Morgunblaðið - 15.07.2011, Síða 21

21
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 15. JÚLÍ 2011
Sumarsnjór Ekki var sérlega sumarlegt um að litast á Fjarðarheiði þar sem þessir ferðamenn fóru um á dögunum en þeir voru að ljúka hringferð um landið og ætluðu í Norrænu á Seyðisfirði.
Guðmundur Fylkisson
Nú þegar Hagsmunasamtök
heimilanna hafa hrundið af stað
undirskriftasöfnun fyrir almenn-
um, réttlátum leiðréttingum
lána og afnámi verðtryggingar
(undirskrift.heimilin.is) var við
því að búast að þeir sem mest
græða á verðtryggðum lánum
myndu koma fram með mótbár-
ur og lofa verðtryggð lán í bak
og fyrir. Í þriðjudagsmogganum
er að finna grein eftir Gunnar
Baldvinsson, framkvæmdastjóra
Almenna lífeyrissjóðsins þar sem verðtryggð
lán eru lofuð og talað er um óverðtryggða
vexti og borin saman greiðslubyrði lánanna.
Þegar forsvarsmenn íslenskra fjármálastofn-
ana og lífeyrissjóða tjá sig um verðtryggingu
skulum við leggja vel við hlustir. Ekki bara til
þess að heyra hvað viðkomandi hefur að
segja, heldur sérstaklega til að gefa því gaum
hvað ekki er sagt.
Ólögleg svikamylla?
Það sem ósagt er í greininni er stórmerki-
legur sannleikur um sérstöðu Íslands, verð-
tryggðra lána og vaxtakjara. Á Íslandi fyr-
irfinnast engir óverðtryggðir vextir,
„óverðtryggðir vextir“ breytast í takt við
verðbólgu og eru því í raun verðtryggðir, þar
sem alltaf er gert ráð fyrir verðbólgunni inn í
vextina, en verðbólgan er staðgreidd. Hin
hefðbundnu verðtryggðu lán eru hins vegar
gædd þeim margfeldisáhrifum sem lántak-
endur á Íslandi þekkja mætavel þar sem
framkvæmd þeirra er all-skuggaleg. Fram-
kvæmdin er eftir reglum Seðlabanka Íslands,
en eftir rannsókn Hagsmunasamtaka heim-
ilanna er niðurstaðan sú að hana skortir laga-
heimild. Verðtryggð lán eru í
raun þríverðbætt. Í fyrsta lagi
er höfuðstóllinn verðbættur, í
annan stað er greiðsla af höf-
uðstól verðbætt og í þriðja lagi
eru vextir verðbættir. Engin
heimild er fyrir því í lögum að
verðbæta höfuðstólinn sjálfan,
en hins vegar er heimilt að verð-
bæta greiðslur, þ.e. afborganir
af höfuðstól og vexti. Að auki
virðist skorta lagaheimild fyrir
því að bæta við höfuðstól lánsins
þannig að í raun verður til nýtt
lán mánaðarlega sem er svo
verðbætt aftur og aftur um hver
mánaðamót. Með þessu fást þau margfeldis-
áhrif sem gera það að verkum að lántakendur
greiða í raun lánið margfalt til baka.
Heildarendurgreiðsla og eignamyndun
Annað sem Gunnar lætur ósagt er um
heildarendurgreiðslu mismunandi lána. Hann
talar um að lántakendum „finnist stundum“
að verðtryggðu lánin lækki ekki þrátt fyrir
greiðslur. Þetta er ekki eitthvað sem lántak-
endum „finnst“ um lánin, þetta er raunveru-
leiki greiðslusögu láns og greiðsluseðla.
Til að útskýra betur virkni margfeldis-
áhrifanna er gott að bera saman verðtryggt
og „óverðtryggt“ lán. Munur á heildarend-
urgreiðslu getur hlaupið á tugum milljóna
fyrir 10 milljóna kr. lán. Verðtryggt 40 ára
jafngreiðslulán sem ber 5% vexti í 7% verð-
bólgu kostar um 120 milljónir króna. Ef um
jafnar afborganir er að ræða, verður heildar-
endurgreiðslan um 83 milljónir króna skv.
reiknivél Íbúðalánasjóðs. Af þessu er ljóst að
12% óverðtryggðir vextir jafngilda ekki 5%
óverðtryggðum vöxtum + 7% verðbólgu.
Margfeldisáhrif verðbóta á höfuðstól koma í
veg fyrir það. Til þess að fá sambærilegar
upphæðir í reiknivélum bankanna þarf að
setja inn 30-35% vexti. Það geta vart talist
annað en okurvextir á mannamáli. Þegar sett
er inn í reiknivél banka óverðtryggt lán með
sömu forsendum er heildarendurgreiðslan á
bilinu 21-25 milljónir og hlýtur það að teljast
ódýrari kostur, þrátt fyrir sveiflukenndar af-
borganir.
Ef borið er saman við lánakjör og eigna-
myndun í húsnæði á hinum Norðurlöndunum,
þá ber að taka fram að eignamyndun hefst
með fyrstu afborgun láns á þeim öllum og víð-
ast hvar í hinum vestræna heimi á meðan það
tekur um 28 ár fyrir eignamyndun húsnæðis
hér á Íslandi miðað við ofangreint lán.
Verðtrygging er verðbólguhvetjandi
Þá talar Gunnar um að verðbólgan sjálf sé
vond, en ekki verðtryggingin. Hann lætur
hins vegar ósagt að verðtryggingin er verð-
bólguhvetjandi. Samkvæmt upplýsingum frá
Seðlabanka Íslands skoðaði S. Fischer (1981)
gögn um verðtryggingu í mörgum löndum og
tengsl hennar við verðbólgu með aðfallsgrein-
ingu. Niðurstaða hans var að engin fylgni
væri á milli verðbólgu og verðtryggingar
launa, skatta, tryggingabóta eða fjárfest-
ingar. Hins vegar fann hann fylgni milli verð-
bólgu og verðtryggingar skuldabréfa. Þessi
niðurstaða Fischers sýnir að verðbólga er að
jafnaði meiri í þeim löndum þar sem er verð-
trygging skuldabréfa.
Hagsmunasamtök heimilanna líta svo á að
ein mikilvægasta leiðin til að draga úr verð-
bólgu sé að afnema verðtryggingu á lán heim-
ilanna og að lánveitendur séu ábyrgir í sinni
útlánastarfsemi, þeir hafi ekki bæði belti og
axlabönd fyrir hvert einasta verðbólguskot,
hvorki í verðtryggðum né óverðtryggðum
vöxtum.
Evrópa og hin Norðurlöndin tekin til
fyrirmyndar
Að öllu ofansögðu er nauðsynlegt að bæta
því við að Hagsmunasamtök heimilanna telja
hvers kyns vísitölutengingar lána án tak-
markana ganga gegn Evróputilskipunum er
leiddar hafa verið í íslensk lög. Samtökin eru
nú með kvörtun hjá ESA er tekur bæði á aft-
urvirkum íþyngjandi útreikningum geng-
istryggðra lána og vísitölutengingum og höf-
uðstólsfærslum verðtryggðra lána.
Tillögur samtakanna um nýtt lánakerfi
ganga út á það að taka Evrópu og hin Norð-
urlöndin til fyrirmyndar, sett verði þak/
takmörk á óverðtryggða vexti og verðtrygg-
ing afnumin. Þannig beri lánveitendur hluta
af ábyrgðinni þegar koma verðbólguskot og
einungis með þessum hætti er möguleiki að
halda verðbólgu niðri – þannig græðir heildin
á breyttu lánaumhverfi. Lesendur eru hvattir
til að lesa sér til um tillögurnar inni á undir-
skrift.heimilin.is undir Framtíðarsýn.
Ólögleg svikamylla?
Verðtrygging – margföld svikamylla
Eftir Andreu Jóhönnu
Ólafsdóttur » Að auki virðist skorta laga-
heimild fyrir því að bæta
við höfuðstól lánsins þannig að
í raun verður til nýtt lán mán-
aðarlega sem er svo verðbætt
aftur og aftur um hver mán-
aðamót. Með þessu fást þau
margfeldisáhrif sem gera það
að verkum að lántakendur
greiða í raun lánið margfalt til
baka.
Andrea Jóhanna
Ólafsdóttir
Höfundur er formaður
Hagsmunasamtaka heimilanna.