Ný saga - 01.01.1996, Page 26

Snorri G. Bergsson
Svo vildi til, að
Bjarni var bæði
utanríkis- og
dómsmáiaráð-
herra og hafði
því tögi og
hagldir í málum
Þjóðverjanna
Stefna Bjarna
var sú, að
Þjóðverjar þessir
yrðu að afla sér
heimkomuleyfa
til Þýskalands,
enda vildi hann
tæplega koma
af stað deilum
við Bandaríkja-
menn
bert Obenhaupt kaupmaður orðaði það.134
Hann bætti við:
Eins og hið háa Stjórnarráð getur skilið
óska jeg sem fyrst að mega fara hjeðan,
enda ætti ekkert að vera því til fyrirstöðu
sérstaklega þar eð jeg hvorki er kyrrsettur
nje herskyldaður heldur privat-maður og
auk þess íslenskur borgari nú um mörg ár
[borgarabréf hans var útgefið 1908]. En
með því að stríðinu er lokið ætti að vera
ástæðulaust að hefta ferðir mínar eða
verzlun mína sem að orsakalausu var heft
1916.135
Ríkisstjórn íslands féllst á röksemdir Oben-
haupts og bauð Birni Sigurðssyni, verslunar-
fulltrúa í London, að leita eftir stefnu Breta í
slíkum málum. Breska utanríkisráðuneytið
féllst síðan fúslega á að leyfa brottför Oben-
haupts og annarra Þjóðverja frá Islandi.136 En
nú hafði dæmið snúist við. Þjóðverjar vildu
komast frá Þýskalandi til íslands en fengu
ekki tilskilin leyfi, fyrst frá íslendingum og
síðan Bretum.
Á sama tíma og hernámsyfirvöld í Þýska-
landi neituðu föngunum fyrrverandi um
brottfararleyfi, var þeim flestum veitt dvalar-
leyfi á íslandi. Hinn 4. febrúar 1947 lét „ný-
sköpunarstjórnin" af störfum og „Stefanía“,
samsteypustjórn Sjálfstæðisflokks, Alþýðu-
flokks og Framsóknarflokks, tók við. Þótt hið
nýja ráðuneyti væri undir stjórn Stefáns Jó-
hanns Stefánssonar, sem verið hafði á svip-
aðri skoðun og Finnur í þessu máli, voru eink-
um ráðherrar Sjálfstæðisflokksins, Bjarni
Benediktsson og Jóhann Þ. Jósefsson, á önd-
verðum meiði við Alþýðuflokksmenn. Svo
vildi til, að Bjarni var bæði utanríkis- og
dómsmálaráðherra og hafði því tögl og hagld-
ir í málum Þjóðverjanna. Tók hann fljótlega
þá ákvörðun að veita flestum þeirra landvist-
arleyfi á íslandi, þó með þeim skilyrðum, að
dómsmálaráðuneytið eða sendiráð íslands er-
lendis, samþykktu leyfin í hverju einstöku til-
felli.137 Stefna Bjarna var sú, að Þjóðverjar
þessir yrðu að afla sér heimkomuleyfa til
Þýskalands, enda vildi hann tæplega koma af
stað deilum við Bandaríkjamenn. í stuttu
máli voru skilaboð Bjarna þessi: Þið fremjið
lögbrot með því að sigla ólöglega til íslands,
en ef hernámsyfirvöld í Þýskalandi gera enga
athugasemd við flótta ykkar, geri ég það ekki
heldur.'3#
En nú hafði málið tafist umfram það sem
eðlilegt mátti teljast. Hernámsstjórnin í
Þýskalandi hafði enn ekki veitt tilskilin leyfi
fyrir Þjóðverja, sem dvalarleyfi höfðu fengið
á íslandi. Virðast umræddir menn hafa verið
að missa þolinmæðina og 31. maí skrifaði
Árni Siemsen, ræðismaður íslands í Lubeck
og fulltrúi Rauða kross íslands í Þýskalandi,
sendiráðinu í Kaupmannahöfn og tilkynnti að
Walter Kratsch hefði strokið til fslands með
þýsku fiskiskipi.139 Mál Kratsch var ekki hið
eina sinnar tegundar og virðast umræddir
Þjóðverjar hafa myndað með sér ólöglega
„ferðaskrifstofu", sem við nefnum hér „svörtu
klíkuna“.140
„Svarta klíkan“
í júní 1947 skrifaði Árni Siemsen aftur frá
Lubeck um mál Þjóðverja þeirra sem hér um
ræðir, og kom þar fram að
fólk það, er óskar að fara heim og hefur nú
þegar fengið eða fær dvalarleyfi, er ein
„klíka“. Tekst nú hinum eða þessurn að
komast hjá því að þurfa að leggja fram
brottfarar- og endurkomuleyfið, þá fréttist
þetta um hæl hingað, og þá reyna að minnsta
kosti þeir, er leyfið af einum eða öðrum
ástæðum ekki hafa fengið, að komast
„svart“ - eins og það er hér kallað - heim
og það mundi í flestum tilfellum verða með
togurum og um ferðir þeirra fréttist sem
fyrst, er þeir eru komnir til íslands. Þeir
skrifa svo hingað og segja hinum að allt
hafi gengið vel og gefa hinum ráð, hvernig
að þeir eigi að fara að. Þeir leggja svo sömu
leið af stað og alt eftirlit með þeim tapast.
Ég býst við, að fæstir þeirra, er dvalarleyfi
hafa fengið, fái brottfarar- og endurkomu-
leyfi og þannig er eigi erfitt að sjá, hvert
stefnir.141
Þrátt fyrir að Árni Siemsen hafi einfaldað
málið fyrir umrædda menn, var hér um mikið
átak að ræða. Mennirnir voru oft handteknir
um borð í togurunum og þeir sem náðu heim
til íslands komu hingað slyppir og snauðir.142
í árslok 1947 hafði um helmingur Þjóðverj-
anna komist til landsins - flestir ólöglega. Á
24