Eyjablaðið - 23.12.1990, Blaðsíða 5

EYJABLAÐIÐ
5
Herfylkingin
í Vestmannaeyjum
Forsögu Herfylkingarinnar
má rekja allt til ársins 1627 er
sjóræningjar frá Alsír réðust á
Eyjarnar og fóru um með dráp-
um og ránum. Munu hér hafa
verið drepnir 36 manns en 242
héðan rænt og hnepptir í þræl-
dóm í Algeirsborg. Eftir þennan
atburð sem nefndur hefur verið
„Tyrkjaránið" var fólk óttasleg-
ið og hræddist erlend skip er
nálguðust eyjarnar.
í bókinni Saga Vestmanna-
eyja tilfærir Sigfús M. Johnsen
frásögn gamallar konu til marks
um ótta Eyjaskeggja:„Um 1850
var kona þessi, sem þá var ungl-
ingur, í þangfjöru fyrir hús-
bændur sína, það er að rífa þang
til eldsneytis í vík einni suður á
eynni, alllangt frá bæjum. Sá
hún þá, hvar bátur stefndi að
landi frá erlendu fiskiskipi, er
þar lá fyrir utan. Taldi hún víst,
að þarna væru ræningjar á ferð,
er myndu ætla að hernema
hana. Hljóp hún þá sem fætur
toguðu upp í fjall, og komst í
hellisskúta uppi í hömrunum.
Þar beið hún til kvölds. En hinir
leituðu hennar og fundu ekki,
og fóru síðan aftur við svo búið
um borð í skipið.“
Einnig mun talsvert hafa ver-
ið um að erlendir sjómenn fóru
með ránum í úteyjum. Létu þeir
þá greipar sópa í eyjunum og
tóku fugla og egg. Oft á tíðum
tóku þeir einnig sauðfé.
Á árunum fyrir stofnun Her-
fylkingarinnar mun hafa verið
talsvert um drykkjuskap hér og
búðarstöður manna. Var óregla
þessi og iðjuleysi illa þokkað og
þótti þjóðþrifamál að stemma
stigu við sívaxandi drykkjuskap
jafnframt að stuðla að framför-
um í plássinu.
Árið 1853 fékk Andreas Aug-
ust von Kohl veitingu fyrir
Vestmannaeyjasýuslu, en þá
voru Vestmannaeyjar sér sýsla.
Gerðist hann brátt röggsamlegt
yfirvald. Fljótlega eftir að hann
kom til Eyja og fór að kynnast
högum manna ákvað hann að
stofna hersveit. Ætlaðist hann
til að allir vopnfærir menn
gengju í hana. Hver sá sem gekk
í Herfylkinguna varð að sverja
algert bindindi. Átti agi og þjálf-
un að koma mönnum að gagni
við sjósókn og úteyjalíf. Aðal-
markmiðið var þá að halda uppi
landvörnum. Var hugmyndum
hans vel tekið. Árið 1855 sendi
hann dönsku ríkisstjórninni bréf
þar sem hann fór fram á sam-
þykki hennar fyrir stofnun herf-
ylkingar hér og einnig að ríkis-
stjórnin styrkti fyrirtækið. Það
er að hún sendi vopn og ein-
kennisbúninga. Brást danska
stjórnin vel við þessarri bón og
sumarið 1856 komu hingað 30
byssur og tilheyrandi skotfæri.
í bókinni Eyjar gegnum
aldirnar segir Guðlaugur Gísla-
son svo frá:
„Kom viðbótarsendingin til
Eyja sumarið 1857 og voru þá
orðnar fyrir hendi 60 fótgöngu-
liðsbyssur með styngjum eins og
þá tíðkaðist í danska hernum,
sverð í slíðrum fyrir alla yfir-
menn, nægjanleg skotfæri og
fleira.
Þegar hér var komið var
„Herfylking Vestmannaeyja“
formlega stofnuð og henni settar
starfsreglur."
Hófust nú heræfingar af miklu
kappi. Bestur tími til æfinga var
á haustin eftir að sumarönnum
lauk og áður en vetrarvertíð
hófst. Voru æfingar í hverri viku
JOHANNA
NJÁLSDÓTTIR
einu sinni eða tvisvar. Um þetta
segir í bókinni Eyjar gegnum
aldirnar:
„Liðið var kvatt til heræfinga
með því að fáni var dregin að
hún á þinghúsinu og safnaðist
liðið þar saman og var þaðan
gengið fylktu liði undir fána
Herfylkingarinnar á þann stað,
sem æfingar fóru fram á. Þær
voru fyrst haldnar á grasgrund-
unum vestur af Löndum en síðar
inni á Brimhólaglötum.“
Hafði almenningur hina
mestu ánægju af að fylgjast með
æfingum þessum og oft stóð
fjöldi fólks, einkum konur, börn
og gamalmenni og fylgdist með.
í árslok 1858 voru 110 karlmenn
í Vestmannaeyjum á aldrinum
15-40 ára þar af voru 104 í Her-
fylkingunni.
í kring um Herfylkinguna var
mikið líf og fjör og blómstraði
menningin þar. Kapteinn Kohl
sá til þess að komið var upp vísi
að bókasafni og var það til húsa
í þinghúsinu. Komu „her-
mennirnir" þangað til að lesa og
iðka aðra menningu. Gekkst
Herfylkingin fyrir skemmtunum
og hátíðarhöldum. Héldu „Her-
mennirnir" ávallt skemmtun í
Herjólfsdal um hvítasunnuna
fyrir alla Vestmannaeyinga og
mun það hafa verið fyrsti vísir
að Þjóðhátíð Vestmannaeyja.
Var þessi hátíð nefnd „Fánahát-
íð“.
Líkamsiðkanir voru stór þátt-
ur í starfsemi Herfylkingarinn-
ar. Drengir voru þjálfaðir sér-
staklega. Telja má líklegt að
starfsemi drengjanna hafi líkst
mjög starfsemi skáta nú. Um
þetta segir í Sögu Vestmanna-
eyja: „Við alla meiri háttar
atburði hér lét Herfylkingin til
sín taka. Þess er áður getið að
Herfylkingin beitti sér fyrir
skemmtisamkomum. Við brúð-
kaup fylkingarmanna var mikið
um dýrðir og þá skotið af fall-
byssum. Herfylkingin setti sinn
svip yfir hversdagslífið í
Vestmannaeyjum um þessar
mundir og gaf drjúgan skerf til
aukinnar menningar. Lífsgleðin
blómgaðist. Þróttur og glæsi-
mennska dafnaði.“
Fljótlega fór herfylkingin að
setja á svið orustur eða orrustu-
sýningar var Herfylkingunni þá
skipt í tvö lið varnarlið og sókn-
arlið. Var það fyrrnefnda látið
koma sér fyrir úti í hrauni og
hafði það raðað tjörutunnum
fyrir framan sig. Gat þrautar-
lending varnarliðsins verið að
kveikja í tjörunni ef sókarliðið
virtist ætla að ná yfirhöndinni.
Byssurnar voru ávallt notaðar
við heræfingar en þá einungis
hlaðnar púðri. Ef varnarliðið
var til muna fámennara en sókn-
arliðið átti hið fyrrnefnda að
gefast upp. Skothæfni var æfð
sérstaklega og var þá miðað á
tréhlera úr einhverri tiltekinni
fjarlægð.
Kaptein Kohl andaðist 22.
janúar 1860. Eftir dauða hans
fór losung að komast á Herfylk-
inguna og samheldni að vanta.
Upp frá því varð hún fáliðaðri.
J.P.T. Bryde var gerður að
Herfylkingarstjóra en hann var
mestan part ársins í Danmörku.
Hvíldi þá stjórn Herfylkingar-
innar mest öll á Pétri Bjarnasen
verslunarstjóra. Hann hafði
hvorki þá þekkingu, vald né fé
sem Kohl hafði haft. Þó þótti
Pétur vel til foringja fallinn, sök-
um áhuga og skörungskapar.
Herfylkingin hafði alltaf þurft
talsvert fjármagn til að standa
straum af ýmisum kostnaði svo
sem til púðurkaupa og annars
kostnaðar varðandi vopnin eins
og viðhald og hirðingu byss-
anna. Eina úrræðið var að fá
dönsku ríkisstjórnina til að taka
þátt í kostnaðinum og skikka
alla vopnfæra menn til þess að
taka þátt í Herfylkingunni.
Lagðist amtmaður frekar gegn
því í bréfinu sem sent var til
dómsmálaráðuneytisins. Þó
kom einhver úrlausn, en hún
dugði skammt. Reyndist allerfitt
að halda uppi heræfingum með
sama áhuga og áður. Um þetta
segir í sögu Vestmannaeyja:
„Pétur Bjarnason lést 1. maí
1869 og var greftraður sunnu-
daginn 7. maí. Bjarni sýslumað-
ur Magnússon kallaði þá saman
alla liðsmenn Herfylkingarinn-
ar, og gaf út um það skriflega til-
skipun um að þeir mættu allir
við jarðarförina til að sýna for-
ingja sínum hinn hinsta sóma.
Þetta mun hafa verið með því
síðasta sem Herfylkingin kom
saman skipulögð og undir
vopnum."
Gísli Bjarnason tók við Her-
fylkingunni eftir Pétur bróður
sinn en honum tókst ekki að
halda henni saman. Hættu her-
æfingar og vígbúnaður smátt og
smátt og þótti heldur hljóðna
um torg í Eyjum. Um áhrif þau
er Herfylkingin hafði á daglegt
líf Vestmannaeyjing segir í Sögu
Vestmannaeyja: „Herfylkingin
hafði starfað hér í 15-20 ár, og
með hvarfi hennar, íþrótta- og
heræfinganna, urðu mikil svip-
skipti fyrst í stað. En áhrifin,
sem Herfylkingin og starf henn-
ar hafði hér þennan stutta tíma,
sem hún starfaði voru víðtæk og
mikil. Það er einróma álit
kunnra manna að einmitt fyrir
hennar áhrif hafi í Vestmanna-
eyjum fyrst og fremst aukist
stórum jjrifnaður og reglusemi,
og yfir höfuð færði starfsemi
Herfylkingarinnar margskonar
menningarbrag og betra skipu-
lag á ýmsum sviðum."
Að sjálfsögðu er erfitt fyrir
okkur sem nú lifum að leggja
mat á starfsemi Herfylkingar-
innar og hvert gildi hún hafði
fyrir Vestmannaeyinga. En
þrátt fyrir það er Herfylkingin í
Vestmannaeyjum einsdæmi í
sögu Þjóðarinnar, einsdæmi sem
lengi verður í minnum haft.
HÚSIÐ NOJSOMHED
í því bjó kapteinn Kohl,
stofnandi Herfylkingarinnar