Líf og list - 01.11.1950, Page 2

íslendingur crlendis.
ÞRÍR MENN komu inn á kaffihúsið
hérna á dögunum, settust við borð og
tóku tal saman. Fyrsti hóf máls og
spurði:
„Á hverju þekkist, að ykkar dómi,
Islendingur í útlöndum frá öðrum
mönnum?"
„Á skóhlífunum," svaraði annar.
„Ég mundi ekki segja skóhlífunum
einum,“ sagði þriðji „Ég mundi segja,
að hann þekktist á fótabragði og lima-
burði yfirleitt. Það er „holining", sem
undir eins minnir mig á Söguþætti
landpóstanna, Göngur og réttir og
fleiri Norðrabækur, og ég sé, að mað-
urinn hefur átt heima í íslenzkri sveit
í tíu aldir, jafnvel þótt hann kunni að
hafa fæðzt síðast í Reykjavík, þegar
fjórðungur var af þessari öld.“
„Ykkur skjátlast, herrar mínir,“
sagði fyrsti. „Þetta er alger misskiln-
ingur eða öllu heldur leiðinleg vitleysa,
sem hver lepur eftir öðrum. Sannleik-
urinn er sá, að yfirleitt er alls ekki
hægt að þekkja Islending úr hópi
manna, og raunar er næsta erfitt að
draga menn af sama kynflokki sund-
ur eftir þjóðemi, ef aðeins er farið eft-
ir útliti. Þeir þekkjast sundur á því
einu, hvernig þeir bregðast við á-
kveðnum atvikum eða aðstæðum.
Matur kemur upp um Dani, kapp-
leikir um Englendinga, en hvað um fs-
lendinga, á hverju þekkjast þeir? Ef
þið gangið eftir götu í erlendri borg
og sjáið mann standa fyrir framan
bókabúðarglugga og h'orfa löngum aug-
um á vöruna með þeim svip, er gefur
til kynna, að hann hungri og þyrsti eft-
ir bókunum,en hafi ekki peninga til að
kaupa þær, ef þið sjáið slíkan mann,
segi ég, getið þið verið vissir um, að
þetta er íslendingur. Gangið að honum
og segið „Gunnar, Héðinn og Njáll,“
og vitið hvort hann tekur ekki við sér.
Svona er nú þetta. íslendingur erlend-
is þekkist á bókagræðginni.“
Svo mælti þessi maður, og höfðum
vér ekki meira af ræðu hans. Innan
stundar fóru þeir kumpánar leiðar
sinnar.
Hallæriskostur.
EN VÉR sátum eftir hugsi. Að oss
steðjuðu spurningar. Er það þá satt,
sem vér höfum hingað til leyft oss að
efa, að vér íslendingar séum óvenju-
lega miklir bókamenn, jafnvel mestu
bókamenn í heimi? Eða er þetta að-
eins gómsæt þjóðlygi, sem vér skjöll-
um sjálfa oss með? Rétt er það, að hér
á landi koma út tiltölulega margar
bækur og alþýða manna kaupir mik-
ið af bókum, svokallaðir alþýðumenn
eiga fleiri bækur en sams konar menn
víða erlendis. Þeir kaupa holt og bolt
þetta blandaða sælgæti, sem íslenzkir
bókaútgefendur senda frá sér. En for-
leggjurum vorum er yfirleitt ríkari í
huga hinn rauði straumur úr vösum
kaupenda í pyngju sjálfra þeirra en
þeir straumar anda og snilli, sem góð-
ar bækur geta veitt út meðal lesenda.
íslenzkri bókagerð og útgáfustarfsemi
er á margan hátt sorglega áfátt. Það
er rubbað upp kynstrum af bókum,
lélegum „skáldskap", illum þýðingum,
þykkum þunnmetisdoðröntum íslenzk-
um, upplognum og afvötnuðum „þjóð-
sögum“, minningum og aftur minning-
um gamalla manna, sem allir hafa
bitið sams konar harðindakost og eltst
við álíka vel gefna forystusauði og eru
satt að segja hver öðrum nauðalíkir,
blessaðir karlarnir, sögur þeirra sér-
kennahtlar og ritaðar á sérkennalitlu
máli. Slíkar bækur mega „skrifast en
ei þrykkjast," svo að notað sé orðalag
Jóns Grunnvíkings. Þannig er íslenzk
bókagerð, að ógleymdum uppprentuð-
um, uppsuðum og samsuðum úr eldri
ritum. Ekkert sýnir betur en þessar
síðast töldu bækur, hve gjörsamlega
íslenzk bókmenning er komin á
hreppinn, en í sem fæstum orðum má
með sanni segja, að ekki lítill hluti
þess, sem nú er prentað á bækur á Is-
landi, geti hvorki talizt til bókmennta
né nokkurra annarra mennta.
Já, þannig er íslenzk bókagerð, og
er þó skylt að geta þess, að innan um
alla þessa megru flýtur einn og einn
ljósleitur biti, undantekningar, sem
sanna regluna. En af hverju kaupa
menn þá þessar íslenzku bækur?,
kann einhver að spyrja. Allt er hey í
harðindum, segir máltækið, og jafnvel
herma sögur, að fólk æti skóbætur og
hunda í hallærum. Þetta er skýringin.
Fólk vill eiga bækur og gefa bækur,
og þá er að grípa til þess eina, sem til
er, íslenzkra bóka. Ef miðað er við
lestrarlöngun þjóðarinnar, kann það
satt að vera, að vér séum ein mesta
bókaþjóð veraldar. En sé miðað við
þann bókakost, sem vér höfum úr að
velja, erum vér áreiðanlega meðal
hinna neðstu þeirra þjóða, sem eiga
að teljast læsar.
Gef oss í dag vort daglegt brauð.
OSS vantar erlendar bækur, mikið
af erlendum bókum. íslendingur er-
lendis stendur höggdofa, þegar hann
sér alla þá ofurgnótt nýrra girnilegra
bóka, sem fyllir þar alla glugga. Skort-
ur erlendra bóka er að gera oss að
álfum. Vér vitum ekkert, hvað er að
gerast í skáldskap og fræðum
þjóðanna í kringum oss, vér vit-
um það eitt, að mikið er að
gerast og oss er fyrirmunað að fylgjast
með því. Þetta er mikil niðurlæging.
Bókmenntir vorar frá upphafi vega
Framh. á bls. 23.
2
LÍF og LIST