Morgunblaðið - 04.01.2011, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 4. JANÚAR 2011
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
ÁÍslandi erorkunnieytt í að
takast á um mögu-
lega aðild að Evr-
ópusambandinu,
aðallega vegna
þess að einhverjir telja mikið
snjallræði að taka upp evr-
una. Sömu aðilar telja ekkert
sérkennilegt að halda því
fram í sömu andrá að Íslandi
hafi farnast betur en flestum
öðrum ríkjum í kreppunni
sem gengið hefur yfir heims-
byggðina. Þó eru þeir þá í
raun um leið að fagna því að
Ísland skuli ekki hafa farið að
ráðum þeirra og kastað krón-
unni.
Þeir sem sjá ekkert sér-
kennilegt við þennan mál-
flutning hafa ekki heldur látið
sér bregða vegna umræðunn-
ar sem fer fram erlendis um
stöðu evrunnar og möguleika
hennar til framtíðar. Í þessu
er út af fyrir sig ágætt sam-
ræmi, en það gerir málflutn-
inginn engu skárri.
Eitt nýtt dæmi um efa-
semdir um evruna kemur frá
sérfræðingum hugveitunnar
Centre for Economics and
Business Research, CEBR.
Sérfræðingarnir telja að 20%
líkur séu á að evran verði enn
í óbreyttri mynd eftir áratug.
Í spá sem CEBR gaf út fyrir
næsta ár er fyrst nefnt að
vænta megi annarrar kreppu
evrunnar í vor, eða jafnvel
fyrr, þegar Spánn og Ítalía
þurfi að fjármagna samtals
400 milljarða evra af skulda-
bréfum. Vitaskuld er ástæða
til að vona að betur fari, en
enginn getur leyft
sér að horfa fram
hjá spádómum af
þessu tagi eða
annarri umfjöllun
af sama meiði um
framtíð evrunnar.
Þeir sem horfðu á ávarp
kanslara Þýskalands á gaml-
ársdag hafa vafalítið tekið eft-
ir því með hvaða hætti hún
ræddi stöðu efnahagsmála og
evrunnar. Angela Merkel var
afar sátt við stöðu efnahags-
mála í Þýskalandi, en ræddi
með allt öðrum hætti um evr-
una. Ólíkt sumum kollegum
sínum áttar hún sig aug-
ljóslega vel á vanda evrunnar,
en vill ekki gefa hana upp á
bátinn, enda er evran „meira
en gjaldmiðill“ í hennar huga.
Evran hentar Þýskalandi
ágætlega af ýmsum ástæðum,
jafnt efnahagslegum og póli-
tískum, enda ræður Þýska-
land að verulegu leyti ferðinni
þegar evran og Evrópusam-
bandið eru annars vegar. Þess
vegna kýs Merkel að tala upp
evruna um leið og hún við-
urkennir vanda hennar.
Það er ömurlegt að núver-
andi ráðamenn á Íslandi skuli
ekki enn hafa áttað sig á því
sem sérfræðingar í efnahags-
málum og ráðamenn í öðrum
löndum vita, að evran á við
mikinn vanda að stríða og að
framtíð hennar er afar óviss.
Hér er enn talað eins og eitt-
hvert vit sé í að sækjast eftir
aðild að Evrópusambandinu
til að taka upp evru. Hér eru
ráðamenn alveg í eigin heimi,
fullkomlega ólæsir á það sem
gerist í kringum þá.
Íslenskir ráðamenn
eru alveg ólæsir á
það sem er að
gerast í veröldinni}
Vaxandi óvissa um
framtíð evrunnar
Reyndur er-lendur útgef-
andi sagði að það
tæki sig aðeins ör-
skotsstund að ráða
tugi blaða- eða
fréttamanna, sem gætu komið
frá sér frambærilegu efni um
hvað sem væri, sem fjölmiðill
yrði að bjóða fram. En það
væri á hinn bóginn flókið
mjög að ná til manns, svo ekki
sé talað um heilan hóp, sem
gæti að staðaldri verið fynd-
inn og skemmtilegur á fjöl-
miðli. Þó hefur það víðast þótt
fínt að vera fúll og leiðinlegur,
gott ef ekki gáfumerki og iðu-
lega meginforsenda fyrir
frama og lífvænlegum launum.
Hin sundurþykka síþrefandi
íslenska þjóð sest öll í einn
sófa skömmu fyrir áramót og
horfir á skaupið sitt. Það er
svo helsta við-
fangsefni dagana á
eftir að úrskurða
hvort það hafi ver-
ið gott eða vont.
Tvö síðustu skaup
voru í meginatriðum góð, og
það er það lengsta sem skaup
geta náð, því þriðjungur þess,
þó ekki sá sami, fer í að fara í
taugarnar á þeim sem þurfa
að láta eitthvað fara í taug-
arnar á sér, sem er ómissandi
hluti í skaupsáhorfi. Sem sagt
gott skaup. Spaugstofumenn
voru í opinni dagskrá á sínum
stað og stóðu sig með ágæt-
um, enda afburðamenn á sínu
sviði. Úthald þeirra, frjór
hugur og frumlegur er þakk-
arefni og aðdáunar. Þetta
virðist enn allt, leikur og efni,
leika í höndum þeirra og
huga.
Hinir ómissandi
gleðigjafar stóðu
sig vel}
Skaup og spaug
S
á sem þetta ritar hefur hér á þess-
um vettvangi reynt að benda á þau
vandamál sem að þjóðarbúinu
steðja. Mikil skuldasöfnun rík-
issjóðs, gjaldeyrishöft sem koma í
veg fyrir að hagkerfið lagi sig að aðstæðum,
ábyrgð ríkissjóðs á krónueignum erlendra að-
ila á Íslandi, skuldir þjóðarbúsins í erlendri
mynt sem ekki er til gjaldeyrir til að standa
straum af, skortur á erlendri fjárfestingu
vegna stjórnmálaóvissu og hafta; allt eru
þetta aðkallandi vandamál sem núverandi
stjórnvöld virðast ekki ráða við.
Til þess að finna varanlegar lausnir þarf að
grípa til róttækra og sársaukafullra aðgerða.
Í fyrsta lagi þarf að gera upp við Alþjóða-
gjaldeyrissjóðinn og segja upp samvinnunni
við sjóðinn. Seðlabankinn skuldar honum 140
milljarða króna í gjaldeyri. Þessa fjárhæð þarf að reiða
af hendi og einnig gera upp við erlend ríki. Hætt er við
að gjaldeyrir Seðlabankans fari langleiðina með að klár-
ast við þetta útflæði.
Í annan stað þarf að afnema gjaldeyrishöftin í einu
vetfangi, um leið og ríkið neitar að nota gjaldeyrisforð-
ann til að bjarga erlendum krónueigendum. Líklega yrði
þetta til þess að gengi krónunnar lækkaði umtalsvert,
með tilheyrandi verðbólguskoti og hækkun erlendra
lána. Það er sársauki sem við verðum að þola. Ef bank-
arnir þola ekki afnám haftanna verða þeir að fara á haus-
inn, sem myndi þýða að fjölmargir töpuðu innistæðum.
Í þriðja lagi þarf að leita nauðasamninga hjá öðrum er-
lendum lánardrottnum íslenska ríkisins –
einkaaðilum sem eiga skuldabréf á ríkið – og
gera þeim ljóst að ekki sé til fé til endur-
greiðslu samkvæmt skilmálum.
Í fjórða lagi þarf að tilkynna Bretum og
Hollendingum að ríkið muni ekki greiða Ice-
save-skuld þrotabús Landsbankans. Ef þeir
telji sig eiga kröfu á íslenska ríkið geti þeir
leitað réttar síns fyrir íslenskum dómstólum.
Í fimmta lagi þarf að vinda almennilega of-
an af hallarekstri ríkissjóðs, því skuldir rík-
isins eru nú 109% af landsframleiðslu. Hætt
er við því að vaxtagreiðslur verði ríkissjóði
ofviða, hækki vextir svo nokkru nemi. Lækka
þarf skatta og hefja alvöru niðurskurð, þrátt
fyrir þrýsting sérhagsmunahópa.
Víst væru ofangreindar aðgerðir harkaleg-
ar. Grundvallarhugsunin á bakvið þær er hins
vegar sú, að með öllu er óréttlætanlegt að láta skatt-
greiðendur standa straum af óráðsíu einkaaðila. Þeir,
sem skuldsetja sig of mikið í erlendri mynt, verða að
gjalda þess með því að verða gjaldþrota. Með höftunum
höldum við gengi krónunnar óeðlilega háu og flytjum
meira inn og minna út en ella. Skuldasöfnunin heldur
áfram, og eftir því sem við bíðum lengur verður höggið
þyngra sem við þurfum óhjákvæmilega að taka á okkur.
Ef við förum þessa leið fullyrði ég að við yrðum skot-
fljót að ná okkur á strik á ný. Fjárfesting myndi snar-
aukast, útflutningur (í krónum talið) sömuleiðis og lífs-
kjör yrðu betri á Íslandi en víðast annars staðar.
ivarpall@mbl.is
Ívar Páll
Jónsson
Pistill
Leiðin út úr vandanum
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjórar:
Davíð Oddsson Haraldur Johannessen
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Útgefandi:
Óskar Magnússon
Bandaríkin eru að
drukkna í skuldum
FRÉTTASKÝRING
Baldur Arnarson
baldura@mbl.is
Á
hverjum degi aukast
skuldir bandaríska rík-
isins um fjóra milljarða
dala, um 460 milljarða
króna, og þarf því þrjá
daga og sex og hálfri klukkustund
betur til jafna þjóðarframleiðsluna á
Íslandi.
Aukningin er stjarnfræðileg. Á
kjörtímabilinu sem nú er lokið, þ.e. á
tímabilinu frá janúar 2009 til janúar
2011, hafa skuldir ríkisins aukist um
3,2 billjónir dala – um 3.200 milljarða
dala – í 13,9 billjónir dala. Það jafn-
gildir ríflega tvöföldun frá þinglokum
2002 er skuldirnar voru komnar í 6,3
billjónir.
Sagan er ef til vill betri mæli-
kvarði. Þannig hefur fréttastofa CBC
News bent á að úr gögnum banda-
ríska fjármálaráðuneytisins megi
lesa að þessi aukning sé meiri en sem
nemur samanlagðri skuldasöfnun
fyrstu 200 áranna í sögu þingsins, aft-
ur til ársins 1786.
Ekki ein á báti
Tekið skal fram að fleiri ríki sitja
í skuldasúpunni. Samtals skulda-
klukku tímaritsins Economist námu
heildarskuldir þjóðríkja heimsins 18
billjónum dala árið 2002. Sex árum
síðar sprakk fjármálabólan með
hvelli og spáir tímaritið því að skuld-
irnar fari í 44,13 billjónir dala á næsta
ári. Til samanburðar er heimsfram-
leiðslan í ár áætluð frá 70 til 74 billj-
ónum dala og að hún hafi verið 33,3
trilljónir 2002. Skuldir aukast því
hraðar en hagkerfin.
Skuldabyrðinni er mjög mis-
skipt. Kínverska ríkið er talið skulda
16,9% þjóðarframleiðslunnar, rúss-
neska ríkið aðeins 8,3% hennar og
Ástralía, svo dæmi sé tekið, 22%.
Bandaríkin stökkva hins vegar
úr 55% hlutfalli árið 2010 yfir í 71%
íhlutfall á næsta ári, á árinu 2012, að
því er Economist áætlar.
Ekki komist hjá sársauka
Slík skuldasöfnun bandaríska
ríkisins kallar á aukið aðhald í ríkis-
fjármálum, staðreynd sem kemur ef
til vill skýrast fram í því að ef Banda-
ríkjaþing samþykkir ekki að hækka
skuldaþröskuld ríkisins í vor, þ.e.a.s.
það hlutfall skulda af þjóðarfram-
leiðslu sem heimilt er samkvæmt lög-
um, mun ríkisstjórn Baracks Obama
forseta neyðast til þess að rifa seglin
og loka stofnunum.
Slík aðgerð yrði róttæk en þó
ekki einsdæmi því sama gerðist árið
1995 á fyrra kjörtímabili Bills Clin-
tons forseta, þegar demókratar og
repúblikanar komu sér ekki saman
um aðgerðir í efnahagsmálum.
Vaxtabyrðin þyngist frekar
Með því að hækka skuldaþrösk-
uldinn myndi ríkið fá heimild til að
taka meira fé að láni og það lánsfé
myndi enn auka á vaxtabyrðina.
Eins og rakið er hér til hliðar
hefur hagkerfið ekki rétt eins mikið
úr kútnum og ráðgjafar Obama í
efnahagsmálum áætluðu.
Afleiðingin er sú að verðmæta-
sköpun hefur ekki aukist nógu mikið
til að skapa þær skatttekjur sem rík-
ið verður að fá til að geta byrjað að
greiða niður skuldirnar.
Þá standa eftir tveir kostir. Ann-
ars vegar rýrnun skulda með verð-
bólgu þar sem verðmæti peninga í
umferð minnkar með tilheyrandi her-
kostnaði fyrir einstaklinga og fyr-
irtæki. Síðari kosturinn virðist blasa
við en hann felur í sér strangt aðhald
í ríkisfjármálum og uppsagnir á opin-
berum starfsmönnum, líkt og sveit-
arfélög vestanhafs hafa þegar neyðst
til að grípa til af sömu sökum. Við það
fækkar störfum enn frekar í landi þar
sem íbúunum fjölgar ár frá ári.
Reuters
Haldi sömu launum Starfsmaður General Motors mótmælir áformum um
hagræðingu í rekstri fyrirtækisins sem ríkisstjórnin á nú meirihluta í.
Haustið 2008 hét Obama því í
kosningabaráttunni að stjórn
hans myndi skapa 2,5 milljónir
starfa, markmið sem var upp-
reiknað í 3,5 milljónir undir
lok ársins þegar teikn voru á
lofti um að atvinnuleysi væri
að minnka. J.D. Foster, sér-
fræðingur hjá hugveitunni
Heritage Foundation, bendir á
þetta í pistli og hvernig störf-
um hefði þurft að fjölga um
7,3 millj. til að markmið um
raunfjölgun starfa um 3,5
millj. hefði náðst, m.t.t. til
aukins atvinnuleysis.
Þarf 7,3 millj-
ónir starfa
OBAMA OG LOFORÐIÐ
Reuters
Mótmælandi Krafan er skýr.