Ísfirðingur - 17.06.1961, Side 6

6
ÍSFIRÐINGUR
Jóh. Gunnar Ólafsson, sýslumaður
Heilinn á íslendingum
verið
úti i Kaupmannahðfn.
„íslenzkur maður sem reikar til
að mynda um sýningarsalina í
British Museum og sér þar skrúð-
bækur víðsvegar úr löndum, bók-
lellið mjallahvítt og óvelkt og
prýtt hinum fegurstu myndum,
lætur sér þá ef til vill koma til
hugar bækur sinnar þjóðar, fá-
skrúðugar, dökkar, og einatt
skemmdar. Hann má þá minnast
þess að vel getur verið að hinar
íslenzku skræður geymi efni sem
ekki er víst að þurfi að minnkast
sín hjá efni hinna, og jafnvel
skemmdirnar sýna að þær hafa
ekki legið ónotaðar í hirzlum og
aðeins verið teknar fram einstöku
sinnum tignarmönnum til augna-
gamans, heldur verið mörgum liðn-
um kynslóðum til uppörvunar og
gleði. Og má þá vera að hann mæli
fyrir munni sér gamla vísu þar
sem íslenzkri bók eru gerð upp
orð:
Hvorki glansar gull á mér
né glæstir stafir í línum,
fegurð alla inniber
eg í menntum fínum.“
Þannig lýsir dr. Jón Helgason
prófessor í Kaupmannahöfn til-
finningum íslendinga til handrit-
anna fornu og það verður naumast
gert betur. Þau voru og eru hold
af þeirra holdi og bein af þeirra
beinum, ef nota mætti þau orð.
Þegar Ámi Magnússon, fornfræð-
ingur Danakonungs, var að safna
handritunum til útflutnings úr
landinu hitti hann fyrir sér marg-
an manninn, sem ekki átti íalar
bækur, hversu miklir sem eftir-
gangsmunimir voru eða gull í
aðra hönd, og þó harðindin berðu
að dyram með ógnandi hrammi.
Við skiljum þetta vel. Handritin
voru og era fjöregg þjóðarinnar.
Liklega væru íslendingar ekki til
nú, ef ekki hefði risið upp sú
menning snemma á öldum, sem
bar þá ávexti, er fleyttu þjóðinni
yfir afleiðingar Lurka og verzlun-
aránauðar.
Islendingar hafa lifað mörg stig
niðurlægingar og nauða þau 1086
ár, sem þeir hafa þraukað í þessu
landi harðviðra og kjarviðra.
Lengst af hafa þeir átt við þröng
kjör að búa og stundum furðar
maður sig á því, hvernig þeir
höfðu það af að þreyja þorrann
og góuna. Þeim var að vísu seigla
kynslóðanna í blóð borin, en fleira
kom þar til. Hinn andlegi arfur
þjóðarinnar, sem geymdur var á
bókfelli í fögrum kverum og forn-
fálegum átti líka ríkan þátt í því
að varðveita þjóðina frá glötun.
Hún kvað og las í sig þrótt á löng-
um kvöldum vetranna, lifði með
köppum íslendingasagna og Kon-
ungasagna og lét sér af veikum
mætti fordæmi þeirra verða sér
leiðarljós. 1 daglegri önn á sjó og
landi brá bóndinn og sjómaðurinn
fyrir sig orðum fornmannanna.
Söguöldin var lífi gædd í hugskoti
þeirra. Eins er enn í dag. Þegar
vér lítum af þjóðveginum ofan í
.Geirþjófsfjörð verður fyrst fyrir
að spyrja: Hvar er Einhamar,
þar sem Gísli varðist og féll? Og
þegar bíllinn rennur fram hjá
Hæltóm hvarflar fyrst í huga:
hefur ævinlega
Skyldi Hrafna Flóki hafa staðið á
þessum tindum og horft ofan á
ísi þakinn Arnarfjörð?
Þannig lifa sögurnar enn í hug-
skoti þjóðarinnar. Á sama hátt
bregða íslendingar fyrir sig orðum
Konungasagna: Þá mælti Ólafur
konungur: Hvað brast þar svo
hátt? Einar svarar: Noregur úr
hendi þér konungur.
Þetta og ótalmargt fleira hefur
þjóðin enn á hraðbergi.
Já, handritin voru fjöregg þjóð-
arinnar og verða það um langan
aldur. Þar var það skráð, sem gaf
lífinu lit og gildi. Bóklaus þjóð á
sér enga lífs von. Þegar handritin
voru horfin úr landi, var svo sorf-
ið að islendingum, að heita mátti
að þeir verðust á hnjánum í miðj-
um valnum til beggja handa og í
bak og fyrir. Þá kom til orða að
flytja þá úr þessu fagra og fjöll-
ótta landi á svartar heiðar og flat-
ar fyrir handan haf. En skáldin
og forastumenn þjóðarinnar risu
upp og hvöttu hana til nýrra dáða
og hún hlaut sinn sigursveig undir
merki fomaldarinnar og framfar-
anna.
1 Paradísarheimt stendur skrif-
að: Heilinn á íslendingum hefur
ævinlega verið út í Kaupmanna-
höfn. Þetta má vafalaust til sanns
vegar færa frá þeim tíma að
Brynjólfur biskup og Árni Magn-
ússon fluttu íslenzku handritin til
Kaupmannahafnar. Á þeim er allt
það, sem Islendingar hugsuðu
fegurst og háleitast, spekin og
landagiftin, sem þeir áttu í fórum
sínum. Handritin eiga hvergi
heima nema á Islandi. Annað er
fjarstæða. Það hefur því komið við
hjartað á íslendingum, að Danir
virðast nú vera í þann veginn að
taka lokaákvörðun um það, að af-
henda okkur mikinn hluta hinna
fornu íslenzku handrita á fimmtíu
ára afmæli Háskóla Islands.
Nokkrar hjáróma raddir heyr-
ast, en þó ekki fleiri eða háværari
en vænta mátti. Því hefur verið
núið oss um nasir nú, að vér mund-
um og að vér hefðum notað hand-
ritin í skóleður. En sætir það
nokkurri furðu, eins og komið var
fyrir Islendingum? Hitt er ó-
skammfeilni að minna á þetta nú
og það af mönnum, sem skutu með
fallbyssum ríkisskjalasafni sínu á
féndur sína.
Hvað sem andmælum líður leik-
ur ekki á tveim tungum, að Islend-
ingar eiga bæði lagalegan rétt og
siðferðilegan til handritanna. Þau
voru af þeim tekin í skjóli sameig-
inlegs konungs, háskóla og yfir-
ráða. Og hver skilur nú og getur
lesið hin forau handrit? Að sjálf-
sögðu engir aðrir en íslendingar.
Norræna er ennþá töluð á íslandi
og verður enn um langa stund.
Allt, sem á handritin er skráð og
hugsað (þýðingar undanskildar)
er samið á Islandi. Því var stund-
um haldið fram áður, að íslending-
ar hefðu verið skrifarar Dana og
Norðmanna. Þeir hefðu aldrei
hugsað neina sjálfstæða hugsun.
Engum dettur lengur í hug að bera
þvilíka vitleysu á borð. Yrkisefni
sín og sagnfræði sóttu þeir líka
erlendis, sakir þess að þeir vora
miklir farmenn meðan þeir áttu
skip og líka einnig vegna þess að
fornmennirnir voru einnig þeirra
forfeður og arfleifð þeirra var
einnig eign íslendinga ekki síður
en annarra Norðurlandaþjóða.
Það verður mikil þjóðargleði
17. júní 1961. Þá getum vér bæði
minnst með fögnuði 150 ára af-
mælis Jóns Sigurðssonar, bezta
sonar íslands, sem var sómi þess,
sverð og skjöldur, og endurheimt
hjartfólginna bóka.
Samvinnnskipln
M.s. Helgafell — M.s. Arnarfell — M.s. Hvassafell -—-
M.s. Jökulfell —- M.s. Dísarfell — M.s. Litlafell —
M.s. Hamrafell.
Samvinnumenn kappkosta með skipastól sínum að
halda uppi ódýrum og hagkvæmum siglingum þjóð-
inni til hagsbóta.
Samband íslenzkra samvinnufélaga
S k i p a d e i 1 d