Skólablaðið - 01.03.1980, Blaðsíða 27

frelsa heiminn.
Bók Steins Tíminn og vatnið kom fyrst út
1948, en síðan aukin og endurskoðuð 1956. Þetta
verk' hans hefur fyrir löngu öðlast varanlegan
sess sem eitt minnisstæðasta verk íslenskrar
nútímaljóðlistar.
1 dag virðist formbylting sú í íslenskri
ljóðagerð sem oft er kennd við Stein Steinarr
ekki eins róttæk og almælt var fyrir 15 - 20
árum siðan. Deilurnar um Stein stóðu fyrst í stað
einkum um form. Hann æsti menn upp með yfirlýs^r.
ingum eins og: „Hið hefðbundna ljóðform er nú
loksins dautt" í viðtali við Líf og list 1950.
tilveruna með góðu og illu. Barátta Steins er
barátta við afskiptaleysi eða fjandskap tilver-
unnar og um leið ástarjátning til hennar. Að
v.era ekki til í vitund annars er sturlandi kvöl
hins einmana manns. 1 kvæði eftir kvæði túlkar
Steinn þannig þrá mannsins að lifa í vitund
mannlegrar veru.
Ekki verður rætt um Stein án þess að minn-
ast á stjórnmálaskoðanir hans sem í upphafi voru
nátengdar Kommúnistaflokki íslands. Þegar Steinn
kom til Reykjavíkur á kreppuárunum kynntist hann
nokkrum ungum skáldum og menntamönnum sem í ör-
væntingu sinni sneru sér að því í atvinnuleysinu
En sé grannt skoðao kemur í ljós að flest eru
ljóð hans ort eftir hefðbundnum reglum formlistar
innar. Tíminn og vatnið er svo dæmi sé tekið
ávallt stuðlaður og hrynjandi er mjög háttbundin.
Sum kvæðanna eru meira að segja endarímuð. Steinn
sagði sjálfur eftirfarandi: „Enginn verður skáld
fyrir það eitt að sleppa stuðlum, höfuðstöfum og
endarími, á sama hátt og enginn verður skáld
fyrir rímið eitt saman". Aftur á móti var heim-
speki Steins alger nýjung í íslenskum bókmenntum.
Heimspeki hans er heimatilbúin, hún á ekki stoð
í menningarlegri hefð eða hugmyndakerfi. Steinn
var ekki menntaður maður í formlegum skilningi
en þó var hann menntaður í list sinni. Heimspeki
hans var öfgafull og opinn farvegur tilfinningum
hans. Rök hennar eru rök ímyndunaraflsins og til-
finninga og það varein nýbreytni Steins í
íslenskum kveðskap að treysta á þess konar rök-
semdafærslu í stað réttrar hugsunar. Fánýtis-
hyggjan er uppistaða fjölmargra kvæða hans. Við
fyrsta lestur fallast margir á öfgafulla heim-
speki hans, órökstudda og andmælalaust. Líklega
er skýringin sú að við föllumst á 'hana vegna þess
að hún er ekki niðurstaða hugsunar heldur ímynd
tilfinningar sem við þekkjum frá ákveðnum stund-
um.
Hin djúpstæða og einlæga einmanakennd er sú
tilfinning sem nærir rætur flestra kvæða hans.
Það er hún sem knýr skáldið til hinnar miskunnar-
lausu baráttu fyrir því að fá staðfestingu til-
veru sinnar sem einstaklings og ná sáttum við
að undirbúa byltingu í anda kommúnismans eða
a.m.k. að umbreyta þjóðfélaginu í átt til Sovét-
ríkjanna. Haustið 1930 var síðan Kommúnistaflokk-
ur íslands stofnaður. Hann var aldrei mjög fjöl-
mennur en var töluvert áberandi og umtalaður í
íslensku þjóðlífi. 1 sterkum tengslum við flokk-
inn var harður kjarni bókmenntamanna sem skrif-
uðu greinar í ritið Rauða penna sem fyrst kom
út 1935. Þetta voru menn eins og Þórbergur Þórð-
arson, Halldór Kiljan Laxnes, Jóhannes úr Kötlum
og margir fleiri. Allir áttu þessir menn það sam-
merkt að trúa á hinn nýja heim alþýðunnar í
Sovétríkjunum þar sem mennirnir voru að þeirra
mati færir um að skapa betra líf á jörðinni og
fullkomnara þar sem ríkti jafnrétti og útrýmt
væri fátækt og kúgun. Þó að Steinn væri framan
af sömu skoðunar var hann ætíð laus í fylkingu
þessara manna og sagði reyndar sjálfur að Rauðir
pennar hefðu engin áhrif haft á hann. Stein
dreymdi um „nýjan heim, nýja menningu" og eru
þar komin sósíalísk viðhorf hans. En ekkert var
fjær Steini en oftrú á óskeikulleik fræða marx-
ismans, segja þeir sem þekktu hann vel, þó aö
hann hafi fylgt kommúnismanum á yngri árum. Enda
hafði hann engan áhuga á að sokkva sér niður í
þá pólitísku heimspeki sem þau eru byggð á. Hann
þráði umfram allt réttlæti og kannski sá hann
hylla undir það í nýju þjóðskipulagi. Síðar varð
honum ljóst að þar hafði hann látið blekkjast.
Það síðasta sem Steinn skrifaði var afmælisbréf
til vinar hans Haraldar Sigurðssonar þar sem
o