Austurland - 23.12.1965, Blaðsíða 10

10
AUSTURLAND
Jólin 1965
Fljótsdælingar kunna sögur um
marga menn, og konur, sem
sluppu svo naumlega yfir hana,
að það gekk kraftaverki næst.
Einhleypingur var fremsta
vaðið á Fljótinu utan við Löginn
og mikið riðið, áður en brúin var
gerð. Að minnsta kosti fjögur
fjölfarin vöð önnur voru á leið-
inni út að fossi. Sennilega var
mest farið á Rangárvaði, sem var
mJ'ög gott vað. Seinni part sum-
ars gat vatnið þar verið minna
en í hné á hesti.
Jökla var aðallega riðin á
þremur vöðu-m neðan við ármót
hennar og Kelduár.
Ferjur voru auðvitað margar á
Fljótinu utan við- Egilsstaði og
var einn þýðingarmesti ferjustað-
urinn þar, sem nú er brúin.
Ein ferjan var með sérstökum
hætti. Hún var í þrengslunum
milli Straums og Litla-Steinsvaðs
í Tungu, sem iminnzt var á hér
að framan, þar sem straumur er
sterkastur. Hún gekk undir nafn-
inu „sveifferjan“. Árið 1905 voru
reistir þarna sitt hvorum megin
við Fljótið turnar úr gildum
trjám á fagurlega hlöðnum stein-
stöplum. Mannvirki þetta stendur
enn í dag. Á milli turnanna var
strengdur gildur vír, sem hægt
var að vinda upp á spólur sitt
hvorum megin. Var það gert með
sveifum. 1 vírinn var fest mikil
ferja, sem gat innbyrt 6 hesta
með1 burði. Mannvirki þetta var
kostað af Landssjóði og Norður-
Múlasýslu. Friðrik Gíslason, úr-
smiður á Seyðisfirði sagði fyrir
um gerð þess. Á fjárlögum var
sérstakur styr-kur veittur bónd-
anum á Litla-Steinsvaði, en hann
annaðist ferjuna. Hún var mjög
rnikið notuð í 30 ár, einkanlega í
sambandi við lestarferðir til
Seyðisfjarðar. En kringum 1935
kom bílvegur yfir Fjarðarheiði.
Lestaferðir lögðust þá niður.
Með því var hlutverki sveifferj-
unnar lokið.
Á Jökulsá var lögferja á
Hrafnkelsstöðum. Metúsalem
Kjerúlf, bóndi þar um langt skeið
og sem enn lifir í hárri elli, smíð-
aði ferjurnar sjálfur og voru þær
með sérstakri lögun, sem hér
verður ei lýst. Næstsíðasta ferj-
an, sem þama var, þótti undir
lokin orðin allfornfáleg, enda
kallaði Bjarni Guðmundsson
læknir á Brekku hana „blómst-
urpottinn", því að hún var orðin
mosavaxin innan í báða enda.
Eitt sinn ætlaði frú ein úr
Reykjavík yfir á þessari ferju
og kvartaði undan því, að hún
væri ekki traustlegur farkostur.
Þá svaraði Páll heitinn Kjerúlf
ferjumaður: „Ef hún fer ekki í
þessari ferð, fer hún í þeirri
næstu!“ — Þarna á ferjustaðn-
um við Hrafnkelsstaði er breidd
árinnar 380 m.
Önnur ferja var á Jökulsá
nokkuð utan við Víðivelli ytri,
fast hjá þeim stað, þar sem brú
var gerð á ána árið 1951. Áin er
þarna rúmir 100 m á breidd og
mjög ströng. Þessa ferju áttu
Suðurbyggðarmenn í Fljótsdal
upphaflega, en síðar Metúsalem
á Hrafnkelsstöðum einn. Henni
var ætlað það hlutverk eitt að
flytja lambfé þeirra yfir ána á
vorin, en afréttin er vestan dals-
ins.
Metúsalem á Hrafnkelsstöðum
átti hugmyndina að þessari ferju.
Turnar voru reistir sinn á hvor-
um bakkanum og vír strengdur
milli þeirra. Var hann fastur. Á
vírnum lék trissa og úr trissunni
voru tveir strengir. Annar var
festur í framstafn ferjunnar, en
hinn í skutinn til hliðar, svo að
ferjan stóð skökk við strauminn
í ánni. Þessi ferja var kölluð
.straumferjan, enda var það
straumurinn einn, sem bar hana
yfir ána. Ferjunni var svo snúið
við, eftir því hvora leið skyldi
farið. Metúsalem smíðaði þær
tvær ferjur, sem notaðar voru
þarna, áður en brúin var gerð.
Fyrri ferjuna smíðaði hann árið
1916 í samráði við annan mann.
Sú tók 10 ær og 10 lömb, en var
með þeim ágalla, að hún vildi
sporðreisast, ef féð lenti mikið
fram í hana, því að hún var of
frammjó. Enda skall eitt sinn
hurð nærri hælum, að maður
drukknaði, þegar þetta kom fyrir.
Seinni ferjuna smíðaði Metú-
salem eftir eigin höfði og miklu
stærri. Hún tók 20 ær og 20
lömb, og var fjallstöðug, hvern-
ig sem farmurinn færðist til.
Með straumferjunni voru mörg
þúsund lambfjár ferjuð á hverju
vori yfir Jökulsá frá 1916 til
1951, að brúin tók við hlutverki
hennar. — En því má bæta við,
að straumferjan kom í góðar
þarfir, meðan á brúarsmíðinni
stóð.
Með ferjunum við Steinsvað
og Víðivelli var skráður merkur
kafli í baráttusögu mannsins við
fljótin — og fyrir því þótti mé-
hiýða að geta þeirra svona ítar-
lega.
Yfir Lagarfljót og Jöklu var
a’.drei nema einn dráttur. Hann
er i fullu gildi þann dag í dag
yfir Jöklu milli bæjanna Kleifar
og Glúmsstaðasels í Fljótsdal, en
ekkert nema áin skilur að túnin á
þessum innstu bæjum í dalnum.
Ég vík nú fáum orðum að
brúnni á Lagarfljóti, sem nú hef-
ur staðið yfir það rétt ofan við
gamla vaðið á Einhleypingi í 60
ár. Enda hefur hún meira en
nokkurt annað mannvirki breytt
aðstöðu Héraðsbúa gagnvart
Fljótinu.
Lagarfljótsbrúin eldri var
teiknuð1 af Sigurði Thoroddsen
landsverkfræðingi. Smíði hennar
hófst árið 1903 og lauk að mestu
næsta ár. En hún var vígð 15.
september 1905 — þetta mikla
brúarvígsluár — af Klemenzi
Jónssyni landritara. Þetta var —
og er enn — lengsta brú á land-
inu, 306 m löng. Áður en ráðizt
var í brúarsmíðina töldu ýmsir
hér eystra, að hún yrði svo dýr,
að landssjóður myndi lenda í
kröggum og ekki yrði unnt að
gera brúna svo trausta, að hún
stæðist ísrek Fljótsins í leysing-
um. Vissulega varð brúin dýr á
•þeirra tíma mælikvarða. Hún
kostaði 140 þúsund krónur. Mig
minnir Benedikt frá Hofteigi
skrifa um það nýlega, að það
væru 16% af ríkisútgjöldunum á
þeim tíma.
Það er mikið rætt um stórhug
nú á tímum í ýmsum framkvæmd-
um, en sannleikurinn er sá, að
okkar kynslóð hefur ekki gert
nein viðlíka átök í samgöngu-
málum eins og aldamótamennirn-
ir gerðu með sínum stórkostlegu
brúarsmíðum.
Gamla brúin stóð í rúma hálfa
öld, en á árunum 1957—-1959 var
ný brú smíðuð á sama stað, jafn-
löng, og lík hinni gömlu að gerð,
nema hvað stólpamir voru nú
steinsteyptir.
Ennþá er bara þessi eina brú
yfir Fljótið og það er afskapleg-
ur samgöngutálmi fyrir Úthér-
aðið, að engin brú skuli vera þar
út frá. Þessi brú kemur auðvitað
fyrr eða síðar. En menn hafa
deilt um það — eins og gengur
— hvort hún skuli gerð ofan við
Lagarfoss eða úti á Steinboga.
En brú, sem kæmi t. d. við Lag-
arfoss myndi ekki einungis
tengja saman tvær af þremur
yztu sveitum Héraðsins og ger-
breyta samgöngum þar, heldur
væri hún í leiðinni frá Borgar-
firði, yfir Othéraðið og í stefnu
á brúna á Jökulsá á Dal, og auð-
veldaði mjög samgöngurnar
norður á bóginn.
Eitir því sem mennirnir öðlast
meira vald í baráttunni við vötn-
in gætir vatnanna minna í mann-
lifinu. Svo er einnig með Lagar-
fljót og Jökulsá í Fljótsdal gagn-
vart Héraðsbúum. En eftir sem
áður stendur samt fegurð þeirra
á hinum ýmsu árstímum — og
sögur um hina aldagömlu bar-
áttu lifa í minningunni.
Verzlun Björns Björnssonar hf.
óskar öllum viðskiptamönnum sínum
gleðilegra jóla
og farsæls komandi árs.
og þakkar viðskiptin á árinu, sem er að líða.
Apótek Neskaupstaðar
óskar öllum sínum viðskiptavinum
gleðilegra jola
og heillaríks komandi árs.
Gleðileg jól!
FARSÆLT NÝÁR!
Þökk fyrir viðskiptin.
Verzlunin Fönn
Neskaupstað