SunnudagsMogginn - 22.08.2010, Blaðsíða 36

Á
rlega sækja fjögur til fimm
hundruð fjölskyldur um sér-
fræðiaðstoð vegna svefnvanda
barna á göngudeild Barnaspít-
ala Hringsins. Arna Skúladóttir hjúkr-
unarfræðingur sagði í samtali við Morg-
unblaðið að svefnvandamál barna væru á
meðal algengustu umkvörtunarefna for-
eldra en hún hefur um langt skeið sinnt
svefnráðgjöf barna hér á landi.
„Ásamt því að sinna svefnráðgjöf á
Landspítalanum rek ég litla þjónustu ut-
an spítalans sem ég kalla Foreldraskólann
og þangað leita um þrjú til fjögur hundr-
uð aðrar fjölskyldur árlega. Gera má ráð
fyrir að um 20% barna glími við svefn-
vandamál af einhverju tagi þannig að
þetta snertir marga. Börnin sem um ræð-
ir geta verið allt frá nokkurra daga göml-
um og upp í skólakrakka. Vandamálin
eru mjög misjöfn og yfirleitt háð aldri og
þroska barnsins. Okkar hlutverk er að
styrkja foreldranna svo að þeir séu betur í
stakk búnir að annast barnið.“
Aðspurð hvort hún hafi skynjað ein-
hverjar breytingar á þróuninni á þeim
tíma sem hún hefur starfað við svefnr-
áðgjöf segir Arna að aldrei hafi verið gerð
rannsókn hér á landi um algengi svefn-
vandamála en líklega hafi hlutfall barna
með svefnvandamál haldist svipað um
langa hríð. Meginmunurinn sé fólgin í að
því að þekking foreldra sé orðin miklu
meiri sem sýni að fræðslan og umræðan
hafi skilað sér.
Hvert barn er einstakt
Margir foreldrar og áhugafólk um upp-
eldi kannast við bókina Draumland,
svefn og svefnvenjur barna frá fæðingu til
tveggja ára aldurs en Arna gaf út bókina
fyrir nokkrum árum en þar er fjallað um
leiðir að bættum svefni barna og hvernig
leysa megi minniháttar vandamál. Ný-
verið sendi hún frá sér bókina Veganesti
sem fjallar um næringu barna en þessir
tveir þættir, næring og svefn fylgjast
gjarnan að. Í bókunum byggir Arna á
þeirri hugmyndafræði að hvert barn sé
einstakt og mikilvægi þess að átta sig á
því. „Foreldrar í dag eru meira vakandi
yfir líðan barna sinna. Svefntengd
vandamál barna eru orðin viðurkennd og
lítil börn sem þjást af svefnröskun eru
ekki eingöngu skilgreind sem óvær eða
óþekk eins og áður tíðkaðist.“
Uppalendur á öllum þjóðfélagsstigum
sækja svefnráðgjöfina á Barnaspítalanum
en meðalaldur þeirra foreldra er hærri en
meðalaldur foreldra almennt. Þvert á það
sem margir halda hefur aldrei verið sýnt
fram á að svefnvandamál séu algengari
hjá frumburðum foreldra. „Af þeim sem
leita aðstoðar hjá okkur eru fyrirburar og
tvíburar aðeins líklegri til þess að kljást
við svefnvanda, sem og drengir frekar en
stúlkur. En þeir hópar sem sækja svefnr-
áðgjöf þurfa ekki endilega að endurspegla
hvaða hópar eru í áhættu. Þetta getur
hreinlega verið fólk sem er duglegra en
aðrir að leita sér aðstoðar.“
Að finna rétta taktinn
Svefnvandamál barna á aldrinum 6 mán-
aða til tveggja ára eru skoðuð út frá
þremur meginatriðum. „Í fyrsta lagi er
það takturinn á dag- og nætursvefni, í
öðru lagi sjálfshuggunarfærni barnsins,
þ.e. hvort það sé fært um að sofna sjálft
og í þriðja lagi hvaða þjónustu barnið fær
á nóttinni. Þessi atriði eru skoðuð í þess-
ari röð. Takturinn vegur þyngst og hann
þarf að vera í lagi til þess að hægt sé að
gera kröfu um að barnið sofi á nóttinni.“
Upplifun foreldra á því hvenær ákveð-
ið svefnmynstur er vandamál getur verið
misjöfn. Þegar svefn ungra barna er far-
inn að raska daglegu lífi og líðan fjöl-
skyldunnar er það vísbending um að
vandamál sé í aðsigi sem beri að reyna að
leysa. „Aðferðin sem beitt er við að leysa
vandann veltur á eðli vandamálsins og
ráðgjöfin miðast við það. Þeir sem leita
hingað eru yfirleitt með mikil svefn-
vandæði. Foreldrar með minniháttar
vanda leitar frekar til Foreldraskólans
enda er símaþjónustan þar hugsuð fyrir
almennar fyrirspurnir og léttari vanda-
mál.“
Hér áður voru börn með meiriháttar
svefnvandamál lögð inn til greiningar og
ekki síður til þess að hvíla foreldrana. Nú
horfir öðruvísi við og innlagnir hafa lagst
af nema í sérstökum tilvikum. „Fyrir um
tuttugu árum var töluvert um innlagnir
sem flestar þjónuðu þeim tilgangi að vera
hvíld fyrir foreldrana. Með bættri þjón-
ustu, þekkingu og færni hafa innlagn-
irnar nánast lagst af. Það að barnið sofi í
öðru umhverfi og/eða með öðru fólki
hefur oft mjög góð áhrif. En í dag reynum
við frekar að leggja börnin inn til ömmu
og afa eða til einhvers sem barnið þekkir
og treystir. Þetta er miklu mýkri leið, það
fylgir því mikið álag fyrir barn og for-
eldra að leggja það inn á sjúkrahús.“
Áhrif svefnleysis á sálartetrið
Flestir vita að svefnleysi er skaðlegt
heilsunni. Athygli og einbeiting skerðist,
líkamleg streitueinkenni koma í ljós, ein-
beiting, hugsun og tímaskyn brenglast,
misskynjanir og ofskynjanir glepja fólk
og endalaus vaka getur raunar í verstu
tilvikum leitt til dauða. Smám saman
byggist upp streituástand, vítahringur
spennu, svefnskorts, þreytu og kvíða.
„Líðan barna hefur áhrif á foreldra og
líðan foreldra hefur áhrif á börn,“ segir
Arna. „Ef svefnskortur er langvarandi
eru einstaklingar komnir í ákveðinn
vítahring. Einbeiting og athygli tak-
markast, viðkomandi verður berskjald-
aðri gegn andlegum og líkamlegum veik-
indum. Svefnleysi hefur áhrif á geðslag,
vinnu og hjónaband. T.d. hefur verið
sýnt fram á að einstaklingur sem er ósof-
inn getur verið hættulegri í umferðinni
heldur en drukkinn. Að halda ein-
staklingi vakandi er þekkt pynting-
araðferð og hefur verið notuð til að knýja
fram vafasamar játningar. Svefnleysið
hefur gríðarleg áhrif á einstaklinginn,
fólk áttar sig oft ekki á þessu fyrr en það
lendir í því.“
En hvaða langtímaáhrif hefur svefn-
skortur á barnið? „Þegar skoðuð eru
langtímaáhrif er oft fjallað um áhrif
vandamála sem snúa að gráti, næringu og
svefni án þess að líkamleg skýring sé á
vandanum,“ segir Arna. „Áhrif þessara
þriggja fyrrgreindra þátta (gráts, nær-
ingar og svefnvandamála) á hegð-
unarvandamál og vanlíðan síðar á ævi
barnsins hafa verið skoðuð töluvert. Í
flestum tilvikum líða einstaklingar ekki
fyrir það seinna meir þótt þeir hafi glímt
við svefnvandamál í æsku. En hjá
ákveðnum hópi er tenging við vandamál
síðar á lífsleiðinni, sérstaklega ef barn er
með vandamál tengd öllum þessum þátt-
um. Þau börn sem notið hafa aðstoðar við
að vinna úr þessum vanda koma mark-
tækt betur út en þau börn sem njóta
engrar aðstoðar – það hefur verið skoð-
að.“
Misjöfn svefnþörf
Ljóst er að ekki er hægt að sinna barna-
uppeldi eins og fyrirtækjarekstri. Ein-
staklingseðlið er of flókið til þess að vera
svo fyrirsjáanlegt. Fjölmargar bækur hafa
verið skrifaðar um svefn barna og í þeim
eru mismunandi upplýsingar um svefn-
þörf þeirra. Flestir sem vinna með svefn-
vanda barna í dag eru sammála um að
töluverður einstaklingsmunur getur ver-
ið þar á. Helsta viðmið fyrir foreldra er að
ef barn vaknar hresst að morgni hefur
það fengið nægan svefn. Arna tekur und-
ir það að svefn barna geti verið ein-
staklingsbundinn en segir jafnframt að
það sé ekki himinn og haf þar á milli.
Sofðu unga
ástin mín
Hér á landi á um fimmtungur barna við
svefnvandamál að stríða. Í þessari grein er
rætt við Örnu Skúladóttur, hjúkrunar-
fræðing og svefnráðgjafa á Barnaspítala
Hringsins, um foreldrahlutverkið og þá
þjónustu sem svefnráðgjafi veitir. Auk
þess greina tvær fjölskyldur frá reynslu
sinni af svefnleysi í kjölfar barneigna.
Ingunn Eyþórsdóttir
Arna Skúladóttir, höfundur Draumlands, svefn og svefnvenjur barna frá fæðingu til tveggja
ára aldurs, hefur nú sent frá sér bókina Veganesti sem fjallar um næringu barna.
Morgunblaðið/Eggert
’
Svefntengd vandamál
barna eru orðin við-
urkennd og lítil börn
sem þjást af svefnröskun
eru ekki eingöngu skil-
greind sem óvær eða óþekk
eins og áður tíðkaðist.

36 22. ágúst 2010