Eyjablaðið - 23.12.1990, Blaðsíða 6

6_________________________________EYJABLADIÐ
Glöggt er gests augað
í júní 1924 birtist grein í Ægi mánaðarriti Fiskifelags íslands, eftir
hinn kunna frumkvöðul Bjarna Sæmundsson fískifræðing, þar sem
hann greinir frá ferð til Vestmannaeyja þá um veturinn, og ber
saman við ferð til Eyja sem hann fór á árinu 1899, eða 25 árum
áður.
Nú í vetur gerði ég mér ferð
til Vestmannaeyja (til Eyja,
eins og sagt er þar og í nágrenn-
inu), til þess að sjá fiskveið-
arnar þar í fullum gangi, því að
á sumrin er þar allt dauft og
dautt á móti því sem er á vetrar-
vertíðinni og störf manna snú-
ast þá mest um það að verka
vertíðaraflann og koma honum
frá sér. Og eins og ég í téðri
grein gerði dálítinn samanburð
á ástandinu í Bolungavík um
síðustu aldamót og nú, eins ætla
ég hér að gera lítilsháttar
samanburð á ástandinu í eyj-
unum þá og nú; en sá er þó
munurinn, að í Bolungavík
hefur komið töluverður aftur-
kippur síðasta áratug, en Vest-
mannaeyjar eru í sífelldri fram-
för á sviði fiskveiðanna.
Ég kom fyrst til rannsókna til
eyjanna 1899. Þá bar ekki sér-
lega mikið á eyjunum sem
veiðistöð, rniklu minna en um
og eftir miðja 19. öld, því að
síðari hluta aldarinnar hafði
yfirleitt verið aflatregða; út-
vegurinn hafði gengið mikið
saman um miðja öldina 30 skip,
flest þeirra feiknastór, átt-tíró-
in, en 1896 aðeins 12skip; þá
var hnignunin mest. Til þess
tíma höfðu menn aðeins brúk-
að handfæri (og skötulóðir og
hákarlasóknir), en 1897 hefst
nýtt tímabil í veiðisögu eyj-
anna, því að þá fóru menn fyrst
að reyna vanalegar fiskilóðir,
og voru það þeir Magnús Guð-
mundsson Vesturhúsum, er
kynnst hafði lóðinni á Aust-
fjörðum, Gísli Lárusson og
Hannes Jónsson, sem gerðu
fyrstu tilraunirnar. Magnús var
forkólfur tilraunanna og hafði
almennilega lóð, hinir höfðu
gert sér lóðir úr enskum lang-
línuás með önglum nr. 7. Svo
komu aðrir á eftir. Reyndist
lóðin svo vel, að hún var svo að
segja orðin eina veiðarfærið um
aldamótin, og útgerðin fór nú
að vaxa aftur, svo að 1900
gengu orðið 27 skip (langflest
áttæringar). Með lóðabrúkun-
inni varð og sú breyting á, að
hin stóru vertíðarskip með
gamla Vestmannaeyja-laginu
lögðust niður, en í þeirra stað
voru tekin upp um aldamótin
skip með færeysku lagi, lang-
flest áttróin, því að þau voru
miklu hentugri við lóðina. 1899
kom fyrsti Færeyjabáturinn frá
Austfjörðum, en 1902 var fyrst
smíðaður Færeyingur í Eyjum.
Um aldamótin fóru menn að
veiða síld til beitu (í lagnet) og
komu sér upp frystikassa, en
íshús kom seinna (1901).
Þessi útgerð óx nú svo, að
veturinn 1906 gengu 45 skipog
nokkrir bátar á vertíðinni, en
svo byrjar aftur nýtt tímabil:
mótorbátarnir koma til
sögunnar. 1904 kom mótor-
bátur frá Reykjavík, en þótti of
lítill til fiskveiða.Árið eftir fá
þeir Þorsteinn Jónsson í Lauf-
ási og Sigurður Sigurfinnsson,
hvor sinn bát frá útlöndum og
gengu þeiráveiðar 1906.Bátur
Þorsteins aflaði 15 þús. Varð
þetta til þess, að mótorbátum
fjölgaði þar svo fljótt, að 1907
urðu þeir 18 og 1908 nær 40.
Þessir bátar voru fyrst smíðaðir
ytra (í Danmörk), voru 33 feta
langir, höfðu 8 hesta vél (flestir
Dan) og 5-6 mílna ferð. Á
hverjum bát voru 6 menn og
lóðir 60 strengir, með 70 öngl-
um= 4200 önglar. Samfara
mótorbáta fjölguninni fækkaði
róðrarbátunum mjög, en næstu
árin hægði nokkuð fjölguninni,
enda fór nú að verða hæpið að
eiga stóran flota af þeim á höfn-
inni, eins og hún var frá náttúr-
unnar hendi, ekki full örugg í
austan-aftökum. Var því farið
að vinna að því, að fá höfnina
bætta svo, að fullt öryggi feng-
ist. Skal ég ekki rekja sögu þess
máls, aðeins geta þess að nú eru
komnir tveir skjólgarðar í
hafnarmynnið og höfnin þar
með svo vel varin, að öllum
skipum er óhætt á henni, hvað
sem á gengur, ef garðarnir
halda.
Þegar komið var svo langt
hafnargörðunum, að þeir fóru
að veita verulegt skjól, má
segja, að nýr þáttur byrjaði í
veiðunum. Nú fóru bátarnir að
geta verið stærri, kraftmeiri og
hraðskreiðari og þar með betri
og öruggari sjóskip en hinir
eldri, og það er alkunna, að
Vestmannaeyja fiskimenn hlífa
hvorki sér né bátum sínum, og
komast oft í hann krappan, og
því lífsnauðsynlegt, að bátarnir
séu sterkir, gangmiklir og
sæmilega stórir (einkum vegna
netanna).
Um svipað leyti og byrjað var
á hafnarbótunum kom nýtt at-
riði til sögunnar sem líka hefir
haft afarmikil örvandi áhrif á
fiskveiðar Vestmannaeyinga,
og það var þorsknetabrúkunin.
Þorskanet komu þangað seinna
en í aðrar veiðistöður austan
Reykjaness. Fyrsta tilraunin
var þó gerð 13. apr 1908, og
hana gerði Þorsteinn Jónsson í
Laufási, eftir áeggjan minni, en
af því að netin voru ný og tein-
arnir svo snúðharðir, að þau
fóru í vöndul, fékk hann aðeins
1 fisk í það skipti. (Mjór mikils
vísir!) Svo reyndi hann ekki
aftur fyrr en 1911 og fékk þá
alls 500 fiska. 1912-1914 gerði
svo Norðmaðurinn Förland
frekari tilraunir og með betri
árangri og 1916 fóru fleiri að
reyna, með svo góðum árangri,
að þorskanetin eru nú orðin
aðalveiðarfærið á vetrarvertíð
og aflinn, sem í þau hefir feng-
ist, smámsaman farið svo mjög
fram úr lóðaraflanum, að á ver-
tíðinni 1923 var hann hér um
bil 2/3 af öllum aflanum (ca.
1,6 milj. fiska) og á síðustu
vertíð tiltölulega enn meiri (um
2/4, eða nær 2 milj.). Samfara
þessum aukna afla hefir mótor-
bátunum fjölgað svo mikið, að í
vetur gengu alls 72-73 bátar
(auk 2 báta úr Rvík), þar af
lengi 64-65 með net, en aðeins
2-3 róðrarbátar (með færi og
lóð). Anars er tala þeirra báta,
sem brúka net eða lóð ekki föst,
heldur fer hún eftir því, hvort
þykir betur við eiga í það og
það skiftið.
Bátarnir eru nú flestir 12-14
smál. með 20-45 hk-vél (2-3
hk. á smál), margir smíðaðir í
Eyjum. Á lóðabátum eru 4-5
menn og 3 í landi. á netabátum
7-8 og 1 í landi. Svo er margt af
aðgerðarmönnum og fjöldi af
fólki aðkomið úr ýmsum áttum,
bæði á sjó og á landi. Hver
bátur leggur 2-3 netatrossur í
einu. Netin eru 30 fðm. löng,
feld (til helminga), 180 möskva
löng, 20-22 möskva djúp og
riðillinn 4 þuml. Yrðu öll netin,
þegar flestir leggja, alllangur
veggur. Lóðabátarnir leggja nú
tíðast 14-15 bjóð, á 6 sextuga
strengi, með 55 önglum á
streng; það verða alls um 4500-
5000 önglar á bát, eða 350 þús.
ef allir leggja lóð. Menn beita
síld, ljósbeitu og síðari hluts
vertíðar, gotu. Netin spara alla
beitu, en ganga fljótt úr sér;
riðillinn endist oft ekki nema
fáa daga. Þau eru nú flest riðin í
Noregi (því ekki í Vestmanna-
eyjum?). Menn geta stundað
netaveiðar í miklu verra veðri
en lóð, af því að netateinninn er
svo sterkur (2-2V2” maníla),
að hann þolir miklu meira átak
en lóðarásinn. Og svo létt verk
þykir gömlum Vestmannaey-
ingum netabrúkunin á við lóða-
brúkunina, að einn formaður-
inn kvað hafa kallað hana rétt
verk fyrir kerlingar, enda mun
sá sami maður ekki hafa kallað
alt ömmu sína á yngri árum.
Samkvæmt aflaskýrslum
fyrir árið 1897 aflaðist í Vest-
mannaeyjum alt það ár 66 þús.
af þorski, 16 þús. af smáfiski,
33 þús. af ýsu og tæp 4 þús. af
löngu, en í fyrra aflaðist þar á
vertíðinni einni saman 2,5 milj.
af þorski og í vetur eitthvað
svipað og langmest af þessu
ríga þorskar 80-100, að meðal-
tali um 90 í skpd.
Þessar tölur og það sem sagt
er hér að framan nægir til þess
að sýna það, hve afarmikil
breyting hefir orðið á í Vest-
mannaeyjum síðustu 30 ár og
sennilega munu allir telja það
miklar framfarir og það er ó-
efað svo, og alt er þetta að
þakka því, að menn hafa breytt