar á öldungis rammskökk-
um reikningi frá rótum, á slíkum
reikningi, sem telur allt útgjalda-
megin en ekki helminginn tekju-
megin, sem ber upp á ísland 15000
ríkisdala árlega skuld í stað þess
að telja, að það ætti hjá Dan-
mörku verðið fyrir meginhluta
landsgóssanna, andvirði fyrir allar
jarðir biskupsstólanna og skól-
anna, töluverða lausasjóði, sem
þar til heyrðu, og að endingu á-
góða af allri verzlun landsins, sem
var bundin einungis Danmörku í
hag eða mest Kaupmannahöfn.
Andvirði seldra þjóðjarða
fært íslandi til gjalda.
Konungur hafði skipað í úr-
skurði 1790 að allt andvirði þess-
konar jarða eða eigna, sem seldar
yröu, skyldi ganga í ríkisskulda-
sjóðinn, sem hafði einskonar stjórn
sér í lagi og átti að sjá um skulda-
gjöld ríkisins. Eftir þessum úr-
skurði voru öll andvirði seldra
þjóðjarða á íslandi goldin inn til
ríkisskuldasjóðs.
Reikningar íslands hjá Rentu-
kammerinu vom svo lagaðir, að
það sem kom fyrir seldar jarðir
var talið meðal útgjalda landsins,
en ekki með inngjöldum þess, svo
að sala þessi varð íslandi tvöfald-
ur skaði, fyrst með því, að missa
bæði tekjurnar af jörðinni og jarð-
arverðið með leigu þess, og þar
næst með því, að fá jarðarverðið
talið til útgjalda í reikningunum.
Ný félagsrit 1867.
Einveldi danskra ráðherra
á íslandi.
Því mun varla verða neitað, að
Friðrekur konungur hinn sjöundi
hafi afsalað sér einveldið 1848 til
réttarbótar öllum sínum þegnum,
eins á íslandi og annars staðar.
Þessi afsalan er oss að engu gagni,
nema hún leggi stjórn Islands mála
í hendur Islendingra sjálfra og
fulltrúaþings þeirra. En það fer
fjarri að svo sé gjört. Hin æðsta
yfirstjórn vor er í höndum danskra
ráðgjafa, sem skiptast um án til-
lits til Islands, koma og fara eftir
því sem á stendur í Danmörku.
Hver af þessum ráðgjöfum lætur
samt eins og hann sé einvaldur á
Islandi í nafni konungs, og nær
konungssamþykki til hvers eins,
sem hann stingur upp á meðan
hann er við stjórn, eins og hann
væri einvaldur bceði yfir konungi
og yfir þingi og þjóð. Með þessari
tilhögun verður öll yfirstjóm á Is-
landi tvíbent. önnur hliðin verður
einveldi, þar sem hin danska stjórn
eða ráðgjafinn í Kaupmannahöfn
skipar og skikkar eftir vild sinni
eða ráðum einstakra manna, önnur
hliðin verður þjóðstjómarleg, þar
sem ráðgjafinn hefur ábyrgð, og
fer frá embætti eða til eftir stjórn-
arlegum ástæðum, en hann hefur
alls ekki ábyrgð fyrir Alþingi,
og því er oss hans ábyrgð ónýt,
svo vér höfum það eina af honum,
sem er einveldislega hliðin og
gjörræðið. I hinum íslenzku fjár-
stjórnarmálum kemur þetta eink-
um fram með öllum sínum ókost-
um og annmörkum. Þessir gallar
gjöra það stjórnarskipulag, sem
nú er á íslandi, óhafandi og óþol-
andi, og úr því verður ekki bætt
fyrr en Alþingi fær fullt löggjafar-
vald og fjárveitingavald, og lands-
stjórn verður sett á Islandi með
lögfullri ábyrgð fyrir Alþingi.
Ný félagsrit 1872.
Sækist þó seint muni.
Þær voru tíðirnar að Island var
svipt öllu sjálfsforræði, málum
þess var kastað fram og aftur í
dönskum skrifstofum eins og af
hendingu, hvorki embættismenn
né þjóðin sjálf létu til sín heyra
nokkra kvörtun, heldur miklu
framar lofuðu og guldu þakkar-
gjörð. Menn skyldu hugsa, eftir
því sem sumir verða hræddir og
kvíðafullir þegar talað er um
sjálfsforræði íslendinga, að þessar
tíðir hefði verið gullöld íslands, en
það fer fjarri. Á þeim tímum varð
ísland svo aumt, að stjórnin fór
fyrir alvöru að búa til áætlun um,
hvað það kostaði að flytja úr landi
burt og suður á Jótlandsheiðar
þáer fáu og langþjáðu hræður, sem
eftir lifðu á landinu. Menn geta
varla ímyndað sér nú, að slíkt
hafi komið til orða, og þó er það
satt. Síðan er ísland fékk lítið
meira frelsi, síðan íslendingar
fóru að hugsa um réttindi sín og
sjálfstæði, síðan Alþingi fór að
bera fram bænir og kröfur af
hendi landsmanna, með hin fornu
réttindi íslands fyrir augum, síðan