Eyjablaðið - 23.12.1990, Blaðsíða 8

8
EY.TABLAÐIÐ
m KT HARALDUR GUÐNASON: W •
Menn og kynni
í þessum þætti bútast nokkur
brot úr minningum um menn
sem kunnu alþjóðamálið Esper-
anto.
Fyrst las ég um mál þetta, sem
pólskur læknir, dr.L.Zamenkof
bjó til fyrir meir en öld í blaðinu
Unga Islandi um 1920. Mér
sýndist þetta sniðugt mál og létt.
Eg eignaðist Kennslubók í Esp-
eranto eftir þorstein Þorsteins-
son hagstofustjóra. Hann var
bróðir Hannesar þjóðskjala-
varðar og alþingismanns. Þeir
bræður ólust upp í Biskupstung-
um, þjóðkunnir sæmdarmenn.
Ég fór að læra málið 1932 og
varð bænabókar fær á því ári.
Ég barði uppá hjá Þórbergi sem
var ofsaklár og skrifaði margar
stórar greinar á esperanto í blöð
í útlöndum. Þórbergur tók mér
vel, lét mér í té nöfn blaða sem
ég skyldi kaupa. Meistarinn lá
upp í dívan og lærisveinninn úr
sveitinni gleypti hvert orð hans
með aðdáun. Fljótt hætti hann
að tala um esperanto og fór að
spyrja mig í frægustu drauga í
minni sveit. Þar kom hann ekki
að tómum kofanum. Afi minn
bjó á Leirubakka á Landi og þar
var einn magnaðasti draugur
allra tíma: Leirubakkadraugur-
inn, sem lesa má um í sögu Þur-
íðar formanns. Sumir sögðu að
amma hefði borið fyrir draugsa
grautarskál hvern dag. Skyggnir
menn sögðust sjá hann móra
sitja klofvega á baðstofumænin-
um og berja löppunum í þekj-
una.
Þetta var danskur draugur -
Þórbergur var að safna þjóðsög-
um á þessum árum með Sigurði
Nordal.
Nú liðu tímar fram án þess ég
heyrði útlenda menn tala esper-
anto. Svo er það einn dag seint í
mars 1939 að ég leit inn í skrif-
stofu sem verkamannafélagið
Drífandi hafði í kjallaranum á
Sólheimum. Þar var fyrir Har-
aldur Bjarnason á Svalbarði.
Hann sagði að ég kæmi eins og
kallaður, hér væri staddur Ung-
verji sem talaði esperanto. Mað-
urinn nefndi nafn sitt Sandor
Kovacs. Hélt sýningu á ungver-
skri heimavinnu, eiginlega list-
munum. Við skildum vel hvor
annan.
Laugardag 25. mars skrfað í
kompu: „A fætur kl. 8.30.
Indælis veður. Gekk austur á
Skans að hitta Kjartan". Kjartan
frá Búastöðum var sjóveitu-
stjóri. Dælustöðin var þá undir
bakkanum. Kovacs gisti á Hótel
Berg. Við Kjartan, sem talaði
vel esperanto, fórum upp á
hótel og buðum þeim ungverska
í gönguferð. Við gengum kring-
um Helgafell á Sæfjall. Útsýni
frábært, sjórinn eins og spegill.
Kovacs sagði:„Það er þess virði
að fara alla leið frá Ungverjal-
andi til íslands til þess að sjá
þessa fegurð.“
Eftir þrjá daga lauk sýning-
unni í Akóges. Sýningin komst í
tvær ferðatöskur. Við Kjartan
og Guðmunda Gunnarsdóttir,
Munda á horninu, lærð í esper-
anto, kvöddum Kovacs á Bæjar-
bryggjunni. Hann sigldi með
Gullfossi út í nóttina. Ég sá
hann ekki síðan.
Að haustnóttum 1966 barst
mér bréf frá Kovacs. Þá hafði ég
ekki heyrt eða séð frá honum í
27 ár. Hann sagði frá íslands-
dvöl sinni 1937 og 1939 þá í 8
mánuði- Næstu þrjú ár fékk ég
nokkur bréf frá Kovacs. Síðasta
bréfið var skrifað 21. ágúst
1969. Hann skrifaði m.a. að
hann hafi aldrei ferðast til að
skemmta sér„ en 1929, í byrjun
heimskreppunnar lá leið mín
ásamt þúsundum annarra landa
minna út á þjóðvegina“. Milli
styrjalda dvaldi Kovacs í 17 Evr-
ópulöndum, til dæmis 2 ár í Fær-
eyjum. Árið 1947 snéri hann
loks heim til Ungverjalands.
Hann var fæddur 11. mars 1906
og lést í Budapest 11. desember
1969.
Sr. Halldór Kolbeins var kos-
inn til Ofanleitissóknar 1945.
Hann var einn með snjallari esp-
erantistum landsins. Séra Hall-
dór hafði skrifstofu í Bjama
fyrstu mánuði sálusorgarastarfs-
ins hér á eyju.
Mér datt í hug að heilsa upp á
esperantistann. Ég bjó til það
erindi, að biðja prestinn að
skrifa grein um esperanto í
Eyjablaðið. Prestur tók mér
alúðlega, svarar ekki spurningu
minni, horfir á spyril þennan
kankvíslega og segir: „Hvað
þýðir eminenta ? „Ágætur“,
svaraði ég. „Ég skal skrifa grein-
ina“ sagði sr. Halldór. Hann
mun hafa viljað prófa hvort
spyrjandinn kynni eitthvað fyrir
sér f málinu, en orðið ekki mjög
algengt. Prestur sagði, að ég
skyldi koma að Ofanleiti ákveð-
inn dag og sækja greinina. Þá fór
ég mína fyrstu ferð að Ofanleiti,
en þær urðu margar síðar. En nú
var klerkur ekki farinn að semja
greinina góðu. En þetta var ekk-
ert mál. eins og nú er sagt. Mér
bornar góðgerðir og prestur sat
við ritvélina. Það stóðst á end-
um að þegar ég hafði neytt veit-
inga frú Láru, hafði sr. Halldór
lokið grein um Lúðvík Zamen-
hof.
Esperanto-félag var stofnað
og ráðnir útlenskir kennarar til
að halda námskeið. Fyrst dr. A.
Mildwurf, pólskur blaðamaður,
átti þá heima í Bretlandi. Dokt-
or M. kom með Esju í júní 1948.
Skipið lá á ytri höfn eða fyrir
Eiðinu. Við sr. Halldór ætluð-
um út að skipshlið til að taka á
móti doktornum. Þá vildi svo til
að við náðum ekki í mótorbát-
inn sem sótti farþegana og bið-
um á bryggjunni. Doktor Mild-
wurf var greinilega brugðið, föl-
ur og fár. Hann sagði svo frá:
Þegar skipið nam staðar þóttist
Mildwurf viss um að þarna væri
ekki ákvörðunarstaður hans,
skipið hlyti að leggjast að
bryggju. Þá spurði einhver á
skipinu hvort hann ætlaði ekki í
land í Vestmannaeyjum. Jú,
hann hélt nú það: Drífðu þig þá
niður í bátinn. Maðurinn fetar
sig niður kaðalstigann, óörugg-
ur, miður sín. Og ekki tók betra
við þegar lagt var á stað í land.
Ylgja í sjó og báturinn tók að
velta. Þá hélt hann að sín síðasta
stund væri upprunnin. Farast
við þessa köldu kletta.
Doktorinn var til húsa og í
fæði hjá okkur Ille. Hann sat
oftast inni að skrifa allan vor-
langan daginn. Svo var hann
fjandi ýtinn að koma á mig að
vélrita greinar. Var ég lítt hrif-
inn af því. Um 20 nemendur eða
25 voru á esperanto námskeiði
Mildwurfs. Þeir urðu stofninn í
esperanto klúbbnum. „Verda
Insulo“(Græna eyjan) sem við
stofnuðum. Flest þetta fólk
flutti úr bænum eða á eilífðar-
planið.
Næsti kennari hét Russel
Scott prófessor, breskur. Hann
var líka til húsa hjá okkur Ille.
Hann vildi fá þykkan hafragraut
á morgnana. Hann var fremur
heyrnardaufur og kennsla lá
ekki vel fyrir honum. Hann var
mjög barngóður og vildi sem
oftast hossa Áka 3ja ára á hné
sér og raula við hann. Scott var
nokkur ár háskólakennari í
Bandaríkjunum.
Þriðji og síðasti útlendi kenn-
arinn var dr. Marek Wajsblum,
pólskur maður á góðum aldri en
heilsutæpur. Hann hafði mikinn
áhuga á menningartengslum
íslendinga og Pólverja. Hann
var merkilega naskur á að finna
efni í íslenkum tímaritum um
þetta efni, þó hann kynni varla
orð í málinu. Grein um þetta
efni eftir hann birtist í tímaritinu
Skírni.
Árið 1956 var alþjóðaþingið í
Kaupmannahöfn. Það var fjöl-
mennt þangað, ég held 27
klúbbfélagar. Áður var haldið
námskeið í Helsingör, í mörgum
flokkum, farið í ferðalög eftir
hádegi, kvöldskemmtanir. Friis
skólastjóri frá Árósum stóð fyrir
þessum mótum árum saman,
merkilegur hugsjónamaður. Við
Sr. Halldór vorum samferða í
lest frá Kaupmannahöfn. Sr.
Halldór ávarpaði Friis svo: Mi
estas Halldór Kolbeins plej
fama erperantisto en Islando.
(Ég er H.K. frægasti esperant-
isti á íslandi). Séra Halldór
hafði gaman af því að koma
mönnum á óvart.
Þarna var að finna nokkur
stærstu nöfnin í Esperanto
hreyfingunni. Mér er þá efst í
hug Ivo Lapenna, júgoslavnesk-
ur þjóðréttarfræðingur, frábær
mælskumaður, talaði jafnan
blaðlaust og Margrét Noll,
háöldruð, þá elsti forvígismaður
danskra fyrir útbreiðslu alþjóða-
málsins.
Eyjakvöld í Helsingör var
fjölbreytt og þótti takast vel.
Við Sigmundur Andrésson lék-
um þátt úr Skugga-Sveini. Hann
lék Ketil. Halldór Kolbeins
þýddi leikritið allt á esperanto.
Alþjóðaþingið var haldið í
Tækniháskólanum í Kaupmann-
ahöfn. Þáttakendur um 2.500.
Tívolí bauð öllum frítt í garðinn
alla vikuna. Skipverjar af rúss-
nesku skipi léku þar listir sínar
kostulegar. Þá var öllum boðið í
Tuborg verksmiðjusal stóran,
um 300 manns á dag. Var óspart
veitt af glöðum gestgjöfum.
Árið 1964 sóttum við hjónin
þing Esperantosambands N-
Ameríku. Þá er við komum á
fundarstað sat nokkur hópur
fólks á tröppum hússins. Rísa þá
á fætur tvær frúr og heilsa mér
með mikilli blíðu. Nokkuð tví-
átta svipur kom þá á mína frú. í
Helsingör kynntist ég m.a.
tvennum hjónum frá Bandaríkj-
unum og tveim börnum annarra
þeirra á táningaaldri - ágætt
fólk. Nú voru þessi hjón komin
þarna um langan veg. Dorothe
svo heitir önnur ameríska frúin
segir: -Hvað segir þú mér frá
Konna? Allt gott það ég best
veit. -Dorothe: -þú manst eftir
Lonis okkar, nú er hún gift
kona. -Ég: Konni er nú líka
giftur. Happy end. Konni:
Konráð frá Landlyst. Var einn í
hópi þess unga fólks sem fór
með okkur hinum eldri, á Esp-
erantoþingið í Kaupmannahöfn,
prýðisfólk. Ég flutti stutta tölu
um Esperanto hreyfinguna á ísl-
andi.:-
í lokin skal nefna að árið 1977
var alþjóðaþing espernato-
sambandsins haldið í Reykjavík,
í Háskólabíó. Þátt tóku rúmlega
þúsund manns.
Neðsta röð frá vintri: Ella Dóra Ólafsdóttir, Ólafur Halldórsson, Lára Halldórsdóttir Kolbeins, Anna Friðbjarnardóttir, Karl Sigurhansson, Þór-
arinn Magnússon. Önnur röð: Þórey Kolbeins, Gunnlaug Einarsdóttir (bak við Láru), Ásta Gránz, Ester Hansen. Þriðja röð: Ólafur Gránz, Bald-
ur Ragnarsson (gestur), Ólafur S. Magnússon (gestur), Lára Kolbeins. Fjórða röð: Sigmundur Andrésson, Halldór Kolbeins, Haraldur Guðna-
son, Ille Guðnason. Myndin er tekin á fundi í La Verda Insulo uni eða eftir 1950.