Austurland - 23.12.1965, Blaðsíða 5

Jólin 1965
AUSTURLAND
5
komu hans eftir því sem tök eru
á.
í flestum frásögnum af Snjólfi
kemur annar maður líka við
sögu. Það er séra Eiríkur Sölva-
son (f. 1663, d. 1731) prestur í
Þingmúla frá 1702 til æviloka,
áður í 4 ár prestur í Mjóafirði.
Segir sagan, að þeir hafi ekki
einasta verið kunnugir, heldur og
vel til vina, og má sjá þess nokk-
ur' merki, að það muni rétt vera.
Ef til vill hefur fundum þeirra
borið saman þegar á uppvaxtar-
árunum. Til dæmis var Eiríkur
Sölvason mikinn hluta vetrar á
Hólmum í Reyðarfirði, þegar
hann var 15—-16 ára, í sömu sókn
og Snjólfur, ef hann hefur alizt
upp í Vaðlavík (smb. Þingmúla-
annál). Líka segir í sögnum, þar
á meðal í ættagreinum Jóns Sig-
fússonar, að Snjólfur hafi verið
búðardrengur í verzluninni í
Stóru-Breiðavík, en þar var
Reyðarfjarðarkaupstaðurinn all-
an einokunartímann og fram um,
aldamótin 1800 — og hafi hann
verið við það starf, þangað til
hann fór utan. Sé rétt frá þessu
sagt um Snjólf, sem vel má vera,
getur fundum þeirra — hans og
Eiríks Sölvasonar líka hafa bor-
ið saman þar, ekki sízt, þegar
þess er gætt, að eftir veturinn á
Hólmum var Eiríkur á Kolfreyju-
stað í samfelld 5 ár, bæði vetur
og sumur. — Það er líka kunn-
ugt og skiljanlegt, að íslenzkir
unglingar, sem unnu hjá dönsku
kaupmönnunum, áttu hægra með
að komast út fyrir landssteinana
en aðrir.
En svo má líka geta þess til,
enda virðist það mjög sennilegt,
að þeir Snjólfur og Eiríkur
Sölvason hafi dvalizt samtímis í
Kaupmannahöfn, þar sem báðir
voru um tíma við nám, og um-
gengizt þar hvor annan sem land-
ar og útlendingar meðal landsins
barna. Við slík skilyrði verður
oft náinn kunningsskapur milli
manna — og vinátta.
Eiríkur sigldi til Kaupmanna-
hafnar með Reyðarf jarðarskipi
haustið 1688 — 25 ára gamall —
og var innritaður í háskólann
snemma næsta vetur. Þar las
hann guðfræði, svo sem vænta
má, þar til í febrúar 1690, að
hann fékk lærdómsvottorð sitt,
og fór svo heim til Islands næsta
vor eða sumar. Að vísu er með
öllu ókunnugt, hvenær Snjólfur
fór af landi burt, en ekki er nein
sérstök ástæða til að ætla, að það
bafi ekki getað verið um sama
leyti. Hann lærði trésmíði, og að
náminu loknu, eða ef til vill
nokkru síðar, réðist hann í sigl-
ingar á Indlandsfari og gerðist
timburmaður á skipinu. Segja
sumar sagnir, að leið hans hafi
legið allt til Austur-Indlands, í
öðrum eru Indlandseyjamar til-
nefndar, en hvort tveggja getur
mætavel staðizt. Á þessum tímum
sigldu Danir skipum sínum til
keggja þessara landsvæða, jafn-
Vel alla leið til Kína, og einmitt
n síðasta áratug fyrir 1700 og
nokkur ár fram yfir aldamótin
voru miklar siglingar þangað frá
Danmörku. — Að öðru leyti er
allt mjög óljóst um ævi Snjólfs,
meðan hann var erlendis bæði um
ferðir hans og annað, sem á daga
hans hefur drifið. Verður víst
ekkert um það fullyrt, hvort hann
hefur farið eina ferð eða fleiri
til Indíalanda, en geta má þess,
að slíkar ferðir gátu dregizt á
langinn á þessum tímum. Ekkert
er heldur kunnugt um það, hvort
hann fór í langferðir víðar um
heiminn eða stundaði siglingarn-
ar og timburmannshandverkið
lengur eða skemur. Sagnir eru til
um það, að hann hafi dvalizt í
Noregi um tíma, en ekki er mér
kunnugt um neins konar stað-
festingu á því. Síðar, eftir að
hann var kominn heim til íslands,
hefur ýmsum viðurnefnum og
titlum verið bætt við nafn hans,
svo sem Indlandsfari, timburmað-
ur, timburmeistari eða snikkari,
ennfremur Peninga-Snjólfur og
Norski-Snjólfur, sem hefur ef til
vill ekki orðið til fyrr en í sögn-
um eftir hans daga.
í sögnunum um Snjólf er mik-
ið látið af því, hve hann hafi ver-
ið orðinn auðugur, þegar hann
kom heim eftir utanlandsdvölina.
Jón Sigfússon segir, að hann hafi
átt ýrrna dýrgripi fyrir utan gull
og silfur, en í sögnum Sigfúsar,
að hann hafi átt fulla kistu af
peningum, sem hefur líklega ver-
ið helzt til vel í lagt. Hins vegar
bendir ýmislegt til þess fleira en
sagnirnar, að hann hafi verið all-
vel fjáður, enda engan veginn ó-
sennilegt, að hann hafi getað efn-
azt af smíðum sínum og ef til
vill einhverjum höppum á ævin-
týraslóðum Indíalandanna. Og í
sambandi við það, að hann hafi
meðal annars átt einhverja sér-
lega dýrgripi, má hafa það í
huga, að hann hafði farið um
þær slóðir, þar sem auðveldara
hefur verið, allt fram að þessu,
að afla slíkra gripa en víðast
hvar annars staðar.
Ef þeir Snjólfur og Eiríkur
Sölvason hafa dvalizt samtímis í
Kaupmannahöfn, hlutu leiðir
þeirra að skilja vorið 1690, þegar
sá síðarnefndi fór af stað út til
Islands. Hann varð síðan merk-
isprastur, vel metinn af samtíð
sinni, en var samt embættislaus í
nokkur ár, eftir að heim kom.
Biskupinn í Skálholti, sem þá var
Þórður Þorláksson (1674—1697),
fól honum hins vegar skömmu
eftir heimkomuna að fara með
umboð yfir svonefndum tillags
eða stiftisjörðum, sem voru 13
að tölu og allar á Auisturlandi.
Var tekjunum af jörðum þessum
upphaflega varið til styrktar fá-
tækum og þurfandi prestum í
Skálholtsbiskupsdæmi, en seinna
voru þær eingöngu látnar ganga
til presta í Múlasýslum. Skál-
holtsbiskup hafði yfirumsjón með
þessum jarðeignum. Tveir nsastu
biskupar í Skálholti á eftir Þórði
Þorlákssyni, Jón biskup Vídalín
og Jón Árnason, endurnýjuðu
báðir þetta jarðaumboð við séra
Eirík Sölvason og hélt hann því
til dauðadags. Auk þess voru
honum falin ýmis önnur trúnað-
arstörf.
Þess er áður getið, að séra Ei-
ríkur Sölvason hefði verið prest-
ur í Mjóafirði í 4 ár, áður en hann
fluttist að Þingmúla, sem var
hans aðal prestakall um ævina.
Hann bjó samt aldrei í Mjóafirði,
heldur í Meðalnesi í Fellum og
þjónaði prestakallinu þaðan. Var
þó ein þessara tilleggsjarða, sem
hann hafði umboð með, í Mjóa-
firði, jörðin Kross, 12—hundrað
dýrl. að fornu mati með 3 leigu-
kúgildum og góð bújörð. Tekjurn-
ar af jörðinni — landskuldin,
sem var að upphæð 1—hundr. á
landsvísu árlega — sama sem eitt
meðalkýrverð — gengu til sókn-
arprestsins í Mjóafjarðarpresta-
kalli, þegar hér var komið, sem
hluti af embættislaunum hans, og
þar sem ekkert prestsetur var í
sókninni, fengu sumir prestar,
sem þar voru, jörðina til ábúðar
og bjuggu þar sjálfir. Presturinn,
sem fékk Mjóafjarðarþing næst
á eftir séra Eiríki Sölvasyni,
Eiríkur Árnason að nafni, bjó á
Kroasi lengst af, meðan hann
þjónaði prestakallinu. Vorið 1707
lét hann af prestskap þar og
fluttist burtu, og næstu tvö ár
var enginn sérstakur prestur í
Mjóafirði. Kross var því laust til
ábúðar þetta vor (1707).
Einhvern tíma á þessum árum
(1703—1709) hefur Snjólfur
Sæmundsison Indlandsfari komið
heim úr dvöl sinni erlendis og
virðist næsta trúlegt, að sú að-
staða, sem séra Eiríkur Sölvason
hafði til umráða með byggingu
þessara jarða, sem voru í um-
boði hans, og sú tilviljun, að
Krcss var laus til ábúðar um
þessar mundir, ásamt þörf Snjólfs
fyrir ábýlisjörð til að eiga sér
samastað hafi borið upp á sama
tíma og orðið til þess, að hann
hefur einmitt fengið þessa jörð
og sezt að á þessum stað í fyrstu.
Má sjálfsagt gera ráð fyrir því,
að enda þó að Kross væri sæmi-
legt býli til ábúðar, þá hafi hann
samt sem áður hugsað sér þennan
stað sem athvarf til bráðabirgða
eða þangað til tækifæri byðist til
að fá álitlegra aðsetur, enda bjó
hann ekki til lengdar á Krossi,
sennilega aðeins 2—3 ár, en að
vísu er ekki að fullu kunnugt um
það.
Hins vegar er auðséð, að þetta
sumar (1710) hefur verið farið að
losna um Snjólf í Mjóafirði. Eft-
ir manntalsþingið á Brekku 7.
júlí virðist hann hafa lagt ræki-
lega land undir fót alla leið suð-
ur á Þingvelli. Þar var alþingi
ársins 1710 sett þriðjudaginn 8.
júlí, sat að störfum næstu tvær
vikur og síðasta daginn virðist
Snjólfur vera staddur þar og hafa
komið á fund þeirra Odds Sig-
urðssonar varalögmanns og Páls
Beyers landfógeta, sem þá fóru
með æðstu stjórn landsins hér
heima í umb'oði Gyldenlöve stift-
amtmanns og Múllers amtmanns,
sem ekki vildu leggja það á sig
að gæta sinna háu embætta hér
á landi. Voru þeir Oddur og Páll
Beyer því titlaðir þeir „full-
megtugu", en umboðsstjórnendur
eru þeir kallaðir í íslandssögunni.
Til merkis um það, að Snjólfur
hafi fundið þessa háu herra að
máli er skjal eitt, sem hann var
aðili að, er gert var síðasta dag-
inn, sem þingið var að störfum,
undirritað nöfnum þeirra.
Skjal þetta var leigumáli
Snjólfs fyrir Papey, sem var kon-
ungseign á þessum tíma og lengi
bæði fyrr og síðar. Afrit af
nokkrum hluta þess er enn þá til
(sjá danska send. nr. 650 í Þjóð-
skjs.), þar sem „þeir fullmegt-
ugu“ lýsa því yfir, að þeir hafi
leigt Snjólfi Sæmundssyni Papey,
þó með þeim fyrirvara að enginn
gefi sig fram með bréf upp á það
frá æðri yfirvöldum, að þau hafi
selt handhafa þess eyjuna á
leigu fyrir þann tíma, sem bréf
Snjólfs var ritað. Að þessu til-
skildu, sem auðsjáanlega er ekki
búizt við, „... da meddele vi
herved bemælte Snjólfur Sæ-
mundsen nærværende Fæstebrev
paa overbemælte Jord, Papöe, eft-
ersom han Fæsten der for alle-
rede til mig — Paul Beyer —
rigtig har betalt — etc.
Under vore Hænder og Signete.
Actum.
Öxará, d. 22. júl. anno 1710.
Otto Siverzen — Paul Beyer.
„Fæsten“, sem Snjólfur hafði
þegar greitt, er bréfið var ritað,
var sérstakt gjald, sem látið
var af hendi fyrir það að fá eyj-
una leigða, eða fyrir byggingar-
bréfið sjálft, að upphæð 8 rd„ og
árlegt leigugjald eða landskuld
af eyjunni voru líka 8 rd.
Papey var og hefur alltaf verið
ágæt bújörð, en Snjólfur Sæm-
undsson hefur ekki getað búið þar
nema eitt ár (1711—12) eða tvö
í mesta lagi (1712—13), en lík-
legast er, að hann hafi aldrei
búið þar, heldur leigt eyjuna út
til annarra allan timann, sem
hann hafði hana leigða (1710—
23).
Það er bærinn Urriðavatn í
Fellum, sem alls staðar er talinn
aðal bústaður Snjólfs Sæmunds-
sonar hér á landi. Jörðin var
skráð um þessar mundir, eða
skömmu síðar 20—hundr. að dýr-
leika með hjáleigunni Skógar-
gerði, en seinna 24—hundr. að
fornu mati með hjáleigunum Skóg
argerði og Kálfsnesgerði, isem
töldust 4—hundr. hvor að dýrl.
Þetta var því myndarleg jörð,
eins og hún er enn í dag.
I sögnum segir og er víða end-
urtekið, þar sem sagt er frá
Snjólfi, að hann hafi beðið séra
Eirík Sölvason að vísa sér á jörð
til kaups og ábúðar þar sem sæi
vatn frá bænum, og hefði séra
Eiríkur þá valið honum og útveg-
að Urriðavatn.
Framhald.